Syrokomla Władysław, właśc. Ludwik Władysław Franciszek Kondratowicz, *17 lub 29 IX 1823 Smolhów (Polesie), †15 IX 1862 Wilno, polski poeta i tłumacz. Pochodził z niezamożnej rodziny szlacheckiej (pseudonim literacki od herbu rodowego); w 1844 debiutował jako poeta (gawęda Pocztylion). W latach 1844–52 dzierżawił wieś Załucze, w 1852 przeniósł się do Wilna, gdzie nawiązał kontakt z tamtejszym środowiskiem artystycznym (m.in. ze S. Moniuszką), w latach 1853–62 dzierżawił wieś Borejkowszczyzna. Współpracował z „Athenaeum” J.L Kraszewskiego, od 1860 pracował w redakcji „Kuriera Wileńskiego”. Odbywał częste wędrówki po kraju; w 1861 aresztowany za udział w manifestacji patriotycznej, następnie internowany, zmarł w Wilnie.
Syrokomla zyskał za życia niezwykłą popularność i sympatię. Na jego ogromny dorobek pisarski składa się kilkadziesiąt gawęd i dłuższych opowieści, kilka większych poematów i dramatów historycznych wierszem, wierszowane komedie, obrazki sceniczne i liczne wiersze okolicznościowe. Gawęda, ulubiona forma literacka Syrokomli, występuje w różnych odmianach: zbliża się do ballady, przybiera postać powiastki, legendy czy przypowieści lub rozrasta się do rozmiarów poematu. W gawędach ludowych (m.in. Janko Cmentarnik) pojawia się wiejski bohater lub obrzęd, a narracja wykorzystuje środki właściwe twórczości ludowej; gawędy szlacheckie (m.in. Urodzony Jan Dęboróg) przypominają dawny surowy obyczaj i moralność. Poetyka Syrokomli odznacza się prostotą słownictwa i wersyfikacji, użyciem potocznego języka, troską o przystępność. W liryce osobistej Syrokomli wylewność emocjonalną często powściąga autoironia, żart, humor. Pragnąc oddać przeżycia głębsze, poeta zasłaniał się maską, snuł monolog jako „wędrowny flecista” czy „lirnik wioskowy”. Wiele tekstów pisał z myślą o ich śpiewnym wykonaniu (piosenki, libretta i kantaty, m.in. Rok w pieśni). Najdojrzalsze, przepojone swoistą goryczą liryki stworzył Syrokomla tuż przed śmiercią (m.in. cykl Melodie z domu obłąkanych, 1862). Spośród przekładów Syrokomli na szczególną uwagę zasługuje przypomnienie poezji polsko-łacińskiej (m.in. J. Kochanowskiego, M.K. Sarbiewskiego) oraz wierszy m.in. P.J. Berangera.
Po poezję Syrokomli sięgali przede wszystkim kompozytorzy polscy XIX w., szczególnie S. Moniuszko, który wykorzystywał zarówno twórczość oryginalną Syrokomli, jak i jego przekłady; napisał ponad 20 pieśni (m.in. Pieśń wieczorna, Korale, cykl Lirnik wioskowy), operę (Sen wieszcza), muzykę teatralną (Córa Piastów), religijną (Chór nocny Aniołów Stróżów). Pieśni do tekstów Syrokomli pisali również m.in.: I. Komorowski, W. Troszel, W. Każyński, E. Kania, M. Zawadzki, I. Krzyżanowski, F. Miładowski, A. Zarzycki, H. Jarecki, W. Żeleński. Tłumaczenia poetów polsko-łacińskich wykorzystali S. Niewiadomski oraz Z. Noskowski. Do poematów Syrokomli powstały opery Córa Piastów J. Czubskiego i Margier K. Górskiego, Bohdan F. Łopatyńskiego oraz komedioopera Konkurenci F. Miładowskiego. Autorem dwóch pieśni do słów Syrokomli w tłumaczeniu rosyjskim jest P. Czajkowski (Korolki op. 28 nr 2 i Pticzka op. 54 nr 2).
Edycje: Władysław Syrokomla. Pisma epiczne i dramatyczne, 9 t., Poznań 1868; Władysław Syrokomla. Poezje, 10 t., wyd. W. Korotyński, Warszawa 1872; Władysław Syrokomla. Wybór poezji, oprac. W. Kubacki, Warszawa 2. wyd. 1961; Władysław Syrokomla. Wybór poezji, oprac. i wstęp F. Bielak, «Biblioteka Narodowa» seria I nr 54, Wrocław 2. wyd. 1970.
Literatura: W.R. Korotyński Syrokomla o sobie, Warszawa 1896; F. Fornalczyk Hardy lirnik wioskowy, Poznań 1972.
