logotypes-ue_ENG

Winckel, Fritz

Biogram

Winckel [w'ynkel] Fritz, *20 VI 1907 Bregenz (Austria), †13 VIII 2000 Goslar, niemiecki akustyk i muzykolog. W latach 1927–32 studiował akustykę i technikę łączności w Technische Hochschule Berlin-Charlottenburg (późniejszy Technische Universität), uzyskując dyplom inżyniera; jeszcze jako student zaangażował się w pionierskie prace prywatnego laboratorium Dénesa von Mihály dotyczące techniki telewizji i w 1930 opublikował pierwszą w Niemczech książkę poświęconą tej tematyce. W latach 1932–34 jako inżynier, a zarazem muzyk amator, pracował w Berlinie w zorganizowanym przez siebie studiu muzyki eksperymentalnej w Hochschule für Musik, a następnie podjął studia na uniwersytecie, współpracując z laureatem nagrody Nobla W. Nernstem przy konstrukcji fortepianu elektromechanicznego „Neobechstein” i z K. Stumpfem, studiując problematykę związków między strukturami języka i muzyki. W latach 1937–45 pracował w zakładach lotniczych Siemensa, a po 1945 studiował fizykę pod kierunkiem I. Szabó i prowadził badania głosu w śpiewie. W 1950 został zatrudniony na wydziale humanistycznym Technische Universität, w tym samym roku uzyskał tamże stopień doktora inżyniera, a w 1951 habilitował się na podstawie książki Klangwelt unter der Lupe oraz wyników badania zjawisk strefowości w muzyce; od 1957 profesor nadzwyczajny. Dzięki jego staraniom i w wyniku współpracy Technische Universität z Hochschule für Musik powstała specjalność kształcenia prowadząca do zawodu reżysera dźwięku.

W pracy naukowej i dydaktycznej Winckel zajmował się związkami pomiędzy mową i muzyką, badanymi na gruncie teorii informacji i psychoakustyki, problemami akustyki pomieszczeń i techniki studyjnej, akustyki śpiewu i instrumentów muzycznych. W swej działalności starał się łączyć elementy wiedzy ścisłej i postępów techniki z szerokim ujęciem myśli humanistycznej i problematyką percepcji muzyki. Na przecięciu tych przeciwstawnych z pozoru zagadnień można było usytuować problematykę awangardy muzycznej lat 50. ubiegłego stulecia i tam właśnie Winckel znalazł dla siebie pole działania. Szczególnie ważne okazało się przy tym przychylne nastawienie dwóch berlińskich uczelni, z którymi miał on od lat bliski kontakt – Technische Universität (główne miejsce pracy Winckla) oraz Hochschule für Musik (obecnie Akademie der Künste). Z końcem 1950 Winckel wspólnie z B. Blacherem, reprezentującym uczelnię muzyczną, skupili wokół tej tematyki krąg osób (Arbeitskreis für Elektronische Musik), co przy współpracy katedry H.H. Stuckenschmidta przyczyniło się do powstania w 1953 (początkowo nieformalnie) Studio für Elektronische Musik; w latach 1953–73 w studiu tym powstało ok. 50 utworów muzycznych takich kompozytorów, jak E. Krenek, H.F. Hartig, H. Scherchen, I. Xenakis, W. Thärichen, R. Haubenstock-Ramati i in. Przy wielu pracach kompozytorzy korzystali z porad i pomocy Winckla; po 1961 zacieśniła się szczególnie współpraca Winckla z B. Blacherem, co zaowocowało m.in. powstaniem opery Blachera Zwischenfälle bei einer Notlandung (premiera w 1966 w Hamburgu). W 1968 Winckel zorganizował w Berlinie kursy muzyki eksperymentalnej, a w 1969/70 był zatrudniony w pracach projektowych dotyczących konstrukcji „kulistego pawilonu” będącego częścią niemieckiej ekspozycji na Expo’70 w Osace w Japonii oraz elektroakustycznych założeń prezentowania tam muzyki awangardowej. Występował wielokrotnie jako konsultant projektów sal koncertowych, był członkiem Collegium Medium Theatri z siedzibą w Los Angeles, International Association for Research in Singing, honorowym członkiem Association Française pour l’Etude de la Phonation et du Langage (Paryż, Sorbona) oraz przedstawicielem Niemiec w Stimmton Commission of the European Council.

Literatura: Tiefenstruktur der Musik, księga pamiątkowa Fritza Winckla, red. C. Dahlhaus i M. Krause, Berlin 1982; Tiefenstruktur, Musik, Baukunst, księga pamiątkowa Fritza Winckla, red. C. Dahlhaus, Berlin 1987.

Prace — ok. 300 publikacji, m.in.:

Klangwelt unter der Lupe, Berlin 1952 (praca habilitacyjna), wyd. poszerz. Phänomene des musikalischen Hörens, Berlin 1960, wyd. polskie Osobliwości słyszenia muzycznego, tłum. J. Patkowski i K. Szlifirski, Poznań 1965, wyd. w jęz. angielskim Music, Sound and Sensation, Nowy Jork 1967

Die Wirkung der Musik unter dem Gesichtspunkt psychophysikalischer Erscheinungen, w księdze Kongresu Mozartowskiego 1956 w Wiedniu, red. E. Schenk, Graz 1958

Influence des facteurs psycho-physiologiques sur la sensation de consonance – dissonance, w: Acoustique musicale, księga międzynarodowej konferencji 1958 w Marsylii, Paryż 1959

Die psychologischen Bedingungen des Musikhörens, w: Stilkriterien der neuen Musik, «Veröffentlichungen des Instituts für Neue Musik und Musikerziehung Darmstadt» I, Berlin 1961, 2. wyd. 1965

Optimum Acoustic Criteria of Concert Halb for the Performance of Classical Music, „Journal of the Acoustical Society of America” 34, 1962

Organische und anorganische Musik, w: Die Natur der Musik als Problem der Wissenschaft, red. W. Wiora, «Musikalische Zeitfragen» X, Kassel 1962

Psycho-acoustical Analysis of Structures as Applied to Electronic Music, „Journal of Music Theory” VII, 1963

Neue Wege der mathematischen Analyse von Musikstrukturen, w: Festschrift 1817–1967. Akademie für Musik und darstellende Kunst in Wien, Wiedeń 1967

Optimierungsprozesse in musikalischen Strukturen, w: Aspekte der Neuen Musik, księga pamiątkowa H.H. Stuckenschmidta, red. W Bürde, Kassel 1968

Das Wirkgefüge von Musikstrukturen in der Analyse durch Computer und Kybernetik, w księdze pamiątkowej K. Blaukopfa, red. I. Bontick i O. Brusatti, Wiedeń 1975

redakcja:

Experimentelle Musik, księga międzynarodowego kongresu 1968 w Berlinie, Berlin 1970