Logotypy UE

Rudziński, Witold

Biogram i literatura

Rudziński Witold, *14 III 1913 Siebież (Rosja), †29 II 2004 Warszawa, polski kompozytor, teoretyk i pedagog. W latach 1931–37 studiował w konserwatorium w Wilnie kompozycję u T. Szeligowskiego i fortepian u S. Szpinalskiego. W 1936 uzyskał stopień magistra filologii słowiańskiej na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Od 1938 do 1939 przebywał w Paryżu, studiując kompozycję u N. Boulanger i Ch. Koechlina oraz chorał gregoriański w Institut Grégorien. W latach 1939–42 wykładał w konserwatorium wileńskim, potem był organistą w Wilnie i w Niemenczynie. Jesienią 1943 przedostał się do Warszawy, gdzie następnie przebywał do końca wojny. Od 1945 do 1947 wykładowca w konserwatorium i dyrektor Państwowej Szkoły Umuzykalniającej Ludowego Instytutu Muzycznego w Łodzi. W latach 1947–48 dyrektor departamentu muzyki w MKiS, w 1948–49 dyrektor artystyczny Opery i Filharmonii Warszawskiej; ponadto w 1945–54 dyrektor działu muzycznego w wydawnictwie Czytelnik, w 1950–56 redaktor naczelny miesięcznika „Muzyka”, w 1950–51 prezes ZKP. Od 1957 pracował w PWSM (od 1979 Akademia Muzyczna) w Warszawie, tamże w 1966 profesor nadzwyczajny, w 1983 profesor zwyczajny; w latach 1966–69 był prorektorem tej uczelni, w 1967–81 kierownikiem Katedry Teorii Muzyki, w 1969–84 kierownikiem Międzyuczelnianego Studium Doktoranckiego; pod jego kierunkiem powstało 19 prac magisterskich i 4 doktorskie. W 1983 przeszedł na emeryturę. W 1998 otrzymał doktorat honoris causa Akademii Muzycznej w Warszawie. 14–15 marca 2003 z okazji rocznicy urodzin kompozytora odbyła się w Akademii Muzycznej w Warszawie sesja naukowa i koncert kompozytorski Rudzińskiego.

Odznaczenia: w 1955 Krzyż Oficerski, w 1960 Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, w 1984 Medal 40-lecia PRL, w 1988 Sztandar Pracy II klasy; odznaki: w 1980 Zasłużony Działacz Kultury, w 1984 Zasłużony Nauczyciel PRL. Laureat 1. wyróżnienia specjalnego na Konkursie im. ks. Rainiera III w Monako za Odprawę posłów greckich (1963), I nagrodę na Międzynarodowym Konkursie im. E. Griega w Bergen za Obrazy świętokrzyskie (1965), II nagrodę na Konkursie im. K. Szymanowskiego w Warszawie za Do obywatela Johna Browna (1973), nagrodę MKiS III stopnia (1983), nagrodę Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci (1984) oraz I nagrodę na konkursie kompozytorskim w Wejherowie za Kaszubskie pieśni weselne (1996).

Pomimo licznych zajęć, wynikających z pełnionych funkcji, dorobek twórczy Rudzińskiego, zarówno kompozytorski, jak i piśmienniczy, jest bardzo bogaty. Jako kompozytor Rudziński przejawiał pełną swobodę w zakresie doboru środków technicznych i kierunków stylistycznych, szukając źródeł inspiracji w literaturze, tradycji narodowej, w tematyce religijnej i dziecięcej. Utwory Rudzińskiego nacechowane są umiarkowanie nowoczesnym językiem dźwiękowym i specyficznym rodzajem programowości. Zainspirowany dziełem lub wątkiem literackim, kompozytor tworzy dźwiękowy obraz wydarzenia, nie sugerując żadnych określonych skojarzeń programowych (np. Obrazy świętokrzyskie inspirowane powieścią S. Żeromskiego Popioły). W realizacji zamysłów twórczych często posługuje się archaizacją (chorał gregoriański, stylizacja polifonii renesansowej, cytaty z dawnej muzyki polskiej), folklor muzyczny wykorzystuje zazwyczaj w postaci artystycznie przetworzonej, w niektórych utworach nie stroni od aleatoryzmu. W dorobku kompozytorskim Rudzińskiego dominuje twórczość operowa i oratoryjna, przy czym na szczególną uwagę zasługuje wyróżniona w 1963 na konkursie w Monako opera Odprawa posłów greckich.

