Pizzetti, Ildebrando

Pizzetti [picc’ɛtti] Ildebrando, *20 IX 1880 Parma, †13 II 1968 Rzym, włoski kompozytor. Pierwsze lekcje muzyki pobierał u ojca Odoarda, pianisty i nauczyciela teorii. W latach 1895–1901 uczęszczał do konserwatorium w Parmie, gdzie uczył się u T. Righiego (harmonia i kontrapunkt) i G. Tebaldiniego (kompozycja), któremu zawdzięczał znakomitą znajomość chorału gregoriańskiego i polifonii wokalnej. Po ukończeniu konserwatorium prowadził tam kurs kwartetu, udzielał lekcji prywatnie, a w latach 1902–04 był asystentem dyrygenta w Teatro Regio w Parmie. W 1907 objął katedrę kompozycji w konserwatorium w Parmie. W 1908 został profesorem harmonii i kontrapunktu w Istituto Musicale „Luigi Cherubini” we Florencji, a w latach 1917–24 był jego dyrektorem. Od 1924 do 1936 pełnił funkcję dyrektora konserwatorium w Mediolanie. W 1936 objął klasę kompozycji w Accademia di S. Cecilia w Rzymie (w latach 1947–52 był jej przewodniczącym), gdzie pozostał do 1958.

Pizzetti prowadził ożywioną działalność w różnych dziedzinach życia muzycznego. Podczas pobytu we Florencji założył w 1914 z G. Bastianellim czasopismo „Dissonanza” poświęcone włoskiej muzyce współczesnej, a w 1920 wraz z E. Consolem Società degli Amici della Musica. W latach 1917–19 zaangażowany był w Società Italiana della Musica Moderna, stowarzyszeniem zorganizowanym przez A. Casellę. Należał także do grupy intelektualistów zgromadzonych wokół słynnego florenckiego periodyku „La Voce”. Od 1928 do 1937 był przewodniczącym Società del Quartette w Mediolanie, a w 1939 został wybrany dyrektorem Istituto Italiano per la Storia della Musica w Rzymie. Pizzetti występował często jako dyrygent, m.in. w 1930 odbył tournée po Ameryce z własnymi operami, a w 1940 dyrygował swoją Sinfonią w Tokio. Ponadto był krytykiem muzycznym w „Secolo” wydawanym w Mediolanie ( 1910), w rzymskiej „Tribuna” ( 1937) oraz florenckiej „Nazione”. Pisał także krytyki do „La rassegna musicale” (1942–47) i do „Corriere della sera” (od 1953). Pizzetti wielokrotnie był honorowany za swoje osiągnięcia. W 1939 mianowano go Accademico d’Italia, a w 1940 otrzymał złoty medal za zasługi na polu sztuki. W 1950 zdobył Premio Italia za operę Ifigenia, w 1959 został członkiem honorowym Royal Academy of Music w Londynie.

