Martín y Soler [mart’in i sol’er] Atanasio Martín Ignacio Vicente Tadeo Francisco Pelegrin, we Włoszech znany jako Vincenzo Martini lo Spagnuolo lub il Valenziano, *2 V 1754 Walencja, †11 II (30 I) 1806 St. Petersburg, hiszpański kompozytor. Śpiewał w chórze kościelnym w Walencji. Nie wiadomo od kiedy przebywał w Madrycie; w 1776 debiutował tam zarzuelą La madrileña. Następnie wyjechał do Włoch, gdzie prawdopodobnie uczył się kompozycji u G.B. Martiniego i gdzie jego opery seria zyskały duże powodzenie. W 1785 Martín y Soler zamieszkał w Wiedniu i rozpoczął współpracę z L. da Pontem. Ich największym sukcesem była wystawiona w 1786 opera komiczna Una cosa rara. W 1788 kompozytor przybył do Petersburga, gdzie Katarzyna II mianowała go dyrektorem opery. W latach 1790–94 był nadwornym kompozytorem (pisał opery i balety) i kapelmistrzem teatru dworskiego, a także nauczycielem śpiewu na dworze carskim. W latach 1795–96 przebywał w Londynie, gdzie wystawiono jego dwie opery do tekstów da Pontego. W 1796 wrócił do Petersburga, uczył śpiewu na dworze carskim.
Martín y Soler był jednym z wybitniejszych hiszpańskich kompozytorów końca XVIII w. Wykształcony na muzyce włoskiej szybko zdobył dużą popularność we Włoszech, gdzie wystawiono jego opery seria. Popierany przez hiszpański dwór królewski przybył do Wiednia i został ulubieńcem cesarza Józefa II. Nawiązanie współpracy z L. da Pontem przesądziło o jego zainteresowaniu operą komiczną. Wszystkie opery napisane w Wiedniu wystawiono w Burgtheater, a dwie z nich, Una cosa rara i L’arbore di Diana odniosły wielki sukces. Miały one po kilkadziesiąt wykonań za życia kompozytora, bardzo szybko wystawiono je w Niemczech, Francji, Hiszpanii, Anglii, Danii, Holandii, Rosji, na Węgrzech, a także w Polsce (Una cosa rara, wyst. Warszawa 1794, z polskim tekstem W. Bogusławskiego pt. Piękność z uczciwością rzecz rzadka, zaś L’arbore di Diana, wyst. Warszawa 1798, w przekładzie J.N. Kamieńskiego pt. Drzewo Diany). Sława opery Una cosa rara z walcem w scenie finałowej, a także wieloma pięknymi melodiami (jedną z nich Mozart wykorzystał w Don Giovannim) spowodowała, że także caryca Katarzyna II zapragnęła mieć Martína y Solera na swoim dworze. Powstały tam utwory w stylu włoskim z elementami rosyjskiej pieśni, m.in. opera Gorie bogatyr Kosomietowicz.
Literatura: F.-J. Fétis Noticias biográficas de Don V. Martín, „Gaceta musical de Madrid” I, 1855; B. Saldoni Apuntes biográficos del célebre maestro español Don V. Martín conocido (…) por Martini lo Spagnuolo, „Heraldo de las artes, de las letras y de los espectáculos” z 14 XII1871 ; I. Salvat V. Martín i Soler (1754–1806) i la seva ópera „ Una cosa rara o sia Bellezza ed onestá”, „Revista musical catalana” XXXIII, 1936; J. Prosnak Kultura muzyczna Warszawy XVIII wieku, Kraków 1955; U. Prota-Giurleo Del compositore Spagnuolo V. Martín y Soler, „Archivi” XXVII, 1960; J. Kiełdysz Russkaja muzyka XVIII wieka, Moskwa 1965; R. Jesson Una cosa rara oraz Martín y Soler’s „L’arbore di Diana”, „The Musical Times” CIX, CXIII, 1968, 1972.
Sceniczne:
La madrileña, o Tutor burlado, zerzuela, wyst. Madryt 1776
Ifigenia in Aulide, opera seria, libretto L. Serio, wyst. Neapol 1779
Andromaca, opera seria, libretto A. Salvi, wyst. Turyn 1780
Ipermestra, opera seria, libretto P. Metastasio, wyst. Neapol 1780
Astartea, opera seria, libretto P. Metastasio, wyst. Lukka 1781
Partenope, opera seria, libretto P. Metastasio, wyst. Neapol 1782
L’amor geloso, opera seria, libretto P. Metastasio, wyst. Neapol 1782
Vologeso, opera seria, libretto wg Lucio Vero A. Zena, wyst. Turyn 1783
In amor ci vuol destrezza, opera komiczna, libretto C.G. Lanfranchi-Rossi, wyst. Wenecja 1782
Le burle per amore, opera komiczna, libretto M. Bernardini, wyst. Wenecja 1784
La vedova spiritosa, opera komiczna, wyst. Parma 1785
Il burbero di buon cuore, opera komiczna, libretto L. da Ponte, wg C. Goldoniego, wyst. Wiedeń 1786
Una cosa rara, o sia Bellezza ed onestá, opera komiczna, libretto L. da Ponte, wyst. Wiedeń 1786,
L’arbore di Diana, opera komiczna, libretto L. da Ponte, wyst. Wiedeń 1787
La scuola dei maritati, opera komiczna, libretto L. da Ponte wg Szekspira, wyst. Londyn 1795
L’isola del piacere, opera komiczna, libretto L. da Ponte, wyst. Londyn 1795
Gorie bogatyr Kosomietowicz, opera komiczna, libretto Katarzyna II i A. Chrapowicki, wyst. Petersburg 1789
Piesnolubie, opera komiczna, libretto A. Chrapowicki, wyst. Petersburg 1790
Il costelio d’Atlante, opera komiczna, libretto A. Amelii, wyst. Desenzano 1791
Le nozze de contadini spagnuoli, intermezzo, wyk. Londyn 1795
La festa del villaggio, libretto F. Moretti, wyst. Petersburg 1798
La bella Arsene, balet, wyst. Neapol 1779 lub 1780
I ratti Sabini, balet, wyst. Neapol 1779 lub 1780
La regina di Golconda, balet, wyst. Lukka 1781
Cristiano II, rè di Danimarca, balet, wyst. Wenecja 1782
Aci e Galatea, balet, wyst. Parma 1784
Didon abandonnée, balet, wyst. Petersburg 1792
L’oracle, balet, wyst. Petersburg 1793
Tancrède, balet, wyst. Petersburg 1799
Le retour de Poliorcète, balet, wyst. Petersburg 1799 lub 1800
***
kantaty
arie
canzonetty
Salve Regina
utwory instrumentalne