Wielhorski, Matwiej Juriewicz

Wielhorski, Wijelgorskij, Wielgorskij, Wjelgorskij, Viel’gorskij, Vel’gorsky, Viyeí’gorsky, rodzina rosyjskich muzyków polskiego pochodzenia. Bracia Michaił i Matwiej Wielhorscy byli synami Jerzego Wielhorskiego (1753–1807), pisarza polnego litewskiego ożenionego z Rosjanką, targowiczanina, który od 1786 przebywał w Rosji jako poseł na dworze Katarzyny II, następnie senator rosyjski i tajny radca dworu. Bracia Wielhorscy pełnili na dworze carskim rozmaite funkcje i piastowali liczne godności. O przebiegu ich karier dworskich, wojskowych oraz dyplomatycznych, posiadanych tytułach, odznaczeniach i odbytych podróżach informują formularze i akta służbowe zebrane w Centralnym Państw. Archiwum Literatury i Sztuki w St. Petersburgu; zawierają one również notatki i obszerną korespondencję prowadzoną przez braci z domami królewskimi, książęcymi, arystokratycznymi, artystami i przyjaciółmi z wielu krajów Europy.

Wielhorski Matwiej Juriewicz, hrabia, *26 (15) IV 1794 Petersburg, †5 III (21 II) 1866 Nicea, wiolonczelista i działacz muzyczny, brat Michaiła. Związany z domem cesarskim w Petersburgu, w grze na wiolonczeli uczeń A. Meinhardta i B.H. Romberga, który w latach 1809–13 przebywał w Rosji. W 1804 Matwiej Wielhorski rozpoczął karierę wojskową, brał udział w wojnie w 1812, najpierw jako adiutant generała S. Trubeckiego; odszedł z wojska w stopniu pułkownika w 1826, a w 1827 rozpoczął służbę jako mistrz dworu wielkiej ks. Marii Nikołajewny, kolejno też jako członek komitetu Dyrekcji Teatralnej, kanclerz w Archiwum Głównym w Petersburgu, dyrektor departamentu spraw finansowych w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, członek Rady Miejskiej itp. Z jego obfitej korespondencji zachowały się m.in. listy do ks. P.A. Wiaziemskiego, druha z 1812, poety i krytyka, tłumacza poezji A. Mickiewicza oraz członka Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (sam Matwiej Wielhorski zetknął się z Mickiewiczem). Jako wiolonczelista solista i kameralista Matwiej Wielhorski odnosił ogromne sukcesy, tak w salonach rosyjskich, jak i europejskich. Jego partnerami byli m.in. F. Liszt, A. Lwow, A. Henselt i H. Vieuxtemps. Po śmierci brata Matwiej Wielhorski przejął patronat nad życiem koncertowym w domu i opiekę nad potrzebującymi pomocy artystami. Był jednym z kierowników Rosyjskiego Towarzystwa Symfonicznego i Towarzystwa Koncertowego (utworzonych w 1850), współzałożycielem i jednym z pierwszych dyrektorów Rosyjskiego Towarzystwa Muzycznego — w 1859 powołał do życia jego oddział petersburski. Swą olbrzymią bibliotekę i cenny zbiór instrumentów przekazał konserwatorium w Petersburgu, a wiolonczelę Stradivariego K. Dawydowowi. Kilku kompozytorów dedykowało mu swoje utwory, np. F. Mendelssohn II Sonatę wiolonczelową D-dur op. 58, An. Rubinstein III Kwartet smyczkowy F-dur op. 17, B.H. Romberg VII Koncert wiolonczelowy C-dur op. 44., S. Moniuszko uwerturę Kain. Matwiej Wielhorski przyjaźnił się z wieloma wybitnymi artystami europejskimi, m.in. z M. Szymanowską. Był pierwszym znanym wiolonczelistą rosyjskim. Jego gra odznaczała się znakomitą techniką, śpiewnym dźwiękiem i nadzwyczajną artystyczną wrażliwością. W najwyższych superlatywach wyrażał się o niej M.Kl. Ogiński. Z kompozycji Matwieja Wielhorskiego zachował się w Rosyjskiej Bibliotece Narodowej w St. Petersburgu jedynie urywek autografu Septuoru D-dur, datowany na 4 III 1858.

Literatura: W. von Lenz Le comte Mathieu Wielhorski, „Journal de Saint-Pétersbourg” 25 II 1866; nekrologi: Raznyje izwiestia i zamietki, „Sankt-Pietierburgskije wiedomosti” 1866 nr 26 oraz „Gołos” 1866 nr 54; B. Sztiejnpress Matwiej Juriewicz Wielhorski, „Sowietskaja Muzyka” 1946 nr 8/9; M.Kl. Ogiński Listy o muzyce, wstęp i oprac. T. Strumiłło, Kraków 1956; L.S. Ginzburg Istorija wiołonczelnogo iskusstwa, Moskwa 1957.