Wiłkomirska Maria, *3 IV 1904 Moskwa, †19 VI 1995 Warszawa, polska pianistka i pedagog, córka Alfreda. Od 1911 uczyła się gry na fortepianie u K. Buchartowskiej (wychowanki K. Igumnowa), w latach 1913–17 u B. Jaworskiego, ponadto przedmiotów teoretycznych w szkole muzycznej sióstr Gniesinych w Moskwie. Od 1919 występowała w Polsce jako solistka i kameralistka w Trio Wiłkomirskich, kontynuując zarazem prywatne studia pianistyczne u J. Turczyńskiego w Warszawie (1920–21). W 1921 rozpoczęła działalność pedagogiczną – prowadziła klasy fortepianu w szkole Towarzystwa Muzycznego w Kaliszu (do 1926), dawała prywatne lekcje w Warszawie (1926–33), w Polskim Konserwatorium Muzycznym Macierzy Szkolnej w Gdańsku (1934–39). W latach 1927 i 1932 brała udział w I i II Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. F. Chopina w Warszawie. Wielokrotnie występowała jako solistka w Filharmonii Warszawskiej. Była pierwszą pianistką przed mikrofonem próbnej stacji Polskiego Towarzystwa Radiotechnicznego (1925) i wykonawczynią ostatniej tzw. środy Chopinowskiej w oblężonej Warszawie (27 IX 1939). Lata II wojny światowej przeżyła w Warszawie; udzielała lekcji prywatnych i wystąpiła na ok. 300 koncertach jawnych i tajnych. Brała udział w powstaniu warszawskim jako sanitariuszka. W latach 1945–67 uczyła w PWSM (późniejsza Akademia Muzyczna) w Łodzi i 1951–77 w Warszawie (1956 profesor nadzwyczajny, 1967 profesor zwyczajny); w latach 1964–69 była kierownikiem II Katedry Fortepianu. W1977 przeszła na emeryturę, ale występowała do 1983 i uczyła do 1984. Wykształciła 64 pianistów, jej uczniami byli m.in. T. Chmielewski, D. Dworakowska, J. Gajek, J. Godziszewski, E. Kowalik, Z. Krauze, J. Marchwiński, M. Paderewski, B. Strzelecka.
Maria Wiłkomirska brała udział w pracach jury wielu konkursów pianistycznych w kraju i za granicą, m.in. w Warszawie (V i VII konkurs Chopinowski –1955, 1965), w Berlinie (1951), w Bukareszcie (1967). Znakomita solistka, kameralistka i akompaniatorka, koncertowała w kraju i za granicą – w Czechosłowacji (1950), Izraelu (1956), Chinach (1961), Japonii (1963), Stanach Zjednoczonych (1966), w 2. poł. lat 60. w Danii, Niemczech, Francji, Jugosławii, na Węgrzech i w Związku Radzieckim. Dokonała wielu nagrań płytowych dla Polskich Nagrań i archiwalnych dla Polskiego Radia. Była wiceprezesem Towarzystwa im. Fryderyka Chopina (1972–80), działała w Stowarzyszeniu Polskich Artystów Muzyków i Warszawskim Towarzystwie Muzycznym. W 1980 odbył się w Łodzi jubileusz 65-lecia działalności artystycznej i pedagogicznej Marii Wiłkomirskiej. Otrzymała Srebrny Krzyż Zasługi (1939), Krzyż Kawalerski (1952), Komandorski (1959), Komandorski z Gwiazdą (1982) Orderu Odrodzenia Polski, nagrody Ministerstwa Kultury i Sztuki I st. (1966, 1973, 1977).
Literatura: Maria Wiłkomirska, w: Nestorzy polskiej pianistyki, red. M. Szraiber, t. 1, Warszawa 2002, wyd. zrewid. 2005; A. Czerwińska Maria Wiłkomirska. Człowiek–artysta–pedagog, «Zeszyty Naukowe Akademii Muzycznej w Warszawie» nr 29, 1995.
