Zabłocki, Franciszek

Zabłocki Franciszek, *2 I 1752 na Wołyniu, †10 IX 1821 Końskowola, polski poeta, satyryk, komediopisarz i tłumacz. Kształcił się w kolegium pijarów w Międzyrzeczu Koreckim; swoim mecenatem objął go Adam Kazimierz Czartoryski. Następnie Zabłocki przeniósł się do Warszawy, gdzie pracował jako urzędnik państwowy: protokolista w Komisji Edukacji Narodowej (od 1774), sekretarz Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych (od 1788), regent kancelarii Wydziału Edukacyjnego Straży Praw (od 1791); był bywalcem królewskich obiadów czwartkowych. W trakcie obrad Sejmu Czteroletniego (1788–92) zwolennik Stronnictwa Patriotycznego; uczestnik powstania kościuszkowskiego, po upadku którego zaprzestał działalności literackiej i wyjechał do Rzymu (1795), gdzie przyjął święcenia kapłańskie. Po powrocie do kraju osiadł w Górze Puławskiej (1798), potem w Końskowoli (1800), do śmierci pełniąc tam obowiązki proboszcza.

Debiutował w 1774 zbiorem Wiersze, zawierającym ody, bajki i sielanki. W latach 1780–88 Zabłocki całkowicie poświęcił się teatrowi, dostarczając teksty dramatyczne warszawskiej scenie narodowej, dla której przełożył i zaadaptował ponad 50 komedii autorów francuskich (m.in. P.A. Beaumarchais, P.-C.N. de La Chaussée, P. Corneille, Ph. Destouches, D. Diderot, Ch.S. Favart, M.-A. Legrand, A.-R. Lesage, L.S. Mercier, Molier, P.A.A. Piis, J.A. Romagnesi) oraz ang. (H. Fielding, W. Szekspir) i niemieckich. Adaptacje te, zazwyczaj bardzo swobodne, polegały na przejmowaniu zarysu intrygi i dostosowywaniu fabuły do polskich realiów. Zawierające bystrą, krytyczną obserwację obyczajową i psychologiczną, nieraz przewyższały klasą artystyczną swoje pierwowzory. Racjonalistyczna postawa Zabłockiego przejawiała się m.in. w krytyce sarmatyzmu (warcholstwa, pieniactwa, prywaty, zarozumiałości, ciemnoty), obyczajów prowincjonalnych i modnej cudzoziemszczyzny. Pisarstwo Zabłockiego cechują: bogate słownictwo, ekspresja wyrazu, umiejętność budowania nastroju, zindywidualizowany język bohaterów, zmysł komizmu.

Do najbardziej znanych komedii Zabłockiego należą m.in.: Zabobonnik 1780, Fircyk w zalotach 1781, Filozof żonaty 1781, Dziewczyna sędzią 1781, Gdyracz 1781, Doktor lubelski 1781, Amfitrion 1782, Doktor z musu 1782, Żółta szlafmyca 1783, Sarmatyzm 1785, Arlekin Mahomet 1785, Gamrat 1785, Małżonkowie pojednani 1785, Wesele Figara 1786, Król w kraju rozkoszy 1787.

Komedie Zabłockiego stały się inspiracją dla oper komicznych i operetek. Najczęściej wykorzystywanym utworem była Żółta szlafmyca albo Kolęda na Nowy Rok (według Les étrennes des Mercure, ou Le bonnet magique P.P.A. Piis’a), do której muzykę komponowali: Gaetano, opera komiczna, wyst. Warszawa 1783; J. Ertini, opera komiczna, wyst. Warszawa 1788; S. Moniuszko, operetka (zach. 1 fragment: Kolęda na 4-głosowy chór męski), wyd. 1862; W. Rudziński, komedioopera Żółta szlafmyca, wyst. Kraków 1967. Do innych tekstów Zabłockiego pisali: A. Hart, balet Wesele Figara czyli dzień swywoli, wyst. Warszawa 1786; M. Kamieński, opera komiczna Balik gospodarski, wyst. Warszawa 1783 (muzyka zaginiona, tekst wydane w 1780) oraz operetka Tradycja dowcipem załatwiona, wyst. Warszawa 1789; J. Stefani, opera komiczna Król w kraju rozkoszy, wyst. Warszawa 1787, Drzewo zaczarowane, wyst. Warszawa 1796 (zag.).

Literatura: D. Ratajczakowa Komedia oświeconych 1752–1795, Warszawa 1993; A. Żórawska-Witkowska Muzyka na dworze i w teatrze Stanisława Augusta, Warszawa 1995; Dramaty Franciszka Zabłockiego. Interpretacje, red. M. Cieński i T. Kostkiewiczowa, Wrocław 2000; Dramat polski. Interpretacje, red. J. Ciechowicz i Z. Majchrowski, cz. 1, Gdańsk 2001.