Jachimecki Zdzisław Jan, *7 VII 1882 Lwów, †27 X 1953 Kraków, polski muzykolog, krytyk muzyczny i teatralny, kompozytor. W 1901 ukończył Konserwatorium Galicyjskiego Towarzystwa Muzycznego we Lwowie, gdzie uczył się pod kierunkiem S. Niewiadomskiego i H. Jareckiego (teoria muzyki, kompozycja). Od 1902 studiował muzykologię u G. Adlera na uniwersytecie w Wiedniu, a ponadto historię sztuki, językoznawstwo słowiańskie i filozofię; uczył się także kompozycji u H. Graedenera i A. Schönberga. W 1906 uzyskał na tej uczelni stopień doktora na podstawie pracy Nicolaus Gomółka. Od 1906 mieszkał w Krakowie. W 1907 został wykładowcą historii muzyki na kursach im. Baranieckiego, a w latach 1908–09 w Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego. W 1911 po habilitacji (Wpływy włoskie w muzyce polskiej w XVI wieku) i otrzymaniu tytułu docenta prywatnego stanął na czele Seminarium Teorii i Historii Muzyki UJ (późniejsza Katedry Historii i Teorii Muzyki). W 1918 został mianowany profesorem nadzwyczajnym, a w 1921 uzyskał stopień profesora zwyczajnego. W latach 1932–33 był dziekanem Wydziału Filozofii UJ. W latach 1924–25 i 1937–39 miał gościnne wykłady o muzyce polskiej na uniwersytetach w Bolonii, Rzymie, Florencji, Padwie, Wenecji, Wiedniu, Frankfurcie n. Menem, Hamburgu i Budapeszcie. Od 1905 rozwijał szeroką działalność naukową i popularyzatorską: pisał liczne artykuły, recenzje muzyczne i teatralne (stała współpraca z czasopismami „Przegląd Polski 1905–13, „Głos Narodu” 1915–35, „Czas” 1920–25, „Ilustrowany Kurier Codzienny” 1938–39 i in.), prowadził odczyty w ramach Powszechnych Wykładów Uniwersyteckich oraz pogadanki o muzyce połączone z koncertami. Od 1926 do 1934 był kierownikiem działu muzycznego Rozgłośni PR w Krakowie – zorganizował w tym czasie ok. 370 koncertów (większość z własnym komentarzem), napisał kilka słuchowisk o tematyce muzycznej. W latach 1908–24 występował także jako dyrygent koncertów symfonicznych Towarzystwa Muzycznego. Był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności (od 1914 Komisji Etnograficznej, od 1925 Komisji Historii Sztuki) oraz członkiem honorowym Société Française de Musicologie. Od 1919 pełnił funkcję wiceprezesa Związku Muzyków Polskich w Krakowie, a od 1928 – Towarzystwa Muzykologicznego w Warszawie. 6 XI 1939 wraz z innymi profesorami UJ został aresztowany i osadzony w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen. Zwolniony na skutek interwencji niemieckich uczonych, podjął tajne nauczanie. W 1945 powrócił na stanowisko kierownika katedry muzykologii UJ; do jego uczniów należeli W. Poźniak, A. Frączkiewicz, M. Drobner, A. Nowak-Romanowicz, S. Haraschin, B. Schaeffer i in. W 1947 został powołany na członka zwyczajnego PAU oraz przewodniczącego Komisji Muzykologii, powstałej z jego inicjatywy. Jachimecki otrzymał czeski order Białego Lwa, order Korony Włoskiej, Komandorię Orderu Polonia Restituta oraz Złoty Krzyż Zasługi; był honorowym członkiem towarzystwa im. F. Chopina w Wiedniu. Żona Jachimeckiego – Zofia z d. Godzicka (1886–1973) – była cenioną tłumaczką literatury włoskiej i francuskiej (dzieł C. Goldoniego, D. Niccodemiego, L. Chiarellego, L. Pirandella i in.).
