Rudziński Witold, *14 III 1913 Siebież (Rosja), †29 II 2004 Warszawa, polski kompozytor, teoretyk i pedagog. W latach 1931–37 studiował w konserwatorium w Wilnie kompozycję u T. Szeligowskiego i fortepian u S. Szpinalskiego. W 1936 uzyskał stopień magistra filologii słowiańskiej na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Od 1938 do 1939 przebywał w Paryżu, studiując kompozycję u N. Boulanger i Ch. Koechlina oraz chorał gregoriański w Institut Grégorien. W latach 1939–42 wykładał w konserwatorium wileńskim, potem był organistą w Wilnie i w Niemenczynie. Jesienią 1943 przedostał się do Warszawy, gdzie następnie przebywał do końca wojny. Od 1945 do 1947 wykładowca w konserwatorium i dyrektor Państwowej Szkoły Umuzykalniającej Ludowego Instytutu Muzycznego w Łodzi. W latach 1947–48 dyrektor departamentu muzyki w MKiS, w 1948–49 dyrektor artystyczny Opery i Filharmonii Warszawskiej; ponadto w 1945–54 dyrektor działu muzycznego w wydawnictwie Czytelnik, w 1950–56 redaktor naczelny miesięcznika „Muzyka”, w 1950–51 prezes ZKP. Od 1957 pracował w PWSM (od 1979 Akademia Muzyczna) w Warszawie, tamże w 1966 profesor nadzwyczajny, w 1983 profesor zwyczajny; w latach 1966–69 był prorektorem tej uczelni, w 1967–81 kierownikiem Katedry Teorii Muzyki, w 1969–84 kierownikiem Międzyuczelnianego Studium Doktoranckiego; pod jego kierunkiem powstało 19 prac magisterskich i 4 doktorskie. W 1983 przeszedł na emeryturę. W 1998 otrzymał doktorat honoris causa Akademii Muzycznej w Warszawie. 14–15 marca 2003 z okazji rocznicy urodzin kompozytora odbyła się w Akademii Muzycznej w Warszawie sesja naukowa i koncert kompozytorski Rudzińskiego.
Odznaczenia: w 1955 Krzyż Oficerski, w 1960 Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, w 1984 Medal 40-lecia PRL, w 1988 Sztandar Pracy II klasy; odznaki: w 1980 Zasłużony Działacz Kultury, w 1984 Zasłużony Nauczyciel PRL. Laureat 1. wyróżnienia specjalnego na Konkursie im. ks. Rainiera III w Monako za Odprawę posłów greckich (1963), I nagrodę na Międzynarodowym Konkursie im. E. Griega w Bergen za Obrazy świętokrzyskie (1965), II nagrodę na Konkursie im. K. Szymanowskiego w Warszawie za Do obywatela Johna Browna (1973), nagrodę MKiS III stopnia (1983), nagrodę Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci (1984) oraz I nagrodę na konkursie kompozytorskim w Wejherowie za Kaszubskie pieśni weselne (1996).
Pomimo licznych zajęć, wynikających z pełnionych funkcji, dorobek twórczy Rudzińskiego, zarówno kompozytorski, jak i piśmienniczy, jest bardzo bogaty. Jako kompozytor Rudziński przejawiał pełną swobodę w zakresie doboru środków technicznych i kierunków stylistycznych, szukając źródeł inspiracji w literaturze, tradycji narodowej, w tematyce religijnej i dziecięcej. Utwory Rudzińskiego nacechowane są umiarkowanie nowoczesnym językiem dźwiękowym i specyficznym rodzajem programowości. Zainspirowany dziełem lub wątkiem literackim, kompozytor tworzy dźwiękowy obraz wydarzenia, nie sugerując żadnych określonych skojarzeń programowych (np. Obrazy świętokrzyskie inspirowane powieścią S. Żeromskiego Popioły). W realizacji zamysłów twórczych często posługuje się archaizacją (chorał gregoriański, stylizacja polifonii renesansowej, cytaty z dawnej muzyki polskiej), folklor muzyczny wykorzystuje zazwyczaj w postaci artystycznie przetworzonej, w niektórych utworach nie stroni od aleatoryzmu. W dorobku kompozytorskim Rudzińskiego dominuje twórczość operowa i oratoryjna, przy czym na szczególną uwagę zasługuje wyróżniona w 1963 na konkursie w Monako opera Odprawa posłów greckich.
