logotypes-ue_ENG

Sachs, Hans

Biogram i literatura

Sachs [zaks] Hans, *5 XI 1494 Norymberga, †19 I 1576 Norymberga, niemiecki poeta i meistersinger. Po dziewięcioletniej nauce w latach 1501–09 w miejscowej szkole przez dwa lata uczył się fachu szewskiego. W latach 1511–16 odbył czeladniczą wędrówkę po Niemczech. Po powrocie do rodzinnego miasta pracował jako szewc, a jednocześnie aktywnie działał w cechu meistersingerów (m.in. jako sędzia w pojedynkach śpiewaczych), do którego wstąpił jeszcze przed 1511. Jego nauczycielem był L. Nunnenbeck, a uczniem m.in. wrocławski meistersinger A. Puschmann, który po raz pierwszy wydał drukiem melodie Sachsa (Zgorzelec 1571).

Z twórczości Sachsa zachowało się ponad 100 tragedii i komedii wierszem, kilka dialogów prozą oraz ok. 6000 wierszy, z których ponad 4200 należy do typu „Meisterlied”. W pieśniach tych Sachs wykorzystał 275 modeli melodyczno-wersyfikacyjnych, zwanych „Meistertöne”; 13 z nich to jego własne dzieła, stworzone w latach 1513–29 (najstarsze przekazy w rękopisach, m.in. autografach z Zwickau i Norymbergi). Noszą one nazwy: „Silberweise”, „Goldener Ton”, „Hohe Bergweise”, „Morgenweise”, „Gesangweise”, „Kurzer Ton”, „Langer Ton”, „Neuer Ton”, „Bewährter Ton”, „Rosenton”, „Klingender Ton”, „Spruchweise”, „Überlanger Ton”. Ok. 2000 z pieśni Sachsa – płomiennego piewcy reformacji – to utwory religijne. „Meistertöne” Sachsa utrzymane są zwykle w typowej dla tego gatunku formie baru (Barform — aab), choć w niektórych z nich („Klingender Ton”) na końcu strofy powtórzony jest materiał melodyczny z jej początku (z tzw. „stollen” – aaba). Kompozycje są utrzymane w stylu sylabicznym, jednak na początku i końcu wersów pojawiają się często krótkie melizmaty. Notacja tych melodii przypomina białą notację mensuralną. Większość dźwięków zapisana jest za pomocą semibreves, jednak przy niektórych z nich pojawiają się kropki a w melizmatach drobniejsze wartości (semiminimy), których interpretacja rytmiczna nie jest jednoznaczna. Wersyfikacja pieśni Sachsa jest bardzo kunsztowna. Poszczególne wersy strofy, rymujące się w nieschematyczny sposób, mają zazwyczaj zróżnicowaną liczbę sylab (od 1 do kilkunastu). W niektórych wierszach pojawiają się odstępstwa od zasad klasycznego meistergesangu, takie jak stosowanie przerzutni między strofami. Sachs stał się z czasem postacią wręcz legendarną, do czego przyczynił się m.in. J.W. Goethe. Tekst jednego z utworów Sachsa (Ein Körbelmacher in ein Dorff) opracował na 6 głosów Orlando di Lasso, natomiast R. Wagner i A. Lortzing uczynili Sachsa bohaterem swoich oper.

Literatura: K. Wedler Hans Sachs, Lipsk 1976; H. Husmann Überlieferungsprobleme der Hans Sachschen Meistermelodien, w: Hans Sachs und Nürnberg, red. H. Brunner i inni, Norymberga 1976; K. Ameln Die „Silberweise” von Hans Sachs – Vorlage evangelischer Kirchenlieder?, „Jahrbuch für Liturgik und Hymnologie” XXI, 1977; W.R. Berger Hans Sachs,  Frankfurt n. Menem 1994; Poet Hans Sachs. Leben – Zeit – Werk – Wirkung, red. G. Altmann, Drezno 1997; H. Kugler Meisterlieddichtung als Auslegeungskunst. Zur impliziten Poetik bei Hans Sachs, w ks. pam. H. Brunnera, wyd. D. Klein, Wiesbaden 2000; U. Feuerstein Derhalb stet es so uebel icz fast in allem regiment: Zeitbezug und Zeitkritik in den Meisterliedern des Hans Sachs (1513–1546), «Nürnberger Wekstücke zur Stadt- und Landesgeschichte» VI, Norymberga 2001; J.-M. Heinzmann Die Buhllieder des Hans Sachs: Form, Gehalt Funktion und sozialhistorischer Ort, Wiesbaden 2001; W. Neumann Zum literarischen Kontaktfeld des Hans Sachs, w: Sangspruchtradion: Aufführung – Geltungsstrategien – Spannungsfelder, red. M. Egidi i in., «Beiträge zur Mittelalterforschung» V, Frankfurt n. Menem 2004; N. Holzberg, H. Brunner Hans Sachs: Ein Handbuch, 2 t., Berlin-Boston 2020.

Edycje

13 „Töne”, w: Der Meistergesang in Geschichte und Kunst, wyd. C. Mey, Karlsruhe 1892, przedr. Lipsk 1901

Das Singebuch des Adam Puschmann nebst den Originalmelodien des Michel Behaim und Hans Sachs, wyd. G. Münzer, Lipsk 1906, przedr. Hildesheim 1970

The Early Meisterlieder of Hans Sachs, wyd. F.H. Ellis, Bloomington (Indiana) 1974, przedr. Michigan City (Indiana) 1987

Meisterlieder des 16. bis 18. Jahrhunderts, wyd. E. Klesatschke, H. Brunner, «Frühe Neuzeit» XVII, Tybinga 1993, 2. wyd. 2015