Literatura: W. Noskowski Muzyka w Krakowie, „Przegląd Polski” XXXIX, 1905; A. Chybiński Pieśni Zdzisława Jachimeckiego, „Gazeta Lwowska” 1906 nr 22; R. Chojnacki Współcześni muzycy polscy. Zdzisław Jachimecki, „Przegląd Muzyczny” 1910 nr 20; P. R[ytel] Zdzisław Jachimecki. Trzy pieśni, „Gazeta Warszawska” 1922 nr 261; Współcześni muzykolodzy polscy. Zdzisław Jachimecki, „Ruch Muzyczny” 1949 nr 10; W. Poźniak Zdzisław Jachimecki jako krytyk muzyczny i teatralny, „Pamiętnik Teatralny” II, 1953 nr 4; Zgon Zdzisława Jachimeckiego, „Radio i Świat” IX 1953 nr 45; W. Poźniak Zdzisław Jachimecki, „Dziennik Polski” IX, 1953 nr 2; W. Poźniak Zdzisław Jachimecki. (Wspomnienie pośmiertne), „Przegląd Kulturalny” II, 1953 nr 48; W. Poźniak 50 lat działalności krakowskiej muzykologii, „Ruch Muzyczny” 1962 nr 14; Kraków muzyczny 1918–39, red. M. Drobner, T. Przybylski, Kraków 1980; K. Duszyk Twórczość kompozytorska Zdzisława Jachimeckiego oraz J. Parzyński Popularyzatorska działalność Zdzisława Jachimeckiego, „Muzyka” 1983 nr 3; Troski i spory muzykologii polskiej 1905–1926. Korespondencja między Adolfem Chybińskim i Zdzisławem Jachimeckim, oprac. K. Winowicz, Kraków 1983; Muzykologia krakowska 1911–86, red. E. Dziębowska, Kraków 1987.
Prace:
syntezy, monografie:
Historia muzyki polskiej (w zarysie), Warszawa 1920
Stanisław Moniuszko, Warszawa 1921, przedr. w «Z pism Zdzisława Jachimeckiego» III, Kraków 1961, 2. wyd. 1983 (przedm. i przypisy W. Rudziński)
Wagner. Życie i twórczość, Warszawa 1922, przedr. w «Z pism Zdzisława Jachimeckiego» IV, Kraków 1958, 2. wyd. 1973, 3. wyd. 1983
Fryderyk Chopin. Rys życia i twórczości, Kraków 1927, wyd. francuskie Frédéric Chopin et son oeuvre, tłum. E. Ganche, Paryż 1930
Muzyka polska od czasów najdawniejszych do roku 1930, cz. l Epoka Piastów i Jagiellonów, cz. 2 Epoka królów elekcyjnych do upadku niepodległości 1572–1795, cz. 3 1796–1863, cz. 4 1864–1914, cz. 5 1915–1930, w: Polska, jej dzieje i kultura, 3 t., red. A. Brückner, Warszawa 1928–32, odb. cz. 1, 3–5, Kraków 1929–32
Muzyka polska w rozwoju historycznym od czasów najdawniejszych do doby obecnej, t. 1 (2 cz.), Kraków 1948, 1951
Chopin. Rys życia i twórczości, Warszawa 1949, przedr. w «Z pism Zdzisława Jachimeckiego» II, Kraków 1957, wyd. włoskie Chopin. La vita e le opere, tłum. W. Sandelewski, Mediolan 1962
Władysław Żeleński. Życie i twórczość (1837–1921), „Rocznik Krakowski” XXXII, 1952 i odb., przedr. «Biblioteka Słuchacza Koncertowego» V, Kraków 1959, 2. wyd. 1987.
rozprawy, artykuły, przyczynki:
Muzyka w Polsce, w: Polska, opisy i obrazy, Lwów 1907 i odb.
Rozwój kultury muzycznej w Polsce, „Przegląd Polski” XLVIII, 1914 i odb.
