Sachs, Hans

Sachs [zaks] Hans, *5 XI 1494 Norymberga, †19 I 1576 Norymberga, niemiecki poeta i meistersinger. Po dziewięcioletniej nauce w latach 1501–09 w miejscowej szkole przez dwa lata uczył się fachu szewskiego. W latach 1511–16 odbył czeladniczą wędrówkę po Niemczech. Po powrocie do rodzinnego miasta pracował jako szewc, a jednocześnie aktywnie działał w cechu meistersingerów (m.in. jako sędzia w pojedynkach śpiewaczych), do którego wstąpił jeszcze przed 1511. Jego nauczycielem był L. Nunnenbeck, a uczniem m.in. wrocławski meistersinger A. Puschmann, który po raz pierwszy wydał drukiem melodie Sachsa (Zgorzelec 1571).

Z twórczości Sachsa zachowało się ponad 100 tragedii i komedii wierszem, kilka dialogów prozą oraz ok. 6000 wierszy, z których ponad 4200 należy do typu „Meisterlied”. W pieśniach tych Sachs wykorzystał 275 modeli melodyczno-wersyfikacyjnych, zwanych „Meistertöne”; 13 z nich to jego własne dzieła, stworzone w latach 1513–29 (najstarsze przekazy w rękopisach, m.in. autografach z Zwickau i Norymbergi). Noszą one nazwy: „Silberweise”, „Goldener Ton”, „Hohe Bergweise”, „Morgenweise”, „Gesangweise”, „Kurzer Ton”, „Langer Ton”, „Neuer Ton”, „Bewährter Ton”, „Rosenton”, „Klingender Ton”, „Spruchweise”, „Überlanger Ton”. Ok. 2000 z pieśni Sachsa – płomiennego piewcy reformacji – to utwory religijne. „Meistertöne” Sachsa utrzymane są zwykle w typowej dla tego gatunku formie baru (Barform — aab), choć w niektórych z nich („Klingender Ton”) na końcu strofy powtórzony jest materiał melodyczny z jej początku (z tzw. „stollen” – aaba). Kompozycje są utrzymane w stylu sylabicznym, jednak na początku i końcu wersów pojawiają się często krótkie melizmaty. Notacja tych melodii przypomina białą notację mensuralną. Większość dźwięków zapisana jest za pomocą semibreves, jednak przy niektórych z nich pojawiają się kropki a w melizmatach drobniejsze wartości (semiminimy), których interpretacja rytmiczna nie jest jednoznaczna. Wersyfikacja pieśni Sachsa jest bardzo kunsztowna. Poszczególne wersy strofy, rymujące się w nieschematyczny sposób, mają zazwyczaj zróżnicowaną liczbę sylab (od 1 do kilkunastu). W niektórych wierszach pojawiają się odstępstwa od zasad klasycznego meistergesangu, takie jak stosowanie przerzutni między strofami. Sachs stał się z czasem postacią wręcz legendarną, do czego przyczynił się m.in. J.W. Goethe. Tekst jednego z utworów Sachsa (Ein Körbelmacher in ein Dorff) opracował na 6 głosów Orlando di Lasso, natomiast R. Wagner i A. Lortzing uczynili Sachsa bohaterem swoich oper.

Literatura: K. Wedler Hans Sachs, Lipsk 1976; H. Husmann Überlieferungsprobleme der Hans Sachschen Meistermelodien, w: Hans Sachs und Nürnberg, red. H. Brunner i inni, Norymberga 1976; K. Ameln Die „Silberweise” von Hans Sachs – Vorlage evangelischer Kirchenlieder?, „Jahrbuch für Liturgik und Hymnologie” XXI, 1977; W.R. Berger Hans Sachs,  Frankfurt n. Menem 1994; Poet Hans Sachs. Leben – Zeit – Werk – Wirkung, red. G. Altmann, Drezno 1997; H. Kugler Meisterlieddichtung als Auslegeungskunst. Zur impliziten Poetik bei Hans Sachs, w ks. pam. H. Brunnera, wyd. D. Klein, Wiesbaden 2000; U. Feuerstein Derhalb stet es so uebel icz fast in allem regiment: Zeitbezug und Zeitkritik in den Meisterliedern des Hans Sachs (1513–1546), «Nürnberger Wekstücke zur Stadt- und Landesgeschichte» VI, Norymberga 2001; J.-M. Heinzmann Die Buhllieder des Hans Sachs: Form, Gehalt Funktion und sozialhistorischer Ort, Wiesbaden 2001; W. Neumann Zum literarischen Kontaktfeld des Hans Sachs, w: Sangspruchtradion: Aufführung – Geltungsstrategien – Spannungsfelder, red. M. Egidi i in., «Beiträge zur Mittelalterforschung» V, Frankfurt n. Menem 2004; N. Holzberg, H. Brunner Hans Sachs: Ein Handbuch, 2 t., Berlin-Boston 2020.