Zainteresowania naukowe Rudzińskiego skupiły się na życiu i twórczości Moniuszki oraz teorii rytmu muzycznego. Obszerna, 2-częściowa praca Stanisław Moniuszko. Studia i materiały dzięki swym walorom dokumentacyjnym stanowi cenne źródło dla poznania biografii Moniuszki, środowiska kompozytora i recepcji jego muzyki. Krytyczna edycja listów Moniuszki, redakcja dzieł wszystkich S. Moniuszki i liczne publikacje ugruntowały pozycję Rudzińskiego jako wybitnego moniuszkologa. Problematykę teoretyczną podjął Rudziński w pracy Warsztat kompozytorski Béli Bartóka, przedstawiając zainspirowane poglądami E. Lendvaia analizy poszczególnych utworów. W wyniku wieloletnich studiów powstała Nauka o rytmie muzycznym (1987), imponująca pod względem znajomości przedmiotu; autor daje obszerny przegląd koncepcji teoretycznej rytmu muzycznego od XVIII w. do współczesności, podkreślając znaczenie teorii rytmu Dom André Mocquereau, podejmuje problem czasu muzycznego, rozważa szczegółowo różne formy rytmu jako regulatora ruchu muzycznego, w którym podstawową komórkę stanowi układ: arsis-thesis (terminy zaczerpnięte z teorii starogreckiej). Swą koncepcję rytmu muzycznego zasygnalizował Rudziński już w 1948 w kompendium Muzyka dla wszystkich, który przez wiele lat pełnił funkcję podręcznika zasad muzyki. Dla upowszechnienia muzyki Rudziński pisał także prace popularnonaukowe oraz adresowane do dzieci (Moniuszko i jego muzyka).
Literatura: B. Kaczyński Rozmowa z Witoldem Rudzińskim, „Ruch Muzyczny” 1972 nr 1; Witoldowi Rudzińskiemu w 80-lecie urodzin, «Zeszyty Naukowe Akademii Muzycznej w Warszawie» nr 25, red. L. Bielawski i H. Kowalczyk, Warszawa 1993; Muzyka sztuką przezwyciężania czasu, księga pamiątkowa Witolda Rudzińskiego, red. M. Demska-Trębacz, Warszawa 2003 (zawiera obszerną bibliografię).
Kompozycje:
Instrumentalne:
Sonatina na flet i fortepian, 1934
I Kwartet smyczkowy, 1935
Sonatina na klarnet i fortepian, 1935
Trio na flet, obój i fortepian, 1935
Koncert fortepianowy, 1936, 2. wersja 1947, wyciąg fortepianowy wyd. Kraków 1947
Suita symfoniczna, 1936
I Sonata na skrzypce i fortepian, 1937
Muzyka do Trenów J. Kochanowskiego na orkiestrę, 1937
Suita na 2 fortepiany, 1937
I Symfonia, 1938
Canzonetta na flet, obój i fortepian, 1940
Divertimento na orkiestrę smyczkową, 1940, wyd. Warszawa 1988
Partita na wiolonczelę i fortepian, 1940
Preludia na fortepian, 1941
Ballada na fortepian, 1942
II Symfonia, 1944
Sonata na altówkę i fortepian, 1946, wyd. Kraków 1949, 2. wyd. 1986
Nonet na flet, obój, klarnet, fagot, róg, skrzypce, altówkę, wiolonczelę i kontrabas, 1947
Suita polska na fortepian, 1948, wyd. Warszawa 1950II Kwartet smyczkowy, 1943
Uwertura bałtycka, 1949
Kwintet na flet, 2 skrzypiec, altówkę i wiolonczelę, 1954, wyd. Kraków 1956
