Wilhelmj August Emil Daniel Ferdinand Viktor, *21 IX 1845 Usingen (Hesja), †22 I 1908 Londyn, niemiecki skrzypek, kompozytor i pedagog. Pochodził z muzykującej rodziny; ojciec (nadprokurator Prus) był skrzypkiem amatorem, matka, Charlotte z d. Petry, śpiewaczka i pianistka, pobierała naukę w Paryżu, m.in. u G.M. Bordogniego i F. Chopina. Wilhelmj kształcony od najmłodszych lat przez K. Fischera, nadwornego skrzypka księcia Nassau, występował jako „cudowne dziecko” (Limburg 1854, Wiesbaden 1856). Z polecenia F. Liszta, przed którym w 1861 wystąpił w Weimarze, odbył studia u F. Davida (skrzypce), E.F. Richtera i M. Hauptmanna (teoria muzyki) w konserwatorium w Lipsku (1862–64), następnie przeszedł kurs kompozycji u J. Raffa w Wiesbaden. W 1862 debiutował w Gewandhausie w Lipsku. Od 1866 koncertował za granicą: w Szwajcarii, Holandii i Anglii, we Francji i Włoszech (1867), w Rosji (1868), Austrii (1873), Polsce (Warszawa i Lwów 1874). Od debiutu w Nowym Jorku (Koncert D-dur N. Paganiniego, Airs hongrois variés H. Ernsta, Steinway Hall 26 IX 1878) rozpoczął tournée po Ameryce Północnej i Południowej, Australii i Azji (1878–82). Od 1894 prowadził głównie działalność pedagogiczną jako profesor Guildhall School of Music w Londynie.
Wilhelmj był jednym z największych skrzypków 2. połowy XIX w. Błyskotliwa technika oraz pełny, intensywny i nośny dźwięk sprawiły, że zyskał sławę „niemieckiego Paganiniego”. Prymat techniki znalazł odzwierciedlenie w jego licznych parafrazach i transkrypcjach. Największą popularność zyskała Aria z Suity orkiestrowej D-dur Bacha, wydana pod mylącym tytułem Aria na strunie G. Parafrazy utworów Wagnera powstały za zgodą kompozytora, którego Wilhelmj był gorącym propagatorem, a w 1876 także koncertmistrzem orkiestry festiwalu w Bayreuth. Poświęcał się także działalności edytorskiej. Wydał w Niemczech i Anglii wiele utworów na skrzypce i fortepian lub orkiestrę, m.in. koncerty J.S. Bacha, L. van Beethovena, N. Paganiniego (I Koncert D-dur, II Koncert h-moll), H. Vieuxtemps (IV Koncert d-moll), H. Ernsta (Concerto pathétique), P. Czajkowskiego, H. Wieniawskiego (I Koncert fis-moll, II Koncert d-moll) i Allegro z Koncertu D-dur K. Lipińskiego. Niektóre z wydań Wilhelmja opatrzone uwagą „opracowane swobodne”, wykazują daleko idącą ingerencję w tekst autorski; w I Koncercie skrzypcowym J. Raffa, którego był pierwszym wykonawcą (Wiesbaden 1871), usunął 50 taktów i przeinstrumentował partię orkiestrową w stylu wagnerowskim (Lipsk po 1890).
Literatura: E. Frassinesi August Wilhelmj, violinista. Memorie, Mirandola 1913; H. Morgan-Browne An Approximation to the Truth about August Wilhelmj, „Music and Letters” III, 1922; E. Wagner Der Geigerkönig August Wilhelmj. Eine Biographie, Homburg 1928 (zawiera wykaz kompozycji).
