Logotypy UE

Pizzetti, Ildebrando

Biogram i literatura

Pizzetti [picc’ɛtti] Ildebrando, *20 IX 1880 Parma, †13 II 1968 Rzym, włoski kompozytor. Pierwsze lekcje muzyki pobierał u ojca Odoarda, pianisty i nauczyciela teorii. W latach 1895–1901 uczęszczał do konserwatorium w Parmie, gdzie uczył się u T. Righiego (harmonia i kontrapunkt) i G. Tebaldiniego (kompozycja), któremu zawdzięczał znakomitą znajomość chorału gregoriańskiego i polifonii wokalnej. Po ukończeniu konserwatorium prowadził tam kurs kwartetu, udzielał lekcji prywatnie, a w latach 1902–04 był asystentem dyrygenta w Teatro Regio w Parmie. W 1907 objął katedrę kompozycji w konserwatorium w Parmie. W 1908 został profesorem harmonii i kontrapunktu w Istituto Musicale „Luigi Cherubini” we Florencji, a w latach 1917–24 był jego dyrektorem. Od 1924 do 1936 pełnił funkcję dyrektora konserwatorium w Mediolanie. W 1936 objął klasę kompozycji w Accademia di S. Cecilia w Rzymie (w latach 1947–52 był jej przewodniczącym), gdzie pozostał do 1958.

Pizzetti prowadził ożywioną działalność w różnych dziedzinach życia muzycznego. Podczas pobytu we Florencji założył w 1914 z G. Bastianellim czasopismo „Dissonanza” poświęcone włoskiej muzyce współczesnej, a w 1920 wraz z E. Consolem Società degli Amici della Musica. W latach 1917–19 zaangażowany był w Società Italiana della Musica Moderna, stowarzyszeniem zorganizowanym przez A. Casellę. Należał także do grupy intelektualistów zgromadzonych wokół słynnego florenckiego periodyku „La Voce”. Od 1928 do 1937 był przewodniczącym Società del Quartette w Mediolanie, a w 1939 został wybrany dyrektorem Istituto Italiano per la Storia della Musica w Rzymie. Pizzetti występował często jako dyrygent, m.in. w 1930 odbył tournée po Ameryce z własnymi operami, a w 1940 dyrygował swoją Sinfonią w Tokio. Ponadto był krytykiem muzycznym w „Secolo” wydawanym w Mediolanie ( 1910), w rzymskiej „Tribuna” ( 1937) oraz florenckiej „Nazione”. Pisał także krytyki do „La rassegna musicale” (1942–47) i do „Corriere della sera” (od 1953). Pizzetti wielokrotnie był honorowany za swoje osiągnięcia. W 1939 mianowano go Accademico d’Italia, a w 1940 otrzymał złoty medal za zasługi na polu sztuki. W 1950 zdobył Premio Italia za operę Ifigenia, w 1959 został członkiem honorowym Royal Academy of Music w Londynie.

Pizzetti, podobnie jak in. kompozytorzy „generazione dell’Ottanta”, poszukiwał własnego języka muzycznego, odwołując się do włoskiej polifonii świeckiej i religijnej oraz do chorału gregoriańskiego, który przenika większość jego utworów. Kompozytor od młodości był zafascynowany teatrem operowym. Wczesne jego opery, zniszczone bądź niedokończone, powstały przy udziale przyjaciela A. Beggiego: Sabina (1897), Il Cid (1902), Lena (1904) i Aeneas (1904–07). Pierwsze uznanie krytyki przyniosła mu muzyka sceniczna do La nave d’Annunzia, która zapoczątkowała współpracę i przyjaźń z pisarzem. D’Annunzio darzył Pizzettiego dużym uznaniem i powierzył mu napisanie muzyki do tragedii Fedra; propozycja ta zbiegła się ze studiami Pizzettiego nad muzyką grecką. Wystawienie Fedry w 1915 w La Scali z udziałem S. Kruszelnickiej było wydarzeniem przełomowym w historii opery włoskiej. W Fedrze Pizzetti po raz pierwszy przedstawił swoją koncepcję dramatu muzycznego. Powrócił w niej do mitu i do korzeni opery włoskiej, nawiązując do C. Monteverdiego, F. Cavallego i G. Legrenziego. Ponadto sięgał do zdobyczy C. Debussy’ego i M. Musorgskiego. Pizzetti pragnął doprowadzić do perfekcji związek poezji z muzyką, przy czym każda ze sztuk miała zachować swoją odrębność. W celu osiągnięcia jedności słowno-muzycznej stosował wyłącznie tekst stroficzny i samodzielnie pisał libretta. Podstawowym elementem w jego operach jest deklamacja. Melodia zbudowana jest na małych interwałach, a głosy poruszają się niemal wyłącznie w rejestrze centralnym. W partiach dialogowych oraz refleksyjnych znaczącą rolę odgrywa chór, który często pełni funkcję grupowego komentatora. Za najlepsze dzieło Pizzettiego uznawana jest opera Debora e Jaele o tematyce biblijnej; rozpoczyna ona cykl oper poświęconych tematyce miłosnej (wyzwoleniu poprzez miłość), do których dołączą później Lo straniero i Fra Gherardo. Po okresie pewnego kryzysu twórczego powstała Ifigenia; Pizzetti zaprezentował w niej swój styl i powrócił do ulubionych wątków greckich (Cagliostro, Clitennestra). Ważne opery z późniejszych lat to La figlia di Iorio z mistrzowsko opracowanymi partiami chóralnymi oraz Assasinio nella cattedrale, w której Pizzetti wyraził swoje poglądy moralne i przekonania religijne. Zbyt rygorystyczne stosowanie założeń teoretycznych wpłynęło ujemnie na ocenę sztuki teatralnej Pizzettiego; zarzucano kompozytorowi przesadne używanie deklamacji, która prowadziła do statyczności opery (np. Assasinio nella cattedrale).