Muzyka koncertująca na fortepian i orkiestrę kameralną, 1958, wyk. Warszawska Jesień 1961
Parady, suita do Parad J. Potockiego na orkiestrę, 1958, wyk. sceniczne Warszawa 28 XI 1958, wyd. Bydgoszcz 1987, transkrypcja na 6 fortepianów i perkusję, 1991
Musica profana na flet, klarnet, trąbkę i smyczki, 1960
Negro Spirituals. 10 ludowych pieśni murzyńskich w łatwym układzie na fortepian (z tekstem), wyd. Kraków 1961 PWM
Moniuszkiana, suita na orkiestrę, 1965
Obrazy świętokrzyskie na orkiestrę, 1965, Kraków 1966
Piosenka jesienna na skrzypce i fortepian, 1966, wyd. Kraków 1968
Wariacje i fuga na perkusję, 1966, wyd. Kraków 1969, 4. wyd. 1982
Largo, aria e toccata na harfę, 1968, wyd. Kraków 1970, 2. wyd. 1973Preludia na klarnet, altówkę, harfę i perkusję, 1967, wyd. Warszawa 1975
Burleska na klarnet i fortepian, 1969, wyd. Kraków 1974
Polonaise rapsodie na wiolonczelę i fortepian, 1969, wyd. Kraków 1971
Concerto grosso na perkusję i 2 orkiestry smyczkowe, 1970, wyd. Kraków 1975, 2. wersja na perkusję solo i 2 fortepiany, 1992
Fantazja góralska na gitarę, 1970, wyd. Kraków 1973, 2. wyd. 1994
Uwertura góralska, 1970
Proverbia latina na klawikord, 1974, wyd. Warszawa 1977
Quasi una sonata na fortepian, 1975, wyd. Kraków 1986
Duo concertante na perkusję, 1976, wyd. Kraków 1978
Sonata na klawesyn, 1978, wyd. Warszawa 1978
Sonata pastorale na skrzypce i fortepian, 1978
Capriccio-impromptu na skrzypce i fortepian, hommage à Bizet, 1980, wyd. Warszawa 1982, wersja na skrzypce i małą orkiestrę, 1986
Ricercar sopra Roman Lasocki na skrzypce, 1981, wyd. Warszawa 1984
Dialog, sonata na saksofon altowy i fortepian, 1987
Plejady, sonata na klarnet i fortepian, 1987
Kasjopea, sonata na skrzypce i fortepian, 1989
Serenata na trio smyczkowe, 1993
Etiuda fantazja na flet i fortepian, 1994
Capriccio na klarnet, 1995
Passacaglia na skrzypce, 1995
Trio klarnetowe, 1995
Divertimento rustico na orkiestrę smyczkową, 1996
Improvvisazione sopra il nome J.S. Bach na fortepian, 2000
utwory dla dzieci na fortepian
Wokalne i wokalno-instrumentalne:
O miłości, miłości, madrygał na chór a cappella, sł. J. Froissart, 1936
Ballada o Janosiku na głos i fortepian, sł. A. Rymkiewicz, 1941, wyd. Warszawa 1946
Pięć lat, poemat wojenny na chór a cappella, sł. L.M. Bartelski, 1945, wyd. Kraków 1947
7 pieśni ludowych na chór a cappella, 1945, w: «Polska Literatura Chóralna», z. 9, wyd. Kraków 1946
Na serdeczną nutę, suita na chór i mały zespół orkiestrowy, 1945, wyd. Warszawa 1946
3 pieśni do tekstów ludowych na chór a cappella, 1947, wyd. Łódź 1948
Pieśni kurpiowskie na 2-głosowy chór mieszany i mały zespół orkiestrowy, sł. ludowe, 1947, wyd. Kraków 1949
Piosenka o karabinie na chór męski a cappella, ok. 1950, wyd. Kraków 1951 PWM
Maryś, Marysiu na głos i fortepian, sł. R. Sadowski, 1952, wyd. Warszawa 1952