Polish Music, „The Musical Quarterly” VI, 1920
Mikołaj Gomółka i jego stosunek do współczesnych kompozytorów psalmów, „Sprawozdania AU” XII, 1907 (skrót pracy doktorskiej)
Adam Jarzębski jako kompozytor koncertów i kanzon, Studia do historii tańca w Polsce oraz Kontrapunkciści polscy w kapeli Władysława IV, „Młoda Muzyka” II, 1909
Zabytki muzyki polskiej w bibliotece Carskiej w Petersburgu, „Sprawozdania AU” XV, 1910
Kilka niekompletnych kompozycji wielogłosowych mistrzów polskich z XVI w., „Kwartalnik Muzyczny” 1911 nr 1
Wpływy włoskie w muzyce polskiej, cz. 1, Kraków 1911
Muzyka kościelna polska w XVI stuleciu w świetle ostatnich badań, „Miesięcznik Kościelny” II, 1911 nr 8/9
Kolekcja pieśni i psalmów polskich z XVI w. w Bibliotece Ordynagi Zamoyskiej, „Sprawozdania AU” XVII, 1912
Z najnowszych badań nad muzyką polską, „Wiedza i Postęp” II, 1912 nr 3–4
Dwa tańce polskie, „Życie Polskie” VII, 1912
Twórczość Marcina Mielczewskiego kompozytora 17 w., „Sprawozdania AU” XVIII, 1913 nr 6 i odb.
Tabulatura organowa z biblioteki klasztoru św. Ducha w Krakowie z roku 1548, «Rozprawy Wydziału Filologicznego AU» LIII, Kraków 1913 i odb., przedr. pt. Eine polnische Orgeltabulatur aus dem Jahre 1548, „Zeitschrift für Musikwissenschaft” II, 1919 nr 2
Na marginesie tabulatury Jana z Lublina, „Kwartalnik Muzyczny” 1913 nr 4
Chwała Tobie, gospodynie, „Przegląd Muzyczny” 1913 nr 14/15
Tabulatura organowa z drugiej połowy 16 wieku, polskiego pochodzenia, „Sprawozdania AU” XIX, 1914 nr 2 i odb.
Muzyka na dworze króla Władysława Jagiełły 1424–1430, «Rozprawy Wydziału Filologicznego AU» LIV, Kraków 1915 i odb.
Z dziejów pieśni „Bogurodzica”, „Muzyka” 1927 nr 10
Część muzyczna „Bogurodzicy”, „Sprawozdania AU” XXXI, 1927 nr 1
Spuścizna artystyczna Marcina Leopolity w muzykologii polskiej, „Przegląd Muzyczny” 1928 nr 10–11
Na marginesie pieśni studenckiej z XV wieku. Wyjaśnienie utworu „Breve regnum erigitur” z rkp. nr 52 Biblioteki Krasińskich w Warszawie, Kraków 1930
Nieuwzględnione dotychczas źródło melodii Bogurodzicy, „Muzyka” 1930 nr 2 i odb.
Średniowieczne zabytki polskiej kultury muzycznej, cz. 1 Łacińskie historiae, hymny i sekwencje Kościoła Polskiego, „Muzyka Kościelna” V, 1930 nr 3–6 i odb.
Pismo o elekcji Zygmunta Augusta w roku 1530, «Miscellanea Biblioteczne» I, II, Kraków 1930
Na drugim marginesie pieśni studenckiej z XV wieku „Breve regnum erigitur”…, Kraków 1931
Uwagi z powodu wydania kompozycji „Tamburitta” A. Jarzębskiego, Kraków 1932
Łacińska pieśń do św. Stanisława z XV wieku, Kraków 1935
W kole zagadnień Bogurodzicy, Lwów 1936
Mikołaj Gomółka i jego poprzednicy w historii muzyki polskiej, «Muzyka i muzycy polscy» I, Warszawa 1946, 2. wyd. 1949
Bartłomiej Pękiel, «Muzyka i muzycy polscy» II, Warszawa 1948
„Stara Baśń” opera W. Żeleńskiego, „Przegląd Polski” XLI, 1907
Prądy i kierunki w dzisiejszej muzyce polskiej, „Ateneum Polskie” I, 1908 i odb.
Zygmunt Noskowski, „Przegląd Polski” XLII, 1908
Karola Szymanowskiego kompozycje fortepianowe, „Młoda Muzyka” II, 1909
Z uroczystości chopinowskich we Lwowie, „Przegląd Polski” XLIV, 1910 i odb.