Zainteresowania naukowe Rudzińskiego skupiły się na życiu i twórczości Moniuszki oraz teorii rytmu muzycznego. Obszerna, 2-częściowa praca Stanisław Moniuszko. Studia i materiały dzięki swym walorom dokumentacyjnym stanowi cenne źródło dla poznania biografii Moniuszki, środowiska kompozytora i recepcji jego muzyki. Krytyczna edycja listów Moniuszki, redakcja dzieł wszystkich S. Moniuszki i liczne publikacje ugruntowały pozycję Rudzińskiego jako wybitnego moniuszkologa. Problematykę teoretyczną podjął Rudziński w pracy Warsztat kompozytorski Béli Bartóka, przedstawiając zainspirowane poglądami E. Lendvaia analizy poszczególnych utworów. W wyniku wieloletnich studiów powstała Nauka o rytmie muzycznym (1987), imponująca pod względem znajomości przedmiotu; autor daje obszerny przegląd koncepcji teoretycznej rytmu muzycznego od XVIII w. do współczesności, podkreślając znaczenie teorii rytmu Dom André Mocquereau, podejmuje problem czasu muzycznego, rozważa szczegółowo różne formy rytmu jako regulatora ruchu muzycznego, w którym podstawową komórkę stanowi układ: arsis-thesis (terminy zaczerpnięte z teorii starogreckiej). Swą koncepcję rytmu muzycznego zasygnalizował Rudziński już w 1948 w kompendium Muzyka dla wszystkich, który przez wiele lat pełnił funkcję podręcznika zasad muzyki. Dla upowszechnienia muzyki Rudziński pisał także prace popularnonaukowe oraz adresowane do dzieci (Moniuszko i jego muzyka).

Literatura: B. Kaczyński Rozmowa z Witoldem Rudzińskim, „Ruch Muzyczny” 1972 nr 1; Witoldowi Rudzińskiemu w 80-lecie urodzin, «Zeszyty Naukowe Akademii Muzycznej w Warszawie» nr 25, red. L. Bielawski i H. Kowalczyk, Warszawa 1993; Muzyka sztuką przezwyciężania czasu, księga pamiątkowa Witolda Rudzińskiego, red. M. Demska-Trębacz, Warszawa 2003 (zawiera obszerną bibliografię).

Kompozycje i prace

Kompozycje:

Instrumentalne:

Sonatina na flet i fortepian, 1934

I Kwartet smyczkowy, 1935

Sonatina na klarnet i fortepian, 1935

Trio na flet, obój i fortepian, 1935

Koncert fortepianowy, 1936, 2. wersja 1947, wyciąg fortepianowy wyd. Kraków 1947

Suita symfoniczna, 1936

I Sonata na skrzypce i fortepian, 1937

Muzyka do Trenów J. Kochanowskiego na orkiestrę, 1937

Suita na 2 fortepiany, 1937

I Symfonia, 1938

Canzonetta na flet, obój i fortepian, 1940

Divertimento na orkiestrę smyczkową, 1940, wyd. Warszawa 1988

Partita na wiolonczelę i fortepian, 1940

Preludia na fortepian, 1941

Ballada na fortepian, 1942

II Symfonia, 1944

Sonata na altówkę i fortepian, 1946, wyd. Kraków 1949, 2. wyd. 1986

Nonet na flet, obój, klarnet, fagot, róg, skrzypce, altówkę, wiolonczelę i kontrabas, 1947

