Rudziński, Zbigniew

Rudziński Zbigniew, *23 X 1935 Czechowice k. Warszawy (obecnie Warszawa), †9 V 2019 Warszawa, polski kompozytor i pedagog. W latach 1949–55 studiował fortepian u T. Dąbrowskiej w PŚSM w Warszawie, od 1952 do 1953 filologię angielską na UW, od 1956 do 1962 kompozycję u P. Perkowskiego w PWSM (obecnie Akademia Muzyczna) w Warszawie (dyplom z wyróżnieniem), w 1965/66 studiował u N. Boulanger jako stypendysta rządu francuskiego, od 1970 do 1971 w Bilthoven jako stypendysta rządu holenderskiego. W 1973 rozpoczął pracę pedagogiczną w Akademii Muzycznej w Warszawie, gdzie prowadził zajęcia z kompozycji, instrumentacji i współczesnych technik kompozytorskich. Był profesorem kompozycji. W latach 1962–68 był kierownikiem Redakcji Muzycznej Wytwórni Filmów Dokumentalnych w Warszawie. Prowadził zajęcia w Akademii Muzycznej im. Sibeliusa w Helsinkach (1987), Royal Academy of Music w Londynie (1990) oraz na uniwersytetach: Keimyung University w Taegu (1993, 1996, 2001–2004), w Seulu (1996) i Suwon (2002) w Korei Południowej. Zasiadał jako członek jury w konkursach muzycznych, m.in. w 1983 w międzynarodowym konkursie dla wykonawców w Genewie. Wykładał na kursach, warsztatach i seminariach kompozytorskich, m.in. w 1975 na Międzynarodowym Seminarium w Ochrydzie (Macedonia), w 1978 na Letnich Kursach dla młodych kompozytorów w Olsztynie, w 1979 na Międzynarodowych Letnich Kursach dla młodych kompozytorów organizowanych przez Polskie Towarzystwo Muzyki Współczesnej w Kazimierzu nad Wisłą. Od 1983 do 1989 był kierownikiem warsztatów kompozytorskich w ramach Internationales Jugend Festspieltreffen w Bayreuth. W latach 60. wraz T. Sikorskim, Z. Krauzem, J. Patkowskim i J. Tilburym założył zespół Warsztat Muzyczny, następnie z T. Sikorskim zespół Ad Novum dla promowania twórczości kompozytorów reprezentujących nurty awangardowe. W latach 1981–82 był prezesem Oddziału Warszawskiego ZKP, od 1985 do 1986 sekretarzem generalnym ZKP. W 1980 kierownik katedry kompozycji, w latach 1980–84 prorektor do spraw artystycznych i zagranicznych w Akademii Muzycznej w Warszawie.

W 1960 otrzymał I nagrodę na Konkursie Kompozytorskim z okazji 150-lecia Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie za Sonatę na 2 kwartety smyczkowe, fortepian i kotły; w 1962 nagrodę na V Konkursie Młodych Kompozytorów za Epigramy; w 1979, 1985 nagrodę Ministra Kultury i Sztuki; w 1986 nagrodę Prezesa Rady Ministrów; w 1988 nagrodę Neues Musiktheater Werkstatt w Berlinie za operę Manekiny, w 1991 nagrodę ZKP. W 1975 odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi. Głównymi wydawcami utworów Rudzińskiego są: PWM, Schott, Moeck, Edition Modern i Agencja Autorska.

