Małcużyński, Witold

Małcużyński Witold, *10 VIII 1914 Warszawa, †17 VII 1977 Palma (Majorka), polski pianista. Studiował grę fortepianową w konserwatorium w Warszawie u J. Lefelda (1929–32) i J. Turczyńskiego (1932–36) oraz prawo i filozofię na Uniwersytet Warszawski (1932–34). W 1936 zajął V miejsce na międzynarodowym konkursie pianistycznym w Wiedniu, w 1937 został laureatem III nagrody na III Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. F. Chopina w Warszawie, na który w latach 1936–37 przygotowywał program pod kierunkiem I.J. Paderewskiego w Morges w Szwajcarii. Studiował następnie u M. Long i I. Philippa w Paryżu. Tam zastał go wybuch II wojny światowej. Jesienią 1939 poślubił poznaną w trakcie konkursu chopinowskiego pianistkę francuską C. Gaveau, wówczas też zadebiutował w Paryżu na koncertach symfonicznych Pasdeloupa, wywołując entuzjazm wykonaniem Koncertu fortepianowego f-moll Chopina. Po kapitulacji Francji uciekł wraz z żoną przed wojskami hitlerowskimi do Lizbony, następnie udał się do Argentyny. W latach 1940–42 koncertował z wielkim powodzeniem w krajach Ameryki Południowej. Dzięki protekcji Y. Menuhina otrzymał zaproszenie do Nowego Jorku, gdzie w IV 1942 wykonał Sonatę h-moll Liszta na recitalu w Carnegie Hall, ocenionym w superlatywach przez wpływowego krytyka amerykańskiego E. Downesa. W latach 1942–45 występował w Stanach Zjednoczonych z najsłynniejszymi dyrygentami: S. Kusewickim, D. Mitropoulosem, P. Monteux, F. Reinerem, A. Rodzińskim, G. Szellem, P. Parayem. Wraz z B. Hubermanem i G. Fitelbergiem dał kilka koncertów muzyki polskiej w Nowym Jorku i Montrealu. W 1945, tuż przed zakończeniem wojny, wystąpił po raz pierwszy w Londynie; następnie koncertował w Europie, ponownie w obu Amerykach, wreszcie w Australii, Indiach, na Cejlonie. W 1949 zainaugurował Rok Chopinowski recitalem w Carnegie Hall w Nowym Jorku i odbył światowe tournée z programem chopinowskim, uwieńczone koncertem w Palais Chaillot w Paryżu. W 1958 wystąpił po raz pierwszy po II wojnie światowej w Polsce. W 1959 przyczynił się walnie do odzyskania przez Polskę przechowywanych w Kanadzie skarbów wawelskich i innych pamiątek narodowych, m.in. rękopisów Chopina. Otrzymał Krzyż Oficerski Orderu Polonia Restituta oraz tytuł honor, obywatela miasta Krakowa. Był jurorem Międzynarodowych Konkursów Pianistycznych im. F. Chopina w 1960 i 1970. Zamieszkiwał w Argentynie, od 1945 w Szwajcarii.

Podstawę repertuaru Małcużyńskiego stanowiła muzyka klasyczna i romantyczna, szczególnie Chopina, Liszta i Brahmsa. Chętnie sięgał też po utwory Szymanowskiego, Skriabina, Debussy’ego, a także Bartóka i Prokofiewa. Był świetnym wykonawcą późnoromantycznych koncertów fortepianowych: A-dur Liszta, b-moll Czajkowskiego, d-moll Rachmaninowa, d-moll Brahmsa (rejestracje tych koncertów pod dyrekcją W. Süsskinda, N. Malko, P. Kleckiego, F. Riegera dla firmy Columbia stanowią – obok nagrań recitali chopinowskich i Sonaty h-moll Liszta – najbardziej znaczącą część dorobku dyskograficznego Małcużyńskiego). E. Vuillermoz pisał po debiucie paryskim Małcużyńskiego o jego „nieomylnym takcie, smaku i inteligencji”, „trafności i elegancji jego frazowania”, O. Downes po debiucie w Carnegie Hall o „rozmachu”, „wielkim stylu”, „wizjonerskim ogniu wewnętrznym”. Małcużyński reprezentował indywidualny styl interpretatorski nawiązujący do wielkiej romantycznej tradycji wirtuozowskiej, nacechowany z jednej strony nieomylnym wyczuciem dramaturgii formy, wielkimi uniesieniami emocjonalnymi, żarliwością, patosem i uduchowieniem, z drugiej – prostotą i naturalnością, refleksyjną koncentracją, skupieniem, subtelnym liryzmem. Perfekcyjny warsztat pianistyczny Małcużyńskiego nie oparł się destrukcyjnemu działaniu czasu; artysta chwalony w czasach triumfów za biegłość techniki oraz śpiewność i potęgę tonu, w ostatnich latach swego życia spotykał się z dotkliwą krytyką.

Literatura: B. Gavoty W. Małcużyński, Londyn 1957; B. Pilarski W. Małcużyński o swoim métier, „Ruch Muzyczny” 1959 nr 7; B. Pilarski Lekcja wielkiej pianistyki. O stylu wykonawczym W. Małcużyńskiego, „Ruch Muzyczny” 1959 nr 11; K. Regamey W. Małcużyński, Kraków 1960.