Suita polska na fortepian, 1948, wyd. Warszawa 1950II Kwartet smyczkowy, 1943

Uwertura bałtycka, 1949

Kwintet na flet, 2 skrzypiec, altówkę i wiolonczelę, 1954, wyd. Kraków 1956

Muzyka koncertująca na fortepian i orkiestrę kameralną, 1958, wyk. Warszawska Jesień 1961

Parady, suita do Parad J. Potockiego na orkiestrę, 1958, wyk. sceniczne Warszawa 28 XI 1958, wyd. Bydgoszcz 1987, transkrypcja na 6 fortepianów i perkusję, 1991

Musica profana na flet, klarnet, trąbkę i smyczki, 1960

Negro Spirituals. 10 ludowych pieśni murzyńskich w łatwym układzie na fortepian (z tekstem), wyd. Kraków 1961 PWM

Moniuszkiana, suita na orkiestrę, 1965

Obrazy świętokrzyskie na orkiestrę, 1965, Kraków 1966

Piosenka jesienna na skrzypce i fortepian, 1966, wyd. Kraków 1968

Wariacje i fuga na perkusję, 1966, wyd. Kraków 1969, 4. wyd. 1982

Largo, aria e toccata na harfę, 1968, wyd. Kraków 1970, 2. wyd. 1973Preludia na klarnet, altówkę, harfę i perkusję, 1967, wyd. Warszawa 1975

Burleska na klarnet i fortepian, 1969, wyd. Kraków 1974

Polonaise rapsodie na wiolonczelę i fortepian, 1969, wyd. Kraków 1971

Concerto grosso na perkusję i 2 orkiestry smyczkowe, 1970, wyd. Kraków 1975, 2. wersja na perkusję solo i 2 fortepiany, 1992

Fantazja góralska na gitarę, 1970, wyd. Kraków 1973, 2. wyd. 1994

Uwertura góralska, 1970

Proverbia latina na klawikord, 1974, wyd. Warszawa 1977

Quasi una sonata na fortepian, 1975, wyd. Kraków 1986

Duo concertante na perkusję, 1976, wyd. Kraków 1978

Sonata na klawesyn, 1978, wyd. Warszawa 1978

Sonata pastorale na skrzypce i fortepian, 1978

Capriccio-impromptu na skrzypce i fortepian, hommage à Bizet, 1980, wyd. Warszawa 1982, wersja na skrzypce i małą orkiestrę, 1986

Ricercar sopra Roman Lasocki na skrzypce, 1981, wyd. Warszawa 1984

Dialog, sonata na saksofon altowy i fortepian, 1987

Plejady, sonata na klarnet i fortepian, 1987

Kasjopea, sonata na skrzypce i fortepian, 1989

Serenata na trio smyczkowe, 1993

Etiuda fantazja na flet i fortepian, 1994

Capriccio na klarnet, 1995

Passacaglia na skrzypce, 1995

Trio klarnetowe, 1995

Divertimento rustico na orkiestrę smyczkową, 1996

Improvvisazione sopra il nome J.S. Bach na fortepian, 2000

utwory dla dzieci na fortepian

Wokalne i wokalno-instrumentalne:

O miłości, miłości, madrygał na chór a cappella, sł. J. Froissart, 1936

Ballada o Janosiku na głos i fortepian, sł. A. Rymkiewicz, 1941, wyd. Warszawa 1946

Pięć lat, poemat wojenny na chór a cappella, sł. L.M. Bartelski, 1945, wyd. Kraków 1947

7 pieśni ludowych na chór a cappella, 1945, w: «Polska Literatura Chóralna», z. 9, wyd. Kraków 1946

Na serdeczną nutę, suita na chór i mały zespół orkiestrowy, 1945, wyd. Warszawa 1946

3 pieśni do tekstów ludowych na chór a cappella, 1947, wyd. Łódź 1948

Pieśni kurpiowskie na 2-głosowy chór mieszany i mały zespół orkiestrowy, sł. ludowe, 1947, wyd. Kraków 1949