Chopin jako harmonista oraz Wyraz i technika kompozytorska w muzyce polskiej, „Przegląd Muzyczny” 1910 nr 5 i 20
Fryderyk Chopin, „Biblioteka Warszawska” LXX, 1910
O muzyce. Nowe plony muzyki polskiej, „Miesięcznik Literacki i Artystyczny” I, 1911 nr 1
„Rondo” na fortepian Mieczysława Karłowicza oraz Pierwsze kompozycje Mieczysława Karłowicza, „Sztuka” II, 1912
Muzyka w Warszawie, „Rok Polski” I, 1916
Karol Szymanowski, „The Musical Quarterly” VIII, 1922
Muzyka w Krakowie, „Rocznik Ilustrowany Towarzystwa Sztuk Pięknych” I, 1923
Deux operas polonais sur Napoleon, „La Revue Musicale” V, 1924
Stanisław Moniuszko and Polish Music, „The Slavonic Review” II, Londyn 1924
Moderne polnische Musik, w: Guido Adler Handbuch der Musikgeschichte, Frankfurt n. Menem 1924
O kilku nowych polskich kompozycjach kameralnych, „Kurier Literacko-Naukowy” II, 1925
Dusza i czyn artystyczny Mieczysława Karłowicza, „Śpiewak” VII, 1926, „Głos Narodu” XXXIII, 1926
Nokturny Szopena, „Muzyka” 1926 nr 10–12
Pierwsza drukowana kompozycja Chopina z roku 1817-go, „Tygodnik Ilustrowany” LVIII, 1926 nr 47
Karol Szymanowski, „Śpiewak” VII, VIII, 1926 nr 10–12, 1927 nr 1
Karol Szymanowski. Rys dotychczasowej twórczości, „Przegląd Współczesny” VI, 1927 nr 60–62 i odb., tłum. angielskie W.J. Rose, Londyn 1939
La premiere composition imprimée de Chopin, „La Revue Musicale” VIII, 1927 nr 5
Stanisław Moniuszko, „The Musical Quarterly” XIV, 1928
Polskie opery o Napoleonie, „Muzyka” 1929 nr 1
Twórczość chóralna i liryczna współczesnych kompozytorów polskich, w: Księga pamiątkowa VI Ogólnopolskiego Zjazdu Śpiewaków i Śląskich Uroczystości Moniuszkowskich w Katowicach, Katowice 1930 i odb.
Nie wydany dotychczas „Polonez B-dur” Fryderyka Chopina oraz Obrona autentyczności „Poloneza Ges-dur” Fryderyka Chopina…, „Sprawozdania PAU” XXII, 1934 nr 1
Stanisław Niewiadomski i jego znaczenie dla polskiej kultury muzycznej, „Wiek Nowy” XXXVII, 1937
Kompozycje Fryderyka Chopina z okresu dziecięctwa i lat chłopięcych, «Instytut Fryderyka Chopina» I, Warszawa 1937
Karol Szymanowski w zaraniu sławy, „Kurier Literacko-Naukowy” XIV, XV, 1937, 1938
Pierwszy zarys libretta opery „Król Roger-Pasterz” Karola Szymanowskiego, „Przegląd Muzyczny” 1939
Kto był pierwszym nauczycielem Karola Szymanowskiego?, „Ruch Muzyczny” 1946 nr 8/9
Henryk Opieński – wspomnienie pośmiertne, „Ruch Muzyczny” 1946 nr 19, „Teatr Ludowy” II, 1947 nr 6
Muzyka kościelna Moniuszki, «Muzyka i muzycy polscy» VIII, 1947, 2. wyd. 1948
Operetka Karola Szymanowskiego, „Odrodzenie” IV, 1947, „Muzyka” 1952 nr ¾
Z listów Karola Szymanowskiego, „Odrodzenie” IV, 1947
Poezje Adama Mickiewicza w utworach polskich i obcych kompozytorów oraz Fryderyk Chopin, „Wiedza i Życie” XVIII, 1949 nr 4, 11
Chopin w Warszawie, w: Warszawa, miasto Chopina, red. Z. Jachimecki, Warszawa 1950
Monbar czyli Flibustierowie, „Pamiętnik Teatralny” I, 1952 nr 2/3
Zagadnienie genezy libretta i aspektu społecznego opery Stanisława Moniuszki „Halka”, „Pamiętnik Teatralny” II, 1953 nr 2–6
Antoniego Radziwiłła muzyka do „Fausta”, w: Antoni Radziwiłł i jego muzyka do „Fausta”, red. W. Poźniak, «Biblioteka Słuchacza Koncertowego. Seria wokalna» II, Kraków 1957
Ryszard Wagner w świetle listów do pani Matyldy Wesendonk, „Przegląd Polski” XXXIX, 1905 i odb.
