[Tableau personelu teatrów rządowych warszawskich za prezesury Al. Hanke, fragment]
Stefani Józef Andrzej, *1800 (ochrzczony 16 IV) Warszawa, †19 III 1876 Warszawa, polski kompozytor, skrzypek, dyrygent i pedagog, syn Jana i Fryderyki de Monter. Muzyki uczył się u ojca, następnie u J. Elsnera w Szkole Muzyki i Sztuki Dramatycznej, a w latach 1821–24 w Instytucie Muzyki i Deklamacji w Warszawie. Od 1813 śpiewał w chórze Teatru Narodowego (od 1833 Teatru Wielkiego), następnie grał w teatralnej orkiestrze, kolejno jako kotlista, kontrabasista, altowiolista, skrzypek; w latach 1827–58 był dyrygentem tejże orkiestry w przedstawieniach baletowych. W latach 1827–30 pełnił funkcję asystenta K. Soliwy w Szkole Dramatycznej i Śpiewu (zwanej potocznie konserwatorium), 1835–41 uczył śpiewu w Szkole Śpiewu przy Teatrze Wielkim (do 1839 jako zastępca Elsnera, następnie wraz z T. Nideckim prowadził klasę drugą); równocześnie uczył muzyki i śpiewu kościelnego w szkołach ogólnokształcących, prowadził szkolne chóry (od 1825 w Liceum Warszawskim, gdzie uczył śpiewu m.in. Józefa Sikorskiego, w latach 1834–49 w Gimnazjum Gubernialnym, 1849–54 w Gimnazjum Realnym) oraz działał w Warszawie jako dyrygent. W 1860/61 był inspektorem Instytutu Muzycznego w Warszawie. Józef Stefani ożenił się 20 X 1824 z Marianną (Marią) z Drozdowskich, pianistką i śpiewaczką (†20 IV 1865), siostrą Karoliny, cenionej śpiewaczki, drugiej żony J. Elsnera. Stefani został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 181-4-23).
Józef Stefani był przez współczesnych szczególnie ceniony jako kompozytor tańców, zarówno na orkiestrę, na różne zespoły instrumentalne lub na fortepian, jak i wokalnych (chóralnych i kameralnych). Główną część jego twórczości scenicznej stanowią balety (zachowane w większości we fragmentach), do których muzykę tworzył sam, we współpracy z innymi kompozytorami lub dokonując opracowań utworów innych kompozytorów; dyrygował także orkiestrą podczas ich wykonań. Największą popularność zdobyły tańce do baletu Wesele krakowskie w Ojcowie (K. Kurpińskiego i J. Damsego na motywach Krakowiaków i Górali Jana Stefaniego). Inne jego kompozycje sceniczne nie zdobyły uznania. Pierwsza operetka, Lekcja botaniki, została zdjęta po wystawieniu premierowym, ostatnią, Trwogę wieczorną, przyjęto bardzo krytycznie. W utworach tych dominują partie solowe o prostej melodyce, pisane na wzór popularnych pieśni. Fragmenty zespołowe i chóralne utrzymane są niemal wyłącznie w fakturze homofonicznej. W zakresie rytmiki znaczący udział mają rytmy tańców polskich, przede wszystkim mazura i poloneza.
Najbardziej znacząca dla kultury muzycznej Warszawy XIX w. była działalność pedagogiczna, popularyzatorska i patriotyczna Józefa Stefaniego. Jego Requiem zostało wykonane 2 III 1861 w ramach wielkiej manifestacji patriotycznej, tzw. pogrzebu pięciu poległych, podczas nabożeństwa w kościele św. Krzyża, z udziałem wielkiego zespołu wykonawczego, w tym chórów Instytutu Muzycznego i amatorskich. Stefani tworzył podręczniki dla początkujących pianistów i śpiewaków, a także zbiory łatwych utworów oraz kompozycje adresowane do wykonawców amatorów, w tym do zespołów uczniowskich. W tym nurcie należy umieścić większość jego odznaczających się prostotą opracowania utworów religijnych (msze, oratoria, kantaty, pieśni), świeckich utworów okolicznościowych (zwłaszcza kantat), a także pieśni w układzie na głos i fortepian oraz fortepianowych tańców i marszów. Wiele kompozycji Józefa Stefaniego ukazało się drukiem w XIX w. W testamencie kompozytor przekazał swój dorobek Bibliotece Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, tam znajduje się duży zbiór rękopisów (głównie autografów), który oczekuje na kompleksowe opracowanie muzykologiczne.
Literatura: M. Karasowski Rys historyczny opery polskiej…, Warszawa 1859; G. R[oguski] Józef Stefani, „Tygodnik Ilustrowany” 1876 nr 14 (nekrolog); K. Michałowski Opery polskie, Kraków 1954; H. Świetlicka Repertuar teatrów warszawskich 1832–1862, Warszawa 1968; Repertuar teatrów w Polsce, z. 3, red. T. Sivert i K. Wierzbicka-Michalska, Warszawa 1973; W. Tomaszewski Bibliografia warszawskich druków muzycznych 1801–1850, Warszawa 1992; J. Schiller Portret zbiorowy nauczycieli warszawskich publicznych szkół średnich 1795–1862, «Monografie z Dziejów Oświaty» t. 39, red. J. Miąso, Warszawa 1998; A. i I. Spózowie Katalog polskich druków muzycznych 1801–1875 w zbiorach Biblioteki, Muzeum i Archiwum Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, Warszawa 2000; E. Wąsowska Rękopisy muzyczne XIX–XX wieku, t. 3, «Katalog Mikrofilmów» 28, BN, Warszawa 2001; M. Dziadek Od Szkoły Dramatycznej do Uniwersytetu. Dzieje wyższej uczelni muzycznej w Warszawie 1810-2010, t. I: 1810–1944, Warszawa 2011.
Sceniczne:
Dawne czasy, opera, z J. Damsem, libretto tłum. z fr. K. Godebski, wyst. Warszawa 26 IV 1826, rkp. 1 arii w Bibliotece WTM
Lekcja botaniki, operetka 2-akt., libretto tłum. z fr. F. Szymanowski, wyst. Warszawa 15 III 1829, wyciąg fortepianowy uwertury i pojedyncze arie na głos z fortepianem, wyd. Warszawa 1829 F. Klukowski
Figle panien, komedioopera 1-akt., libretto F. Skarbek, wyst. Warszawa 6 VIII 1832, zaginiona
Jest temu lat szesnaście, melodramat 3-akt., tekst V.H.J. Ducange, tłum. W. Olechowski, wyst. Poznań 26 VII 1838, zaginiony
Talizman, komedioopera 5-akt., libretto J.N. Nestroy, w tłum. B. Wagnera wyst. Warszawa 7 XII 1849, w tłum. B. Gwozdeckiego wyst. Lublin 1867, rkp. głosów w Bibliotece Teatru Polskiego w Poznaniu
Żyd wieczny tułacz, melodramat 5-akt., tekst E. Sue, tłum. J.T.S. Jasiński, wyst. Warszawa 1 I 1850, zaginiony
Piorun, operetka 1-akt., libretto L.E Clairville, tłum. B. Halpert, wyst. Warszawa 21 V 1856, fragment autografu wyciągu
fortepianowego w Bibliotece WTM
Okropność, czyli Nowa La Farge, komedioopera 1-akt., libretto B. Halpert, wyst. 17 III 1862, autograf partytury i wyjątki w wyciągu fortepianowym w Bibliotece WTM
Werbownicy, czyli Hans Jurga, 1-akt. obraz dramatyczny, tekst A. Oppman wg dramatu Hans Jürge K. Holteia, wyst. Poznań 1870, autograf partytury w Bibliotece WTM
Trwoga wieczorna, operetka 1-akt., wyst. Warszawa 25 VII 1872, autograf, wyjątki w wyciągu fortepianowym w Bibliotece WTM
niewystawione, m.in.:
Nowy dziedzic, krotochwila 1-akt., libretto J.N. Kamiński, rkp. Biblioteka Jagiellońska
Trzy grzechy, komedioopera 1-akt., autograf partytury w Bibliotece WTM
Floryna, obraz dramatyczny z muzyką, autograf, wyjątki w wyciągu fortepianowym, w Bibliotece WTM i in.
ok. 40 baletów (niektóre wspólnie z innymi kompozytorami, jak: A. Adam, E.M.E. Daldavez, J. Damse, V. Jírovec, T.M. Hoguet, K. Kurpiński, C. Pugni, G.B. Scaramella, J.P Schmidt), m.in.:
Apollo i Midas, z K. Kurpińskim, wyst. Warszawa 23 X 1828, uwertura, wyjątki i wyciąg fortepianowy wyd. Warszawa 1829 F. Klukowski
Mimili, czyli Styryjczycy, wyst. Warszawa 2 II 1837, rkp. Biblioteka Jagiellońska
Stach i Zośka, wyst. Warszawa 17 X 1839, fragment pt. Mazur szalony, autograf partytury w Bibliotece WTM, fragm. wyd. w: Zbiór krakowiaków z baletów „Wesele w Ojcowie” i „Stach i Zośka ” różnych kompozytorów na fortepian, wyd. Warszawa 1829 I. Klukowski
tańce do baletu Wesele krakowskie w Ojcowie z muzyką K. Kurpińskiego i J. Damsego na motywach Krakowiaków i Górali Jana Stefaniego, autograf z 1842 w Bibliotece WTM, fragmenty wyd. m.in. w: Mazur wykonany w balecie „Wesele w Ojcowie”(…) 8 czerwca 1846 na fortepian, wyd. Warszawa 1846 I. Klukowski, Mazur łazienkowski (…) grywany w balecie „Wesele w Ojcowie” na fortepian, wyd. Warszawa ok. 1850 R. Friedlein, Krakowiaki i mazury z baletu „ Wesele w Ojcowie” na fortepian, wyd. Paryż [1857] Lemercier.