Piosenka o karabinie na chór męski a cappella, ok. 1950, wyd. Kraków 1951 PWM

Maryś, Marysiu na głos i fortepian, sł. R. Sadowski, 1952, wyd. Warszawa 1952

Przewodnik liryczny po Warszawie na głos i fortepian, sł. T. Marek, 1953, wyd. Warszawa 1981

Ballada o Janosiku na chór i zespół instrumentów, sł. A. Rymkiewicz, 1954, wyd. Kraków 1955

Deux portraits des femmes na sopran i kwartet smyczkowy, sł. P. de Ronsard i A. Rimbaud, 1960

Od Olsztyna do Mrągowa, suita na chór i małą orkiestrę, sł. ludowe, 1960

Mazowsze na chór i fortepian, sł. W. Broniewski, 1964, wyd. Kraków 1964

Do obywatela Johna Browna, concertino na sopran, flet, róg, wiolonczelę, fortepian i perkusję, sł. C.K. Norwid, 1972, wyd. Kraków 1978

Nike Wiślana na głosy solowe, recytatora, chór i orkiestrę, sł. B. Ostromęcki, 1973

Gdziekolwiek ziemia jest snem, 5 pieśni na głos i fortepian, sł. T. Borowski, 1975

2 pieśni do słów C.K. Norwida, 1977, wyd. Warszawa 1978

3 Pieśni starohebrajskie na głos i fortepian, 1985, wyd. Warszawa 1996

Pieśń nad pieśniami na chór i mały zespół instrumentów, tekst wg Biblii tysiąclecia, 1985

Pieśni Safony na sopran i mały zespół instrumentalny, 1985

2 pieśni z Pieśni Świętojańskiej o Sobótce na chór a cappella, sł. J. Kochanowski, 1986

3 liturgie etiopskie na 6 głosów męskich, tłum. A. Kamieńska i ks. J. Twardowski, 1987, wyd. Warszawa 1990

Chleba powszedniego, motet na tenor, chór i organy, sł. J. Talbierski, 1987

Gadanki-Śpiewanki dla dzieci na chór mówiony, sł. S. Karaszewski, 1989, wyd. Warszawa 1991

Madonna, 5 pieśni na głos i fortepian, sł. M. Konopnicka, 1991, także wersja na głos i orkiestrę, 1992, wyd. faksimilowe Warszawa 1992

Psalm VI. Domine ne in furore tuo na 5 głosów lub chór i organy, 1992

Słowa Panny Maryji na chór i mały zespół orkiestrowy, sł. A. Mickiewicz, 1992

Litania Ostrobramska na sopran, chór, 2 trąbki, kotły i organy do sł. Litanii Loretańskiej w jęz. polskim, litewskim i łacińskim, 1994

Kaszubskie pieśni weselne do tekstów ludowych na chór a cappella, wg O. Kolberga, 1995, wyd. Warszawa 1999

3 pieśni na chór a cappella, do słów kaszubskich L. Roppel, 1995

Planctus. Lament Świętokrzyski. Żale Matki Boskiej pod Krzyżem na chór z organami ad libitum, sł. Andrzej ze Słupi, 1995

3 kolędy na chór a cappella, sł. S. Karaszewski, 1996, także wersja na głos i fortepian, 1996

Laurea romana, 5 pieśni do tekstów poetów łacińskich na chór a cappella, 2000

piosenki dla dzieci, m.in.: Dzięcioł i sosna, 20 utworów, sł. S. Karaszewski, 1978, wyd. Warszawa 1983, 2. wyd. 1988

oratoria i kantaty:

Cantate ecclésiastique na chór i organy, 1938

Chłopska droga, kantata na sopran, tenor, baryton, chór i orkiestrę, sł. I. Krasicki, T. Lenartowicz, M. Konopnicka, W. Wolski, 1952

Dach świata, poemat muzyczny na recytatora i orkiestrę, sł. B. Ostromęcki, 1960, wyd. Kraków 1961

oratoryjne:

Gaude Mater Polonia na recytatora, sopran, alt, tenor, chór i orkiestrę, sł. B. Ostromęcki wg różnych autorów, 1966, wyd. Kraków 1968