Mozart. W 150 rocznicę urodzin, „Przegląd Polski” XL, 1906 i odb.
Opery W. A. Mozarta, „Przegląd Polski” XL, 1906
Karol Loewe jako twórca muzyki do ballad A. Mickiewicza, „Pamiętnik Literacki” VI, 1907
Beethoven w swojej korespondencji, „Przegląd Polski” XLII, 1908 i odb.
Das „richtige” Datum des Briefes Ludvig van Beethovens an die unterbliche Geliebte, „Zeitschrift der Internationalen Musikgesellschaft” IX, 1908 i odb. Lipsk 1908
Hugo Wolf, „Przegląd Polski” XLII, 1908 i odb.
Joseph Haydn (1732–1809), „Przegląd Polski” XLIV, 1910 i odb.
Zasadnicze różnice między współczesną muzyką niemiecką a francuską, Claude Debussy oraz Nieznana piosenka francuska o królowej Marii Ludwice, „Przegląd Muzyczny” 1910 nr 1, 2, 24
Ryszard Wagner, „Nauka i Sztuka” XII, 1911 i odb.
Autobiografia Ryszarda Wagnera oraz Z muzyki dramatycznej w Niemczech i Francji, „Przegląd Muzyczny” 1911 nr 7, 22–24
Stefano Arteaga i Ryszard Wagner jako teoretycy dramatu muzycznego, „Przegląd Muzyczny” 1912 nr 11–15, „Museion” II, 1912
„Ariadna na Naxos” [R. Straussa] oraz Ewolucja w twórczości Wagnera, „Przegląd Muzyczny” 1913 nr 6, 11
Ronsard w starej i nowej muzyce oraz „Missa solemnis” Beethovena, „Przegląd Muzyczny” 1925 nr 11, 15–16
Ze współczesnej muzyki italskiej, „Przegląd Muzyczny” 1926 nr 8
Powstanie i losy „Fidelia” oraz Beethoven z perspektywy stu lat, „Śpiewak” VII, 1926 nr 2–3, 5
Symbolismus in der Motivik der ersten gregorianischen Credo, w ks. pam. G. Adlera, Wiedeń 1930
Myśli o muzyce Beethovena oraz Erik Satie, „Muzyka” 1927 nr 3–5, 4
Od pierwszej do ostatniej muzyki do „Fausta”…, „Głos Narodu” XXXIX, 1932 i odb.
Rzut oka na współczesny teatr włoski, Kraków 1933
Droga twórczości Ryszarda Straussa oraz Ryszard Strauss, „Muzyka” 1934 nr 6/7
Ryszard Wagner i Polska, „Ilustrowany Kurier Codzienny” XVIII, 1937
Czy znasz ten kraj? – Ballada „Mignon” Goethego w kompozycji Beethovena, Spontiniego, Liszta, Schumanna i Moniuszki, „Ruch Muzyczny” 1948 nr 7
Fryderyk Smetana w 125. rocznicę urodzin, „Życie Słowiańskie” IV, 1949, „Wiedza i Życie” XVIII, 1949 nr 8/9
Przegląd prac z zakresu muzyki polskiej, „Bulletin de la Société Union Musicologique” II, 1922
Muzykologia w Polsce, „Polska Współczesna” II, 1923
Polska muzyka i polscy muzykologowie, „Muzyka” 1931 nr 1
Losy muzykologii na terenie stolicy, „Muzyka” 1934 nr 3
Muzykologia i piśmiennictwo muzyczne w Polsce, «Historia Nauki Polskiej w Monografiach» XXIII, Kraków 1948
Około najnowszej muzyki, „Czas” LXXVI, 1924 i odb.