Przewodnik liryczny po Warszawie na głos i fortepian, sł. T. Marek, 1953, wyd. Warszawa 1981
Ballada o Janosiku na chór i zespół instrumentów, sł. A. Rymkiewicz, 1954, wyd. Kraków 1955
Deux portraits des femmes na sopran i kwartet smyczkowy, sł. P. de Ronsard i A. Rimbaud, 1960
Od Olsztyna do Mrągowa, suita na chór i małą orkiestrę, sł. ludowe, 1960
Mazowsze na chór i fortepian, sł. W. Broniewski, 1964, wyd. Kraków 1964
Do obywatela Johna Browna, concertino na sopran, flet, róg, wiolonczelę, fortepian i perkusję, sł. C.K. Norwid, 1972, wyd. Kraków 1978
Nike Wiślana na głosy solowe, recytatora, chór i orkiestrę, sł. B. Ostromęcki, 1973
Gdziekolwiek ziemia jest snem, 5 pieśni na głos i fortepian, sł. T. Borowski, 1975
2 pieśni do słów C.K. Norwida, 1977, wyd. Warszawa 1978
3 Pieśni starohebrajskie na głos i fortepian, 1985, wyd. Warszawa 1996
Pieśń nad pieśniami na chór i mały zespół instrumentów, tekst wg Biblii tysiąclecia, 1985
Pieśni Safony na sopran i mały zespół instrumentalny, 1985
2 pieśni z Pieśni Świętojańskiej o Sobótce na chór a cappella, sł. J. Kochanowski, 1986
3 liturgie etiopskie na 6 głosów męskich, tłum. A. Kamieńska i ks. J. Twardowski, 1987, wyd. Warszawa 1990
Chleba powszedniego, motet na tenor, chór i organy, sł. J. Talbierski, 1987
Gadanki-Śpiewanki dla dzieci na chór mówiony, sł. S. Karaszewski, 1989, wyd. Warszawa 1991
Madonna, 5 pieśni na głos i fortepian, sł. M. Konopnicka, 1991, także wersja na głos i orkiestrę, 1992, wyd. faksimilowe Warszawa 1992
Psalm VI. Domine ne in furore tuo na 5 głosów lub chór i organy, 1992
Słowa Panny Maryji na chór i mały zespół orkiestrowy, sł. A. Mickiewicz, 1992
Litania Ostrobramska na sopran, chór, 2 trąbki, kotły i organy do sł. Litanii Loretańskiej w jęz. polskim, litewskim i łacińskim, 1994
Kaszubskie pieśni weselne do tekstów ludowych na chór a cappella, wg O. Kolberga, 1995, wyd. Warszawa 1999
3 pieśni na chór a cappella, do słów kaszubskich L. Roppel, 1995
Planctus. Lament Świętokrzyski. Żale Matki Boskiej pod Krzyżem na chór z organami ad libitum, sł. Andrzej ze Słupi, 1995
3 kolędy na chór a cappella, sł. S. Karaszewski, 1996, także wersja na głos i fortepian, 1996
Laurea romana, 5 pieśni do tekstów poetów łacińskich na chór a cappella, 2000
piosenki dla dzieci, m.in.: Dzięcioł i sosna, 20 utworów, sł. S. Karaszewski, 1978, wyd. Warszawa 1983, 2. wyd. 1988
oratoria i kantaty:
Cantate ecclésiastique na chór i organy, 1938
Chłopska droga, kantata na sopran, tenor, baryton, chór i orkiestrę, sł. I. Krasicki, T. Lenartowicz, M. Konopnicka, W. Wolski, 1952
Dach świata, poemat muzyczny na recytatora i orkiestrę, sł. B. Ostromęcki, 1960, wyd. Kraków 1961
oratoryjne:
Gaude Mater Polonia na recytatora, sopran, alt, tenor, chór i orkiestrę, sł. B. Ostromęcki wg różnych autorów, 1966, wyd. Kraków 1968