Pizzetti, podobnie jak in. kompozytorzy „generazione dell’Ottanta”, poszukiwał własnego języka muzycznego, odwołując się do włoskiej polifonii świeckiej i religijnej oraz do chorału gregoriańskiego, który przenika większość jego utworów. Kompozytor od młodości był zafascynowany teatrem operowym. Wczesne jego opery, zniszczone bądź niedokończone, powstały przy udziale przyjaciela A. Beggiego: Sabina (1897), Il Cid (1902), Lena (1904) i Aeneas (1904–07). Pierwsze uznanie krytyki przyniosła mu muzyka sceniczna do La nave d’Annunzia, która zapoczątkowała współpracę i przyjaźń z pisarzem. D’Annunzio darzył Pizzettiego dużym uznaniem i powierzył mu napisanie muzyki do tragedii Fedra; propozycja ta zbiegła się ze studiami Pizzettiego nad muzyką grecką. Wystawienie Fedry w 1915 w La Scali z udziałem S. Kruszelnickiej było wydarzeniem przełomowym w historii opery włoskiej. W Fedrze Pizzetti po raz pierwszy przedstawił swoją koncepcję dramatu muzycznego. Powrócił w niej do mitu i do korzeni opery włoskiej, nawiązując do C. Monteverdiego, F. Cavallego i G. Legrenziego. Ponadto sięgał do zdobyczy C. Debussy’ego i M. Musorgskiego. Pizzetti pragnął doprowadzić do perfekcji związek poezji z muzyką, przy czym każda ze sztuk miała zachować swoją odrębność. W celu osiągnięcia jedności słowno-muzycznej stosował wyłącznie tekst stroficzny i samodzielnie pisał libretta. Podstawowym elementem w jego operach jest deklamacja. Melodia zbudowana jest na małych interwałach, a głosy poruszają się niemal wyłącznie w rejestrze centralnym. W partiach dialogowych oraz refleksyjnych znaczącą rolę odgrywa chór, który często pełni funkcję grupowego komentatora. Za najlepsze dzieło Pizzettiego uznawana jest opera Debora e Jaele o tematyce biblijnej; rozpoczyna ona cykl oper poświęconych tematyce miłosnej (wyzwoleniu poprzez miłość), do których dołączą później Lo straniero i Fra Gherardo. Po okresie pewnego kryzysu twórczego powstała Ifigenia; Pizzetti zaprezentował w niej swój styl i powrócił do ulubionych wątków greckich (Cagliostro, Clitennestra). Ważne opery z późniejszych lat to La figlia di Iorio z mistrzowsko opracowanymi partiami chóralnymi oraz Assasinio nella cattedrale, w której Pizzetti wyraził swoje poglądy moralne i przekonania religijne. Zbyt rygorystyczne stosowanie założeń teoretycznych wpłynęło ujemnie na ocenę sztuki teatralnej Pizzettiego; zarzucano kompozytorowi przesadne używanie deklamacji, która prowadziła do statyczności opery (np. Assasinio nella cattedrale).

Ważne miejsce w dorobku Pizzettiego zajmuje muzyka chóralna, zwłaszcza liryczna Messa di requiem. Jego pieśni, m.in. I Pastori oraz Altre 5 liriche zaliczane są do piękniejszych we współczesnej literaturze wokalnej. Z muzyki instrumentalnej Pizzettiego wyróżnia się Sinfonia, Koncert na harfę oraz Sonata skrzypcowa. Często jego kompozycje instrumentalne mają domyślny program nawiązujący do natury lub do ludzkich emocji, np. Rondo veneziano, Canti della stagione alta, Concerto dell’estate. Pizzetti cieszył się szacunkiem i popularnością; jego opery wystawiano z dużym powodzeniem w La Scali. Jeszcze w 1956 Debora e Jaele zajmowała obok Salome R. Straussa główne miejsce wśród najważniejszych oper XX w. Wraz ze śmiercią kompozytora skończyło się zainteresowanie jego twórczością.

Literatura: R. Fondi Ildebrando Pizzetti e il dramma musicale italiano d’oggi, Rzym 1919; M. Pilati „Fra Gherardo” di Ildebrando Pizzetti, Mediolan 1928; A. Damerini i in. Parma a Ildebrando Pizzetti, Parma 1932; G. Gatti Ildebrando Pizzetti, Turyn 1934, Mediolan 2. wyd. 1955, wyd. angielskie Londyn 1951; M. Rinaldi Il valore della „Fedra” di d’Annunzio nel dramma di Pizzetti, „Rassegna dorica” VIII, 1936/37; G. Gavazzeni Tre studi su Pizzetti, Como 1937; M. Rinaldi „Lo straniero” di Ildebrando Pizzetti, Florencja 1943; V. Bucchi, L. Dallapiccola i in. Firenze a Ildebrando Pizzetti, Florencja 1947; G. Gavazzeni Commenti alla „Debora e Jaele” di Pizzetti, w: La musica e il teatro, Piza 1954; Ildebrando Pizzetti. Cronologia e bibliografia, red. B. Pizzetti, Parma 1980; Omaggio a Ildebrando Pizzetti nel centenario della nascita, red. G.N. Vetro, Parma 1980; numery specjalne czasopism: „Il pianoforte” II, 1921, „La rassegna musicale” XIII, 1940, „L’approdo musicale” 1966 nr 21, „Musica moderna” I, 1967.