Barwo-świetlna muzyka, „Kurier Poznański” XXI, 1926, „Śpiewak” VIII, 1927 nr 9
Z zagadnień o istocie twórczości muzycznej, „Kurier Codzienny” V, 1930
Pod jakim kątem patrzy profesor dr Adolf Chybiński na kwestię wpływologii muzycznej…, Kraków 1935
Jeszcze trochę o „wpływologii muzycznej” w oświetleniu prof. dra Adolfa Chybińskiego, Kraków 1935
„Jeszcze Polska” i „Hej, Slovanè”, „Życie Słowiańskie” I, 1946 nr 1
Czy istotnie kompromitacja krytyków? Głos na temat pieśni J.M. Komorowskiego, Ofiarna twórczość w służbie społeczeństwa oraz Znaczenie muzyki i muzykologii w społeczeństwie, „Ruch Muzyczny” 1947 nr 1, 13/14, 21–22
Problem organizacji muzykologii, „Ruch Muzyczny” 1949 nr 1/2
Problem organizacji studiów muzykologicznych, „Kwartalnik Muzyczny” 1949 nr 25
ponadto hasła w encyklopediach:
A. Eaglefield-Hull A Dictionary of Modern Music and Musicians, Londyn 1924
Das neue Musiklexikon, red. A. Eaglefield-Hull, A. Einstein, Berlin 1926
Enciclopedia Italiana, Rzym 1935
Polski słownik biograficzny, t. 5–7, 1946–48
Enciclopedia teatrale, Rzym 1949
recenzje koncertowe, teatralne i wydawnicze w czasopismach: „Przegląd Polski”, „Czas”, „Ilustrowany Kurier Codzienny”, „Kurier Poznański”, „Gazeta Warszawska Poranna”, „Kurier Literacko-Naukowy”, „Głos Narodu”, „Wiek Nowy”, „Przegląd Współczesny”, „Dziennik Polski”
Wydania:
Wspomnienia Karola Kurpińskiego w podróży roku 1823, „Przegląd Naukowy i Literacki” 1911 nr 3–12 i odb. Lwów 1911, wyd. nowe pt. Karola Kurpińskiego dziennik podróży 1823, Kraków 1954, 2. wyd. 1957
Wacław z Szamotuł In te Domine speravi, „Wydawnictwo Dawnej Muzyki Polskiej” IX, 1930
Trzy polonezy z lat najmłodszych Fryderyka Chopina, Kraków 1947
Redakcje:
Rozprawy i notatki muzykologiczne, 2 z., Kraków 1934, 1936
Fryderyk Chopin. Wybór listów, Wrocław 1949
Warszawa, miasto Chopina, Warszawa 1950
Przekłady:
libretta, m.in. Tristan i Izolda, Lohengrin oraz Śpiewacy norymberscy Wagnera, Wesele Figara Mozarta
teksty pieśni, m.in. Schuberta, Liszta, Wolfa, Debussy’ego, R. Straussa
poezja Goethego, Heinego i in.
Kompozycje (zachowane w rękopisach w bibliotece PWM w Krakowie, jeśli nie podano inaczej):
Fantazja symfoniczna, 1912, wyk. 1913
21 pieśni z towarzyszeniem fortepianu (2 zaginione), m.in. Królewna, sł. S. Brzozowski, 1902, Kraków 1904, Warszawa 2. wyd. 1921, Powój, sł. A. Asnyk, Kraków 1904, Choć nie mam pól…, sł. L. Rydel, Kraków 1904, Na dzień dobry, sł. M. Gawalewicz, Kraków 1905, Tęsknica, sł. Z. Dębicki, Kraków 1905, Kiedy spotykam Cię i Jakże możecie kwiaty, sł. L. Staff, 1918, Kraków 1921, 1922
Wysokie C, operetka, wyst. Kraków 1916 (zaginiona)
muzyka do sztuk teatralnych z lat 1917–39 i 1951, m.in. Powrót Odysa Wyspiańskiego, Tragedia o Polskim Scyrulusie J. Jurkowskiego, Opowieść wigilijna Dickensa, rękopis w archiwum Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie
