Staff, Leopold

Staff Leopold, *14 XI 1878 Lwów, †31 V 1957 Skarżysko-Kamienna, polski poeta, dramaturg i tłumacz. W latach 1897–1901 studiował prawo, filozofię i romanistykę na Uniwersytecie Lwowskim. Ponadpółwieczna droga twórcza Staffa zaskakuje zdolnością adaptacji i otwartością na nowe style poetyckie, przy zachowaniu indywidualnych rysów. Już pierwszy, modernistyczny tom Sny o potędze (1901), jest równocześnie próbą przełamania młodopolskiego dekadentyzmu poprzez nietzscheańską „wolę mocy”. Jednak, w przeciwieństwie do Nietzschego, Staff odrzucał czyn, wierząc w wyższość samego dążenia do ideału nad jego osiągnięciem, marzenia zaś nad rzeczywistością. Wartością samą w sobie staje się więc poszukiwanie nieosiągalnego szczęścia i prawdy. Czerpiąc z antycznego stoicyzmu i epikureizmu oraz chrześcijańskiego franciszkanizmu, Staff budował obraz człowieka pięknego i dobrego — zgodnego z ideałem starogreckiej kalokagatii — „pogodnego mądrym smutkiem” (Przedśpiew). W tym duchu utrzymane są zbiory Wysokie drzewa (1932) i Barwa miodu (1936). Całkowite przełamanie młodopolskiej maniery nastąpiło w zbiorze Ścieżki polne (1919), opiewającym codzienne prace wiejskie, w którym Staff odszedł od „wzniosłości” na rzecz „powszedniości”. Tragedia II wojny światowej spowodowała „zawalenie się nieba Staffowskiego” (M. Jastrun), czego wyrazem są tomy ostatnie: Wiklina (1954) i Dziewięć muz (1958) — aforystyczne, nierzadko „apoetyckie”, na wskroś współczesne. Staff jest również autorem przekładów z literatury włoskiej, francuskiej (m.in. pamfletu Le Neveu de Rameau D. Diderota, w którym autor przedstawia własną interpretację teorii naśladownictwa dźwiękowego i związków słowno-muzycznych, a także powieści R. Rollanda Jan Krzysztof, parafrazującej biografię Beethovena), niemieckiej (m.in. F. Nietzschego), skandynawskiej i klasycznej: greckiej i łacińskiej.

Muzyka w poezji Staffa, choć pojawia się rzadko (głównie w tomach Martwa pogoda i Wiklina), zostaje wyraźnie uwznioślona; według poety jako jedyna potrafi ogarnąć całą grę i piękno wszechświata (Pieśń), wyrazić, czego nie wyrazi słowo lub choćby najbardziej się doń zbliżyć (Paganini). Metafizyczny charakter muzyki u Staffa czyni ją pomostem między człowiekiem a Bogiem (Flet), będącym jej najdoskonalszym uosobieniem (Musica prohibita – „Bóg: słuch absolutny”). Wyczulenie poety na dźwięk przejawia się w onomatopeiczności niektórych jego wierszy (Deszcz jesienny, Dzwony).

Pierwsze pieśni do poezji Staffa (z tomów Łabędź i lira oraz Gałąź kwitnąca) komponowali m.in. Ł. Drege, W. Friemann, F. Halpern, Z. Jachimecki, P. Maszyński, W. Raczkowski, F. Rybicki, A. Sołtys, S. Szumowski, E. Walter, A. Wielhorski i J. Zeydler. Najczęściej sięgano wówczas po wiersze: Dziewicze brzozy, Chroń Panie oraz W lipowe kwiaty. Apogeum rozkwitu pieśni staffowskiej nastąpiło latach 40. i 50., kiedy to najpopularniejsze stały się tomy Wiklina i Dziewięć muz. Powstała wówczas większość najlepszych utworów, m.in.: J. Krenza (1945), W. Kotońskiego (Sny o potędze 1948), T. Machla (kantata Dzień pracy, 1948 i pieśń Sen, 1951), W. Szalonka (Nokturn, 1953), J. Łuciuka (1954), K. Pendereckiego (Cisza, Niebo w nocy, 1955 oraz Oddech nocy, 1958). Inspirację w poezji Staffa znaleźli ponadto: T. Dobrzański, M. Drobner, M. Dziewulska, J. Ekier, K. Jurdziński, M. Kamiński, J.A. Lefeld, M. Makowski, P. Perkowski, I. Pfeiffer, S.B. Poradowski, F. Rybicki, J. Sokorski, A.R. Szeligowski, Z. Szymonowicz, J. Świder. Z poezji Staffa w muzyce eksploatowane są niemal wyłącznie pierwiastki nastrojowo-impresjonistyczne (piękno przyrody i jej kontemplacja), z dominującym, wszechobecnym niemal toposem nocnego nieba. Liryka symboliczna i refleksyjno-filozoficzna pojawia się w kompozycjach zdecydowanie rzadziej.

Literatura: F. Starczewski Poeci polscy w muzyce i pieśni, „Muzyka” 1932 nr 3–4; J. Krzyżanowski Leopold Staff i liryka czysta, w: J. Krzyżanowski Neoromantyzm polski, Wrocław 1963; J. Kwiatkowski U podstaw liryki Leopolda Staffa, Warszawa 1966.