Sarasate y Navascuéz, Pablo de

Sarasate y Navascuéz [~nawask^uˊeØ] Pablo Martín Melitón de, *10 III 1844 Pampeluna, †20 IX 1908 Biarritz, hiszpański skrzypek i kompozytor. Mając 5 lat, rozpoczął naukę muzyki u ojca, skrzypka i kapelmistrza orkiestry wojskowej. W 1852 po raz pierwszy wystąpił publicznie w La Coruña. Uznany za cudowne dziecko, uzyskał pomoc finansową (m.in. królowej Izabeli II), która umożliwiła mu naukę u M.R. Sáeza w Madrycie oraz studia u D.J. Alarda w konserwatorium w Paryżu (1856–59), które ukończył z najwyższymi wyróżnieniami. W 1859 rozpoczął działalność koncertową, szybko zdobywając sławę i uznanie; w 1861 debiutował w Londynie, w 1876 w Wiedniu, w 1878 w Petersburgu, w latach 1867–70 i 1889–90 występował w Ameryce Północnej i Południowej. Często koncertował w Polsce – w Warszawie (1879–81, 1883–84, 1887, 1898, 1902), Poznaniu (1883), Krakowie (1884, 1903) i Łodzi (1886, 1904). Sarasate y Navascuéz działał również jako kameralista; w latach 60. zorganizował w Paryżu kwartet smyczkowy (z udziałem A. Patenta, L. Van Waefelghema i J. Delsarta), z którym występował we Francji i in. krajach, grając najczęściej utwory J. Brahmsa. Uprawiał też kameralistykę, koncertując w Londynie, Petersburgu i Moskwie, m.in. z An. i N. Rubinsteinem, H. Wieniawskim i L. Auerem, K. Dawydowem i A. Wierzbiłłowiczem.

Sarasate y Navascuéz był obok J. Joachima jednym z największych skrzypków swoich czasów. Wyróżniała go niezwykła wirtuozeria, zadziwiająca swoboda techniczna lewej ręki (pasaże, wielodźwięki, gra pizzicato, szybkie zmiany pozycji) i mistrzowskie operowanie smyczkiem; zachwycała zwłaszcza czystość intonacji, podziwiana przez krytyków i in. znanych skrzypków (E. Ysaÿe, C. Flesch). Zachowało się 9 nagrań Sarasatego y Navascuéza z 1904 (obecnie w katalogu wytwórni Pearl), zawierających m.in. transkrypcję na skrzypce Nokturnu op. 9 nr 2 F. Chopina. Wielu kompozytorów dedykowało mu swoje utwory, m.in. M. Bruch (II Koncert skrzypcowy, Fantazja szkocka), C. Saint-Saëns (I i III Koncert skrzypcowy, Introduction et Rondo capriccioso), E. Lalo (Koncert skrzypcowy, Symphonie espagnole), H. Wieniawski (II Koncert skrzypcowy), A. Dvořák (Mazurek op. 49) oraz A. Zarzycki (Mazurek G-dur op. 26). Jako kompozytor Sarasate y Navascuéz włączył się w tworzenie narodowego stylu w muzyce hiszpańskiej. Jego utwory inspirowane rodzimym folklorem oddziaływały nie tylko na kompozytorów hiszpańskich, lecz także znalazły oddźwięk w twórczości zaprzyjaźnionych z nim kompozytorów francuskich – G. Bizeta i E. Lalo.

Literatura: L. Zárate (Y. Bourget) Sarasate y Navascuéz, Barcelona 1945; G. Woolley Pablo de Sarasate y Navascuéz. His Historical Significance, „Music and Letters” XXXVI, 1955; A. Sagardia Pablo de Sarasate y Navascuéz, Plasencia 1956, 2. wyd. 1964; L.G. Berni Pablo de Sarasate y Navascuéz, Madryt 1994.