Ważne miejsce w dorobku Pizzettiego zajmuje muzyka chóralna, zwłaszcza liryczna Messa di requiem. Jego pieśni, m.in. I Pastori oraz Altre 5 liriche zaliczane są do piękniejszych we współczesnej literaturze wokalnej. Z muzyki instrumentalnej Pizzettiego wyróżnia się Sinfonia, Koncert na harfę oraz Sonata skrzypcowa. Często jego kompozycje instrumentalne mają domyślny program nawiązujący do natury lub do ludzkich emocji, np. Rondo veneziano, Canti della stagione alta, Concerto dell’estate. Pizzetti cieszył się szacunkiem i popularnością; jego opery wystawiano z dużym powodzeniem w La Scali. Jeszcze w 1956 Debora e Jaele zajmowała obok Salome R. Straussa główne miejsce wśród najważniejszych oper XX w. Wraz ze śmiercią kompozytora skończyło się zainteresowanie jego twórczością.

Literatura: R. Fondi Ildebrando Pizzetti e il dramma musicale italiano d’oggi, Rzym 1919; M. Pilati „Fra Gherardo” di Ildebrando Pizzetti, Mediolan 1928; A. Damerini i in. Parma a Ildebrando Pizzetti, Parma 1932; G. Gatti Ildebrando Pizzetti, Turyn 1934, Mediolan 2. wyd. 1955, wyd. angielskie Londyn 1951; M. Rinaldi Il valore della „Fedra” di d’Annunzio nel dramma di Pizzetti, „Rassegna dorica” VIII, 1936/37; G. Gavazzeni Tre studi su Pizzetti, Como 1937; M. Rinaldi „Lo straniero” di Ildebrando Pizzetti, Florencja 1943; V. Bucchi, L. Dallapiccola i in. Firenze a Ildebrando Pizzetti, Florencja 1947; G. Gavazzeni Commenti alla „Debora e Jaele” di Pizzetti, w: La musica e il teatro, Piza 1954; Ildebrando Pizzetti. Cronologia e bibliografia, red. B. Pizzetti, Parma 1980; Omaggio a Ildebrando Pizzetti nel centenario della nascita, red. G.N. Vetro, Parma 1980; numery specjalne czasopism: „Il pianoforte” II, 1921, „La rassegna musicale” XIII, 1940, „L’approdo musicale” 1966 nr 21, „Musica moderna” I, 1967.

Kompozycje i prace

Kompozycje:

Instrumentalne:

3 preludia symfoniczne Per l’Edipo re di Sofocle, 1903

I Kwartet smyczkowy A-dur, 1906

Foglio d’album na fortepian, 1906

Da un autunno già lontano na fortepian, 3 utwory, 1911

Sonata skrzypcowa A-dur, 1919

Sonata wiolonczelowa F-dur, 1921

3 Canti na wiolonczelę i fortepian lub skrzypce i fortepian, 1924

Trio fortepianowe A-dur, 1925

Concerto del Pestate na orkiestrę, 1928

Rondo veneziano na orkiestrę, 1929

II Kwartet smyczkowy D-dur, 1933

Sinfonia A-dur, 1940

Poema emiliano na skrzypce i orkiestrę, 1914

Canti della stagione alta na fortepian i orkiestrę, 1930

Koncert wiolonczelowy C-dur, 1934

Sonata na fortepian, 1942

Koncert skrzypcowy A-dur, 1944

Koncert es-moll na harfę i orkiestrę, 1960

Wokalne i wokalno-instrumentalne:

2 Canzoni corali, 1913

Canto d’amore na chór, 1914

Messa di requiem na chór, 1922

3 Composizioni corali, 1943

2 Composizioni corali, 1961

pieśni:

3 Liriche na głos i fortepian, sł. I. Cocconi, 1904

Sera d’inverno na głos i fortepian, sł. M. Silvani, 1906

5 Liriche na głos i fortepian: 1. I Pastori, sł. G. d’Annunzio, 1908, 2. La madre al figlio lontano, sł. R. Pantini, 1910, 3. San Basilio, sł. greckiej poezji ludowej, tłum. N. Tommaseo, 1912, 4. Il Clefta prigione, sł. greckiej poezji ludowej, tłum. N. Tommaseo, 1912, 5. Passeggiata, sł. G. Papini, 1915

2 Liriche drammatiche napoletane na głos i fortepian, sł. S. di Giacomo, 1918

3 Sonetti del Petrarca na głos i fortepian, 1922

Altre 5 liriche na głos i fortepian, sł. G. d’Annunzio, 1933

3 Canti greci, sł. poezje ludowe, tłum. P. Bondioli, 1933

E il mio dolor io canto, sł. J. Bocchialini, 1940

3 Liriche, sł. ludowa poezja grecka (tłum. N. Tommaseo), Michał Anioł, M. Dazzi, 1944

kantaty:

Epithalamium na sopran, tenor, baryton, chór mieszany i małą orkiestrę, 1939

Vanitas vanitatum na głosy solowe, chór męski i orkiestrę, 1959

Sceniczne:

opery:

Aeneas, 3-aktowa z prologiem, libretto A. Beggi, 1904–07, szkice

Fedra, 3-aktowa, libretto G. d’Annunzio wg Eurypidesa, 1912, wyst. Mediolan 1915

Debora e Jaele, 3-aktowa, libr, kompozytor wg Księgi Sędziów, 1921, wyst. Mediolan 1922

Lo straniero, 2-aktowa, libretto kompozytor, 1925, wyst. Rzym 1930

Fra Gherardo, 3-aktowa, libretto kompozytor, 1927, wyst. Mediolan 1928

Orsèolo, 3-aktowa, libretto kompozytor, 1935, wyst. Florencja 1935

Koro, 3-aktowa, libretto kompozytor, 1942, wyst. Mediolan 1947

Vanna Lupa, 3-aktowa, libretto kompozytor, 1947, wyst. Florencja 1949

Ifigenia, 1-aktowa, libretto kompozytor i A. Perrini, 1950, wyst. Florencja 1951

Cagliostro, opera radiowa, 1-aktowa, libretto kompozytor, wyk. RAI 1952, wyst. Mediolan 1953

La figlia di Iorio, 3-aktowa, libretto wg G. d’Annunzia, skróty I. Pizzetti, 1954, wyst. Neapol 1954

Assassinio nella cattedrale, 2-aktowa, libretto wg T.S. Eliota, skróty I. Pizzetti na podst. tłum. A. Castaldiego, 1957, wyst. Mediolan 1958

Il calzare d’argento, 2-aktowa, libretto R. Bacchelli, wyst. Mediolan 1961

Clitennestra, 2-aktowa, libretto kompozytor, 1964, wyst. Mediolan 1965

muzyka do sztuk teatralnych:

La nave G. d’Annunzia, wyst. Rzym 1908

La pisanelle G. d’Annunzia, wyst. Paryż 1913

La sacra rappresentazione di Abram e d’Isaac F. Belcariego, wyst. Florencja 1917

La rappresentazione di S. Uliva, tekst anonimowy z XVI w. oprac. przez C. d’Errico, wyst. Florencja 1933

Edipo a Colono Sofoklesa, wyst. Syrakuzy 1936

muzyka do filmów:

I promessi sposi, reż. M. Camerini, 1940

Il mulino del Po, reż. A. Lattuada, 1949

 

Prace:

Intermezzi critici, Florencja 1914

La musica dei Greci, Rzym 1914

Musicisti contemporanei. Saggi critici, Mediolan 1914

Niccolò Paganini, Turyn 1940

Musica e dramma, Rzym 1945

La musica italiana dell’Ottocento, Turyn 1947

Commemorazione di Giacomo Puccini nel primo centenario della nascita, Mediolan 1959

La musica per „La nave” di Gabriele d’Annunzio, „Rivista Musicale Italiana” XIV, 1907

Arianne et Barbebleue, „Rivista Musicale Italiana” XV, 1908