Winckel, Fritz

Winckel [w’ynkel] Fritz, *20 VI 1907 Bregenz (Austria), †13 VIII 2000 Goslar, niemiecki akustyk i muzykolog. W latach 1927–32 studiował akustykę i technikę łączności w Technische Hochschule Berlin-Charlottenburg (późniejszy Technische Universität), uzyskując dyplom inżyniera; jeszcze jako student zaangażował się w pionierskie prace prywatnego laboratorium Dénesa von Mihály dotyczące techniki telewizji i w 1930 opublikował pierwszą w Niemczech książkę poświęconą tej tematyce. W latach 1932–34 jako inżynier, a zarazem muzyk amator, pracował w Berlinie w zorganizowanym przez siebie studiu muzyki eksperymentalnej w Hochschule für Musik, a następnie podjął studia na uniwersytecie, współpracując z laureatem nagrody Nobla W. Nernstem przy konstrukcji fortepianu elektromechanicznego „Neobechstein” i z K. Stumpfem, studiując problematykę związków między strukturami języka i muzyki. W latach 1937–45 pracował w zakładach lotniczych Siemensa, a po 1945 studiował fizykę pod kierunkiem I. Szabó i prowadził badania głosu w śpiewie. W 1950 został zatrudniony na wydziale humanistycznym Technische Universität, w tym samym roku uzyskał tamże stopień doktora inżyniera, a w 1951 habilitował się na podstawie książki Klangwelt unter der Lupe oraz wyników badania zjawisk strefowości w muzyce; od 1957 profesor nadzwyczajny. Dzięki jego staraniom i w wyniku współpracy Technische Universität z Hochschule für Musik powstała specjalność kształcenia prowadząca do zawodu reżysera dźwięku.

W pracy naukowej i dydaktycznej Winckel zajmował się związkami pomiędzy mową i muzyką, badanymi na gruncie teorii informacji i psychoakustyki, problemami akustyki pomieszczeń i techniki studyjnej, akustyki śpiewu i instrumentów muzycznych. W swej działalności starał się łączyć elementy wiedzy ścisłej i postępów techniki z szerokim ujęciem myśli humanistycznej i problematyką percepcji muzyki. Na przecięciu tych przeciwstawnych z pozoru zagadnień można było usytuować problematykę awangardy muzycznej lat 50. ubiegłego stulecia i tam właśnie Winckel znalazł dla siebie pole działania. Szczególnie ważne okazało się przy tym przychylne nastawienie dwóch berlińskich uczelni, z którymi miał on od lat bliski kontakt – Technische Universität (główne miejsce pracy Winckla) oraz Hochschule für Musik (obecnie Akademie der Künste). Z końcem 1950 Winckel wspólnie z B. Blacherem, reprezentującym uczelnię muzyczną, skupili wokół tej tematyki krąg osób (Arbeitskreis für Elektronische Musik), co przy współpracy katedry H.H. Stuckenschmidta przyczyniło się do powstania w 1953 (początkowo nieformalnie) Studio für Elektronische Musik; w latach 1953–73 w studiu tym powstało ok. 50 utworów muzycznych takich kompozytorów, jak E. Krenek, H.F. Hartig, H. Scherchen, I. Xenakis, W. Thärichen, R. Haubenstock-Ramati i in. Przy wielu pracach kompozytorzy korzystali z porad i pomocy Winckla; po 1961 zacieśniła się szczególnie współpraca Winckla z B. Blacherem, co zaowocowało m.in. powstaniem opery Blachera Zwischenfälle bei einer Notlandung (premiera w 1966 w Hamburgu). W 1968 Winckel zorganizował w Berlinie kursy muzyki eksperymentalnej, a w 1969/70 był zatrudniony w pracach projektowych dotyczących konstrukcji „kulistego pawilonu” będącego częścią niemieckiej ekspozycji na Expo’70 w Osace w Japonii oraz elektroakustycznych założeń prezentowania tam muzyki awangardowej. Występował wielokrotnie jako konsultant projektów sal koncertowych, był członkiem Collegium Medium Theatri z siedzibą w Los Angeles, International Association for Research in Singing, honorowym członkiem Association Française pour l’Etude de la Phonation et du Langage (Paryż, Sorbona) oraz przedstawicielem Niemiec w Stimmton Commission of the European Council.

Literatura: Tiefenstruktur der Musik, księga pamiątkowa Fritza Winckla, red. C. Dahlhaus i M. Krause, Berlin 1982; Tiefenstruktur, Musik, Baukunst, księga pamiątkowa Fritza Winckla, red. C. Dahlhaus, Berlin 1987.