Witols, Jāzeps

Witols, Vitols, Wihtol, Withol, Jāzeps, Joseph, *26 VII 1863 Wolmar (obec. Valmiera), †24 IV 1948 Lubeka, łotewski kompozytor i pedagog. Wychowany w domu o muzycznych tradycjach, w latach 1880–86 studiował kompozycję u J. Johannsena i N. Rimskiego-Korsakowa w konserwatorium w Petersburgu, gdzie następnie uczył harmonii i form muzycznych, a od 1901 do 1918 prowadził klasę kompozycji. Do jego uczniów należeli m.in. S. Prokofiew i N. Miaskowski. Witols z zaangażowaniem uczestniczył w życiu muzycznym Petersburga, przyjaźnił się z A. Głazunowem i A. Ladowem, był też członkiem tzw. Kółka Bielajewa, prowadził łotewskie chóry, w latach 1897–1914 był krytykiem muzycznym „Sankt Petersburger Zeitung” (ok. 1000 artykułów). Po rewolucji październikowej wyjechał do Rygi, w 1918 został dyrektorem Opery Łotewskiej (od 1919 Łotewska Opera Narodowa), w 1919 założył państwowe konserwatorium (od 1958 nosi jego imię), gdzie wykładał do 1944 oraz dwukrotnie pełnił funkcję rektora (1919–35, 1937–44). Tamże jego uczniami byli m.in. J. Ivanovs, J. Kalninš i Ā. Skulte. Witols był animatorem ruchu muzycznego na Łotwie, jednym z założycieli i członkiem stowarzyszenia łotewskich kompozytorów (1923–40). W 1944 opuścił Łotwę na krótko przed wkroczeniem radzieckich wojsk, ostatnie lata życia spędził w Niemczech. W 1993 prochy Witolsa wróciły do ojczyzny.

Witols był kompozytorem o wszechstronnych zainteresowaniach, jednym z twórców łotewskiej muzyki narodowym. Skomponował pierwszą łotewską sonatę fortepianową (1885), symfonię (1888) oraz kwartet smyczkowy (1899). Należał do najwybitniejszych twórców łotewskiej pieśni chóralnej, na uwagę szczególnie zasługują ballady chóralne a cappella, oparte na tematyce mitologicznej. Jego styl można określić jako akademicki, dążył do syntezy muzyki zachodnioeuropejskiej z XIX-wieczną twórczością rosyjską, wykorzystywał też elementy folkloru łotewskiego.

Literatura: J. Witols Manas dzīves atmiņas (‘pamiętniki mojego życia), „Latviesu müzika” I 1958, II 1962, wyd. J. Rudzītis, Uppsala 1963, wyd. O. Grāvītis, Ryga 1988; E. Dârziijs J. V, „Zalktis” V, VI 1908, VII 1909; K. Egle Komponists Jāzeps Vitols. Bibliogrāfija, Ryga 1963; O. Grāvītis Jāzeps Vitols i łatyszskaja narodnaja piesnia, Moskwa 1966; V. Muške Jāzeps Vitols muzikas kritiķis, Ryga 1974; L. Pis’mienna Jāzeps Vitols i łatyszskaja chorowaja kultura, Leningrad 1976; S. Vēriiņa Jāzeps Vitols komponists unpedagogs, Ryga 1991; Jāzeps Vitols tuvinieku, audzēkņu un laikabiedru atmiņās (‘Jāzeps Vitols we wspomnieniach rodziny, studentów i współczesnych’), red. O. Grāvītis, Ryga 1999; T. Broslawska Jāzeps Vitols kak chranitiel tradicyi Bielajewskogo krużka, w: Pietier burgs kije stranicy russkoj muzykalnoj kultury, red. L.G. Dan’ko i T. Broslawska, St. Petersburg 2001.