Cechą języka dźwiękowego Rudzińskiego jest synteza procedur kompozytorskich należących do różnych porządków, np. myślenia sonorystycznego z atonalnym lub serialnym strukturowaniem materiału zarówno w jego warstwie linearnej, jak i wertykalnej. W rezultacie operuje współbrzmieniami niezdeterminowanymi funkcyjnie, tradycyjnymi technikami (kontrapunkt, heterofonia), zachowując pewne cechy klasycznych układów formalnych, które są zamkniętą strukturą jednoczęściową lub cykliczną. Dopuszczalna niekiedy swoboda interpretacyjna, zwłaszcza w zakresie rytmu, nie narusza integralności formy (Contra fidem, Studium na C, I część Tria smyczkowego, Moments musicaux, Impromptu, Kwartet na 2 fortepiany i perkusję, Trzy portrety). Porządkująca rola architektoniki rzutuje na organizację materiału dźwiękowego, poddanego stałym zasadom kształtowania. Można zauważyć nadrzędność układów 3-częściowych obejmujących całe utwory lub ich fragmenty (Symfonia na chór i orkiestrę, fragment Requiem, Trio smyczkowe, Kwartet), budowanych według zasady: preludium-interludium-postludium, przy czym postludium ma czasami postać lustrzanego odbicia preludium (Contra fidem); skromniej reprezentowana jest forma 2-częściowa (Sonata na 2 kwartety smyczkowe, fortepian i kotły, Tutti e solo, Campanella, Trytony). Narracja muzyczna sprowadza się do gry układami brzmieniowymi o dominującej roli brzmień ciągłych lub nieciągłych, w tym o określonej lub nieokreślonej wysokości dźwięków (Campanella); formowanie przebiegu muzycznego dokonuje się za pomocą różnych sposobów artykulacyjnych (Trio smyczkowe) lub różnych jakości brzmieniowych (Impromptu na 2 fortepiany, 3 wiolonczele i 3 perkusje, Moments musicaux). Tworzenie dramaturgii dzięki grze struktur brzmieniowych ulegających powtórzeniom (ostinata), przekształceniom lub zestawianych kontrastowo dotyczy zarówno utworów fortepianowych i kameralnych (Sonata na fortepian, Campanella), jak i orkiestrowych (Moments musicaux). Osobną grupę stanowią dzieła wokalno-instrumentalne, w których kształtowanie linii wokalnej podporządkowane jest ekspresyjnym walorom tekstu. Kompozytor wykorzystuje tu zarówno układy quasi-modalne, jak i swobodną technikę zbliżoną do serialnej. Tworzy to swoisty konglomerat dźwiękowy, wolny od skojarzeń z tradycyjną tonalnością, jednocześnie niepodlegający ścisłym regułom systemowym. Charakterystycznym zabiegiem są także cytaty muzyczne (Manekiny, Trzy portrety) będące istotnym składnikiem dramaturgii utworu.

Wśród dzieł wokalno-instrumentalnych swoisty fenomen stanowi zainspirowana prozą B. Schulza opera Manekiny, utrzymująca się od czasów premiery w repertuarze teatrów muzycznych. Sukces Manekinów wypływa z tego, że kompozytor – nie rezygnując z podstawowego przesłania opowiadań Schulza (samotność twórczej jednostki w otaczającym ją świecie) – nadał mu nowy, bardziej optymistyczny wydźwięk, oraz z atrakcyjności wizji dźwiękowo-scenicznej, w której atrybuty tradycyjnego dramatu muzycznego uległy swoistej dekonstrukcji zarówno dzięki niekonwencjonalnemu traktowaniu takich elementów jak recytatywy, arie, ansamble, jak i formowaniu dramaturgii poprzez tworzenie „płaszczyzn poetycko-muzycznych” (W. Miksa), mających nierzadko symboliczne znaczenie. Według W. Miksy Manekiny stanowią syntezę gatunku, skupiając w sobie zarówno elementy dramatu renesansowego (kameralna obsada), wagnerowskiego (motywy przewodnie), wodewilu, operetki oraz XX-wiecznych technik wokalnych i kompozytorskich (sonoryzm, aleatoryzm, kolaż).

Literatura: Kompozytorzy mówią. Zbigniew Rudziński, rozmawiała I. Grzenkowicz, „Ruch Muzyczny” 1971 nr 18; Zbigniew Rudziński. Musiałem stworzyć cały teatr, rozmawiał M. Kominek, „Ruch Muzyczny” 2001 nr 19; Zbigniew Rudziński. Piano Sonata, „Polish Music” 1976 nr 3; W. Miksa Opera „Manekiny” Zbigniewa Rudzińskiego, Warszawa 1997; W. Miksa Metody strukturowania formy w twórczości kompozytorskiej Zbigniewa Rudzińskiego, Warszawa 1998; T. Kaczyński „Moments musicaux” Zbigniewa Rudzińskiego, „Ruch Muzyczny” 1966 nr 12; T. Marek Composer’s Workshop Zbigniew Rudziński oraz „Campanella” for Percussion Ensemble, „Polish Music” 1971 nr 2 oraz 1978 nr 1; I. Grzenkowicz Mannequins, „Polish Music” 1983 nr 1–2; O. Pisarenko „Antygona” opowiedziana własnymi słowami, „Ruch Muzyczny” 2001 nr 25.