Lipce na chór kameralny i orkiestrę, do lirycznych fragmentów z Chłopów W.S. Reymonta, tekst K. Berwińska i W. Wróblewska, 1968
Z biegiem Wisły, kantata na sopran, tenor, chór i orkiestrę, sł. S. Karaszewski, 1980
W kręgu psalmów na sopran, tenor, baryton, chór chłopięcy, 2 chóry mieszane i 6 grup perkusyjnych, do tekstów różnojęzycznych, 1987
Sceniczne:
Janko muzykant, opera, libretto T. Borowski i S. Wygodzki wg H. Sienkiewicza, 1951, wyst. Bytom 20 VI 1953
Komendant Paryża [Jarosław Dąbrowski], opera, libretto T. Marek, 1957, wyst. Poznań 27 III 1960
Odprawa posłów greckich, opera, libretto B. Ostromęcki wg J. Kochanowskiego, 1962, wyst. Kr. 14 XI 1966, wyd. wyciągu fortepianowego Kraków 1967
Sulamita, opera, libretto B. Ostromęcki, 1964, wyd. wyciągu fortepianowego Kraków 1972
Żółta szlafmyca, opera, libretto E. Bonacka wg F. Zabłockiego, 1967, wyst. Kraków 1967, 2. wersja 1969, wyst. Gdynia
25 I 1970, wyd. wyciągu fortepianowego Warszawa 1969
Chłopi, opera, libretto K. Berwińska i W. Wróblewska wg W.S. Reymonta, 1972, wyst. Warszawa 30 VI 1974
Manekiny. Opera kameralna w 1 akcie, 1981
Pierścień i róża, libretto S. Karaszewski wg W.M. Thackeraya, 1982, wyst. Wrocław 13 X 1984
Jakub i Rachel, balet, libretto S. Karaszewski, 1991
Gaspar Ruiz, opera wg J. Conrada, 2001, wyk. estradowe Warszawa 23 I 2002
***
muzyka dla radia i telewizji (6), teatralna (14), filmowa, pieśni masowe, pedagogiczne, estradowe, żołnierskie, rozrywkowe i taneczne, opracowania i transkrypcje
Prace:
Lekcje słuchania muzyki, Kraków 1947
Muzyka dla wszystkich, Kraków 1948, 4. wyd. 1972
Almanach Moniuszkowski, z J. Prosnakiem, Warszawa 1952
„Halka” Stanisława Moniuszki, «Mała Biblioteka Operowa» t. 4, Kraków 1954, 2. wyd. 1972
Stanisław Moniuszko, Kraków 1954, 5. wyd. 1978, wyd. rosyjskie Moskwa 1960
Co to jest opera?, «Mała Biblioteka Operowa» t. 1, Kraków 1955, 2. wyd. 1960
Stanisław Moniuszko. Studia i materiały, 2 części, Kraków 1955–61
„Straszny dwór” Stanisława Moniuszki, «Mała Biblioteka Operowa» t. 7, Kraków 1956
Warsztat kompozytorski Béli Bartóka, Kraków 1964
Moniuszko i jego muzyka, Warszawa 1970
O muzyce przy głośniku, Kraków 1975
Dźwięki i rozdźwięki, Warszawa 1986
Nauka o rytmie muzycznym, 2 części, Kraków 1987, wyd. włoskie w wersji skróconej pt. Il ritmo musicale. Teoria e storia, Lukka 1993
Stanislavas Moniuškas, Wilno 1993
Muzyka naszego stulecia, Warszawa 1995
liczne artykuły w „Muzyce”, „Ruchu Muzycznym” i innych czasopismach oraz prasie codziennej, 33 hasła w: Dizionario enciclopedico universale della musica e dei musicisti, red. A. Basso, Turyn 1983–90
wydanie:
Stanisław Moniuszko. Listy zebrane, z M. Stokowską, Kraków 1969
redakcja:
miesięcznik „Muzyka” 1950–55
redaktor naczelny Stanisław Moniuszko. Dzieła, 34 tomy, Kraków 1965–
