Patkowski, Józef

Patkowski Józef Czesław, *15 XI 1929 Wilno, †26 X 2005 Warszawa, polski muzykolog. W 1953 ukończył studia muzykologiczne u Z. Lissy na UW, przedstawiając pracę magisterską Znaczenie prawidłowości akustycznych w badaniach muzykologicznych; ponadto w latach 1950–53 studiował na UW fizykę. W latach 1954–57 był konsultantem muzycznym w Teatrze Polskiego Radia, w 1955–79 w Wytwórni Filmów Dokumentalnych w Warszawie. Od 1952 prowadził działalność dydaktyczną z zakresu akustyki, technologii muzyki elektroakustycznej i estetyki muzyki XX w., najpierw w Zakładzie (od 1958 Instytut) Muzykologii UW: w latach 1952–72 był asystentem, w 1974–95 starszym wykładowcą, później docentem kontraktowym; w latach 1995–2000 był profesorem nadzwyczajnym Akademii Muzycznej w Krakowie, w 1992–2000 wykładał też w Akademii Muzycznej w Katowicach. W 1957 założył Studio Eksperymentalne Polskiego Radia, którym kierował do 1985. W 1974 założył i prowadził do 2000 Studio Muzyki Elektronicznej Akademii Muzycznej w Krakowie. W latach 1959–69 realizował z A. Skrzyńską cykl audycji radiowych Horyzonty muzyki, poświęcony muzyce współczesnej. Na początku lat 60. wraz z grupą muzyków (Z. Krauze, T. Sikorski, Z. Rudziński, J. Tilbury) zainicjował i zorganizował serię koncertów muzyki awangardowej Warsztat muzyczny. Wygłaszał w kraju i za granicą liczne wykłady dotyczące muzyki elektroakustycznej i polskiej muzyki współczesnej, m.in. w 1969/70 jako drugi po J. Cage’u visiting professor w Center for Advanced Study na University of Illinois w Urbanie, w 1979 w Technische Universität w Berlinie Zachodnim, poza tym na wielu konferencjach i kursach muzyki współczesnej i elektroakustycznej, m.in. w Niemczech (Darmstadt, Berlin), Anglii (Dartington), Stanach Zjednoczonych, we Francji (Institut de Recherche et Coordination Acoustique/Musique), w Szwecji, na Słowacji. Wielokrotnie zasiadał w jury międzynarodowych konkursów kompozytorskich, m.in. w Bourges (Concours International de Musique et d’Art Sonore Electroacoustiques, 1977–81, 1984), w Sztokholmie. W latach 1979–85 był prezesem ZKP. Swoimi działaniami na tym stanowisku naraził się władzom, toteż w 1985 został odwołany z funkcji kierownika Studia Eksperymentalnego PR. W latach 1960–2000 był członkiem, a w 1974–79 przewodniczącym komisji programowej Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”, w latach 1985–96 sekretarzem generalnym Polskiej Rady Muzycznej przy UNESCO. W latach 1989–95 był prezesem Towarzystwa Muzycznego im. K. Szymanowskiego. W latach 1983–84 konsultował muzycznie projekty artystyczne Presences Polonaises w Paryżu i 4 x Paryż w Warszawie. W latach 60. razem z K. Szlifirskim tworzył muzykę do filmów o charakterze dokumentalno-impresyjnym, filmów fabularnych, a także do spektakli teatralnych. Od 1966 był członkiem kolegium redakcyjnego «Res Facta». Był członkiem honorowym ZKP (1987), Polskiego Towarzystwa Muzyki Współczesnej (1995) oraz Deutsche Gesellschaft für Elektroakustische Musik (1999). Został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1964), Krzyżem Kawalerskim (1972) i Oficerskim (1999) Orderu Odrodzenia Polski, w 1974 otrzymał doroczną nagrodę ZKP, w 1998 nagrodę Ministra Kultury i Sztuki.

Patkowski był wybitnym znawcą muzyki współczesnej; inspirując wiele działań w zakresie dotyczącym najnowszej muzyki, odegrał znaczącą rolę w rozwoju polskiej kultury muzycznej. Jego największą zasługą jest wprowadzenie do muzyki polskiej nurtu muzyki elektroakustycznej. W założonym przez niego w 1957 pierwszym i przez długie lata jedynym w krajach byłego bloku wschodniego Studio Eksperymentalnym Polskiego Radia kompozytorzy mogli próbować nowych sposobów tworzenia muzyki, a dzięki jego otwartości na wszelkie propozycje estetyczne i umiejętnemu skłanianiu muzyków do poszukiwań polska szkoła muzyki elektroakustycznej stała się znana na świecie. Artykuły Patkowskiego („Muzyka” 1956, 1958), a zwłaszcza zainicjowany i prowadzony przezeń cykl audycji radiowych Horyzonty muzyki miały dużą wartość poznawczą dla środowiska muzycznego i szerokich rzesz odbiorców muzyki. Poprzez działalność Studia Eksperymentalnego i udział w konferencjach naukowych Patkowski propagował w krajach socjalistycznych najnowsze tendencje muzyki współczesnej, występował w obronie swobody myśli twórczej; angażował się silnie w prace organizacyjne związane z Warszawską Jesienią. Trzykrotnie wybrany na prezesa ZKP, kierował związkiem nieustępliwie a zarazem z rozwagą w trudnych latach 1979–85; korzystając z wydanego już w III 1982 zezwolenia na wznowienie działalności ZKP pod jego przewodnictwem, domagał się reaktywowania innych związków artystycznych, podejmował wysiłki na rzecz rozwoju kultury polskiej. Działalność naukowa Patkowskiego, jego poczynania organizacyjne i postawa społeczno-artystyczna przyniosły mu szacunek i uznanie wśród kompozytorów i muzykologów.

Literatura: J. Patkowski Suchą stopą przez „morze czerwone”, w: 50 lat Związku Kompozytorów Polskich, red. L. Erhardt, Warszawa 1995 (wspomnienia i refleksje dotyczące lat 1979–85).