zachowane w Bibliotece WTM w wyjątkach, w opracowaniu na fortepian, m.in.: Asmodea diabeł rozkochany, Dwaj złodzieje, Igraszki Kupidyna, Katarzyna córka bandyty, Korsarz, Pasquita, czyli Cyganie, Piękna dziewczyna z Gandawy, Powrót Wenery do Olimpu, Sen Dansomana, czyli Tancerze na Polach Elizejskich, Uczennice Terpsychory, Wiesław i Wanda
Wokalno-instrumentalne:
religijne:
zachowane 14 mszy do tekstów łacińskich i polskich, rkp. Biblioteka WTM, wyd. dwie z tekstem K. Brodzińskiego
Msza Pasterska na 3 głosy solowe, organy obbligato, flet i róg ad libitum
Msza F-dur na 3 głosy solowe, 2 skrzypiec, wiolonczelę i kontrabas/organy, wyd. «Chwała Na Wysokości» nr 4 i 5, Warszawa ok. 1880 F. Hoesick
Msza żałobna a-moll na 3 głosy solowe i organy, wyd. Warszawa 1882 Gebethner i Wolff
Requiem c-moll na 3-głosowy chór męski i organy, w tłum. pol. M. Molskiego, autograf partytury w Bibliotece WTM, rkp. Archiwum OO. Paulinów na jasnej Górze w Częstochowie
In te Domine speravi, na głos i orkiestrę, rkp. Archiwum OO. Paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie
Te Deum na 3 głosy solowe, 2 skrzypiec, wiolonczelę i organy, z tekstem polskim oraz Veni Creator na 3 głosy solowe, 2 skrzypiec, wiolonczelę i organy, z tekstem polskim, wyd. «Chwała Na Wysokości» nr 6, Warszawa 1903 F. Hoesick
Te Deum na chór i orkiestrę, autograf partytury w Bibliotece WTM
Veni Creator na chór i orkiestrę, autograf partytury w Bibliotece WTM
Salve Regina, B-dur na chór męski i organy, autograf partytury w Bibliotece WTM
Stabat Mater, f-moll na 3 głosy solowe, chór i orkiestrę, autograf partytury w Bibliotece WTM
Stabat Mater, g-moll na 3 głosy solowe, chór, orkiestrę dętą i harfę, fragment autografu partytury w Bibliotece WTM
marsze żałobne na różne zespoły, m.in.:
Marsz b-moll na 3-głosowy chór męski i orkiestrę, autograf partyturę w Bibliotece WTM
Marsz d-moll na 3 głosy męskie i puzony ad libitum, autograf partytury w Bibliotece WTM
Marsz żałobny c-moll na orkiestrę, autograf partytury w Bibliotece WTM
Marsz żałobny na zgon przyjaciela, autograf partytury w Bibliotece WTM
kantaty, pieśni, hymny, w tym Hymn do Świętej Cecylii na głos i fortepian, wyd. „Ruch Muzyczny” 1858 nr 47
świeckie:
kantaty okolicznościowe, ok. 40 pieśni na głos i fortepian, niektóre z towarzyszeniem skrzypiec i wiolonczeli
Instrumentalne:
na orkiestrę i zespoły kameralne:
tańce (mazury, kontredanse, krakowiaki, polki), marsze
Concertino C-dur „Noc i poranek w obozie” na trąbkę i orkiestrę, autograf partytury w Bibliotece WTM
Divertissement na orkiestrę, autograf partytury w Bibliotece WTM
Nouveau divertissement, na orkiestrę, autograf partytury w Bibliotece WTM
Suites [kwartet fortepianowy] na skrzypce, altówkę, wiolonczelę i fortepian, autograf w Bibliotece WTM
Kwartet smyczkowy Es-dur, autograf partytury w Bibliotece WTM
utwory fortepianowe, m.in.:
Rondoletto na temat z opery Wolny strzelec C.M. von Webera na fortepian, wyd. Warszawa 1826
liczne mazury, polonezy, kontredanse, kadryle, polki, galopy, walce, marsze, w tym Marsz żałobny ku pamięci poległych 27 lutego 1861, autograf w Bibliotece WTM i Marsz c-moll, autograf w Bibliotece WTM
opracowania na fortepian utworów własnych i in. kompozytorów (m.in. Jana Stefaniego), skomponowanych pierwotnie na większe zespoły, w tym wyjątków z oper i baletów, np. Opera Krakowiacy i Górale [Jana Stefaniego] przerobiona na pianoforte, wyd. Warszawa 1823 A. Brzezina
Pedagogiczne, m.in.:
8 dwuśpiewów dla poczynających naukę śpiewu na 2 głosy, wyd. „Ruch Muzyczny” 1859 nr 51
10 dwuśpiewów z towarzyszeniem fortepianu, cz. 1, na 2 głosy i fortepian, ok. 1860, autograf w Bibliotece WTM
Początkowa szkoła na fortepian, ok. 1860, zaginiona
Wszechstronne ćwiczenia głosowe (…) dla początkujących na sopran, tenor i fortepian, ok. 1870, autograf w Bibliotece WTM
Fraszki muzyczne napisane na fortepiano dla dzieci nie znających jeszcze klucza basowego, b.r., autograf w Bibliotece WTM
Zbiór utworów na fortepian, b.r., autograf w Bibliotece WTM