Lipce na chór kameralny i orkiestrę, do lirycznych fragmentów z Chłopów W.S. Reymonta, tekst K. Berwińska i W. Wróblewska, 1968

Z biegiem Wisły, kantata na sopran, tenor, chór i orkiestrę, sł. S. Karaszewski, 1980

W kręgu psalmów na sopran, tenor, baryton, chór chłopięcy, 2 chóry mieszane i 6 grup perkusyjnych, do tekstów różnojęzycznych, 1987

Sceniczne:

Janko muzykant, opera, libretto T. Borowski i S. Wygodzki wg H. Sienkiewicza, 1951, wyst. Bytom 20 VI 1953

Komendant Paryża [Jarosław Dąbrowski], opera, libretto T. Marek, 1957, wyst. Poznań 27 III 1960

Odprawa posłów greckich, opera, libretto B. Ostromęcki wg J. Kochanowskiego, 1962, wyst. Kr. 14 XI 1966, wyd. wyciągu fortepianowego Kraków 1967

Sulamita, opera, libretto B. Ostromęcki, 1964, wyd. wyciągu fortepianowego Kraków 1972

Żółta szlafmyca, opera, libretto E. Bonacka wg F. Zabłockiego, 1967, wyst. Kraków 1967, 2. wersja 1969, wyst. Gdynia
25 I 1970, wyd. wyciągu fortepianowego Warszawa 1969

Chłopi, opera, libretto K. Berwińska i W. Wróblewska wg W.S. Reymonta, 1972, wyst. Warszawa 30 VI 1974

Manekiny. Opera kameralna w 1 akcie, 1981

Pierścień i róża, libretto S. Karaszewski wg W.M. Thackeraya, 1982, wyst. Wrocław 13 X 1984

Jakub i Rachel, balet, libretto S. Karaszewski, 1991

Gaspar Ruiz, opera wg J. Conrada, 2001, wyk. estradowe Warszawa 23 I 2002

***

muzyka dla radia i telewizji (6), teatralna (14), filmowa, pieśni masowe, pedagogiczne, estradowe, żołnierskie, rozrywkowe i taneczne, opracowania i transkrypcje

 

Prace:

Lekcje słuchania muzyki, Kraków 1947

Muzyka dla wszystkich, Kraków 1948, 4. wyd. 1972

Almanach Moniuszkowski, z J. Prosnakiem, Warszawa 1952

„Halka” Stanisława Moniuszki, «Mała Biblioteka Operowa» t. 4, Kraków 1954, 2. wyd. 1972

Stanisław Moniuszko, Kraków 1954, 5. wyd. 1978, wyd. rosyjskie Moskwa 1960

Co to jest opera?, «Mała Biblioteka Operowa» t. 1, Kraków 1955, 2. wyd. 1960

Stanisław Moniuszko. Studia i materiały, 2 części, Kraków 1955–61

„Straszny dwór” Stanisława Moniuszki, «Mała Biblioteka Operowa» t. 7, Kraków 1956

Warsztat kompozytorski Béli Bartóka, Kraków 1964

Moniuszko i jego muzyka, Warszawa 1970

O muzyce przy głośniku, Kraków 1975

Dźwięki i rozdźwięki, Warszawa 1986

Nauka o rytmie muzycznym, 2 części, Kraków 1987, wyd. włoskie w wersji skróconej pt. Il ritmo musicale. Teoria e storia, Lukka 1993

Stanislavas Moniuškas, Wilno 1993

Muzyka naszego stulecia, Warszawa 1995

liczne artykuły w „Muzyce”, „Ruchu Muzycznym” i innych czasopismach oraz prasie codziennej, 33 hasła w: Dizionario enciclopedico universale della musica e dei musicisti, red. A. Basso, Turyn 1983–90

wydanie:

Stanisław Moniuszko. Listy zebrane, z M. Stokowską, Kraków 1969

redakcja:

miesięcznik „Muzyka” 1950–55

redaktor naczelny Stanisław Moniuszko. Dzieła, 34 tomy, Kraków 1965–