Kabalewski, Dmitrij

Kabalewski Dmitrij Borisowicz, *30 (17) XII 1904 Petersburg, †27 II 1987 Moskwa, rosyjski kompozytor. W latach 1919–25 uczył się w Instytucie Muzyki im. A. Skriabina w Moskwie, w latach 1925–30 studiował w konserwatorium (kompozycja u G. Catoira, następnie u N. Miaskowskiego, fortepian u A. Goldenweisera). W latach 1922–32 pracował w Instytucie Muzyki im. A. Skriabina. Od 1932 był docentem, a od 1939 profesorem kompozycji w konserwatorium w Moskwie; w 1965 uzyskał stopień doktora z zakresu nauk o sztuce. W latach 1940–46 był redaktorem naczelnym czasopisma „Sowietskaja Muzyka”, w latach 1949–52 kierował działem muzycznym w Instytucie Historii Sztuki Akademii Nauk. Ponadto od 1939 działał we władzach Związku Kompozytorów Radzieckich, od 1971 był członkiem Akademii Nauk Pedagogicznych; w 1970 został członkiem-korespondentem Akademii Nauk NRD, a w 1972 honorowym przewodniczącym ISME. Kabalewski często występował z własnymi utworami jako dyrygent i pianista.

Podstawy klasycznego warsztatu przejął Kabalewski od Miaskowskiego, ale pozostawał także pod wpływem twórczości Prokofiewa. Już młodzieńcze utwory z lat 30. (I Koncert fortepianowy, I Kwartet smyczkowy, II Sonatina na fortepian) ujawniają charakterystyczne cechy stylu kompozytora: groteskę, żywiołowość, liryzm. Jednocześnie niemal od początku działalności Kabalewski propagował i realizował w utworach wokalno-instrumentalnych i symfonicznych założenia ideowe socrealizmu (m.in. Poemat wojenny, III Symfonia, Narodnyje mstitieli, Rekwiem z 1963), które zaważyły także na jego twórczości operowej. Zarówno w operach, jak i w utworach kantatowo-oratoryjnych o heroiczno-patetycznym wyrazie zaznacza się eklektyzm środków muzycznych, konwencjonalny sposób traktowania partii chóralnych. Dużą popularność zyskała muzyka filmowa i teatralna Kabalewskiego oraz suita Komedianci. Kabalewski zgodnie z postulatami ówczesnej estetyki próbował ukierunkować wyobraźnię muzyczną swych słuchaczy (m.in. tytuły programowe w 6 preludiach i fugach). Spośród pieśni solowych na uwagę zasługują 3 poematy Błoka oraz 10 sonetów Szekspira. Kabalewski wykorzystywał ludowe melodie rosyjskie (24 preludia na fortepian), ukraińskie (Koncert skrzypcowy), białoruskie (suita Złote kłosy), burgundzkie (Colas Breugnon). Zainteresowanie Kabalewskiego wychowaniem muzycznym młodzieży wyraziło się zwłaszcza w twórczości przeznaczonej dla młodych wykonawców (utwory fortepianowe, koncerty: skrzypcowy, I wiolonczelowy, III fortepianowy, pieśni, liczne utwory dla chórów dziecięcych), twórczości o najtrwalszej wartości i światowej popularności. Od 1927 Kabalewski działał jako publicysta (m.in. na łamach „Sowietskaja Muzyka” i „Sowriemiennaja Muzyka”). Jest autorem kilku książek i ponad 300 artykułów. Często wypowiadał się na temat twórczości współczesnych mu kompozytorów, np. z entuzjazmem pisał o V Symfonii Szostakowicza, ale negatywnie ocenił jego cykl preludiów i fug oraz operę Lady Makbet, sprzeciwiając się w latach 50. ponownemu jej wystawieniu.

Literatura: G. Abraham, Eight Soviet Composer, Londyn 1943; L. Danilevich,  Tvorchestvo D.B. Kabalevskogo,  Moskwa 1963; D. Daragan, Kinomuzïka D. Kabalevskogo, Moskwa 1965; P. Nazarevsky (red.), D.B. Kabalevskiy: notograficheskiy i bibliograficheskiy spravochnik, Moskwa 1969; S.D. Krebs, Soviet Composers and the Development of Soviet Music, Londyn- Nowy Jork 1970; V. Viktorov (red.), D. Kabalevskiy: tvorcheskiye vstrechi, ocherki, pis′ma, Moskwa 1974; L. Mikheyeva, Dmitry Borisovich Kabalevskiy, Leningrad 1977; L. Grigor′yev, Ya. Platek, Sovetskiye kompozitorï i muzïkovedï: spravochnik v 3-kh tomakh, Moskwa 1981; Anna Ivanovna  Nikolaeva, Musik für die Jugend: Das 4. Klavierkonzert von Dmitri Kabalewski, w: Hannelore Gerlach (red.), Sowjetische Musik: Betrachtungen und Analysen, Berlin 1984; Peter Wittig, „Mein Schloss ist dein Haus”: Ein Bildschnitzer aus Burgund und ein Komponist unter Stalin—Dmitri Kabalewskis Oper Colas Breugnon, w: Peter Csobádi (red.), Politische Mythen und nationale Identitäten im (Musik)Theater: Vorträge und Gespräche des Salzburger Symposions 2001, Salzburg 2003; Johanna Ludwig, Zum Leben erweckt: Methodische Anregungen am Beispiel des Klavierstücks Clowns von Dmitri Kabalewski, „Üben und Musizieren: Zeitschrift für Instrumentalpädagogik und musikalisches Lernen” III, 2017.