Süssmayr, Franz Xaver

Süssmayr [s’üsmajr], Süssmayer, Siessmayr, Franz Xaver, *1766 Schwanenstadt (Górna Austria), †17 IX 1803 Wiedeń, austriacki kompozytor i dyrygent. Naukę muzyki (śpiew, gra na skrzypcach i organach) rozpoczął pod kierunkiem ojca, kierownika chóru i nauczyciela w Schwanenstadt. Od 1779 uczył się w szkole przy opactwie benedyktynów w Kremsmünster, gdzie następnie studiował prawo i filozofię w Ritterakademie. Biorąc udział w życiu muzycznym miasta podjął również naukę kompozycji; podczas pobytu w Kremsmünster powstały jego liczne utwory religijne. Ok. 1785 skomponował na potrzeby teatru działającego przy opactwie swoje pierwsze opery, głównie Singspiele. Pod koniec lat 80. przeniósł się do Wiednia, gdzie nawiązał liczne kontakty, dawał prywatne lekcje muzyki i grał w kapeli dworskiej. W 1790 lub 1791 został uczniem W.A. Mozarta (kompozycja), a wkrótce jego kopistą. Opracował prawdopodobnie recytatyw secco do opery La clemenza di Tito, a po śmierci Mozarta, na prośbę jego żony Konstancji, dokończył Requiem. Po 1791 kontynuował studia kompozytorskie u A. Salieriego i zaczął pisać opery na zamówienie E. Schikanedera dla Theater auf der Wieden. Od 1792 działał okazjonalnie jako klawesynista i dyrygent w National theater w Wiedniu, tamże w 1794 objął stanowisko kapelmistrza, które zajmował do końca życia. Zmarł w Wiedniu w wyniku powikłań po przebytej gruźlicy; pochowany został, podobnie jak Mozart, w zbiorowej mogile dla ubogich na cmentarzu St. Marx.

Spośród utworów Süssmayra największą popularnością cieszyły się Soliman der Zweite, Der Marktschreyer oraz balet Il noce di Benevento. Süssmayr z łatwością operował różnymi stylami operowymi (włoska opera seria i buffa, francuska opera comique, niemiecki Singspiel), ale do historii muzyki przeszedł głównie w związku z pracą nad dokończeniem Requiem Mozarta. Wydanie w Neue Mozart-Ausgabe (1965) części Requiem napisanych przez Mozarta oraz fragmentów z uzupełnieniami J. Eyblera i Süssmayra otworzyło pole do dyskusji nad autentycznością przekazów źródłowych i wkładem pracy obu tych kompozytorów. Według nowszych badań (L. Nowak, 1973/74) instrumentację Kyrie dokończył nie tylko Süssmayra, ale także inny uczeń Mozarta, F.J. Freystädtler, rozważana jest nawet kwestia autorstwa (względnie jego zakresu) ostatnich części Requiem, powszechnie przypisywanych Süssmayrowi; niewątpliwie jednak właśnie dzięki staraniom Süssmayra i Eyblera Requiem Mozarta wykonywane jest po nasze czasy.

Literatura: W. Lehner F.X. Süssmayr als Opernkomponist, praca doktorska uniwersytetu w Wiedniu, 1927, fragm. wyd. w „Studien zur Musikwissenschaft” XVIII, 1931; E. Hess Zur Ergänzung des Requiems von Mozart durch F.X. Süssmayr, MozartJahrBuch 1959; I. Kecskemeti Süssmayr-Handschriften in der Nationalbibliothek Szćchćnyi, „Studia Musicologica Academiae Scientiarum Hungaricae” II, 1962 i VIII, 1966 (zawiera katalog tematyczny utworów Süssmayra); K. Marguerre Mozart und Süssmayr, MozartJahrBuch 1962/63; F. Blume Requiem und kein Ende, w: Syntagma musicologicum, wyd. M. Ruhnke, Kassel 1963; H.H. Hausner F.X. Süssmayr, Wiedeń 1964; W. Jerger Mozarts Schüler und Mitarbeiter. Zu F.X. Süssmayrs 200. Geburtsjahr, „Acta Mozartiana” XIII, 1966; R. Angermüller Süssmayr. Ein Schüler und Freund Salieris, «Mitteilungen der Internationalen Stiftung Mozarteum» XXI, 1973; L. Nowak Wer hat die Instrumentalstimmen in der Kyrie-Fuge des Requiems von W.A. Mozart geschrieben?, MozartJahrBuch 1973/74; D. Schickling Einige ungeklärte Fragen zur Geschichte der Requiem-Vollendung, MozartJahrBuch 1976/77; P. Moseley Mozart’s Requiem. A Revaluation of the Evidence, „Journal of the Royal Musical Association” CXIV, 1989; R. Levin Zu den von Süssmayr komponierten Sätzen des Requiems KV 626, MozartJahrBuch 1991; Ch. Wolff Mozarts Requiem. Geschichte, Musik, Dokumente, Partitur des Fragments, Monachium 1991, zrewid. wyd. w języku angielskim pt. Mozart’s Requiem. Historical and Analytical Studies, Documents and Score, tłum. M. Whittali, Berkeley-Oksford 1994.