Logotypy UE

Raff, Joachim

Biogram i literatura

Raff Joseph Joachim, *27 V 1822 Lachen (k. Zurychu), †24 VI 1882 Frankfurt n. Menem, niemiecki kompozytor. Gry na skrzypcach, fortepianie i organach uczył się pod kierunkiem ojca, Franza Josefa Raffa, muzyka i nauczyciela przybyłego w 1810 do Szwajcarii z Wirtembergii. Od 1840 Raff uczył w szkole powszechnej w Rapperswilu. W 1843 za sprawą Mendelssohna opublikował pierwsze utwory fortepianowe jako op. 2–6 w firmie Breitkopf & Härtel, Wiesbaden. W 1844 był nauczycielem gry na fortepianie i kopistą w Zurychu, w 1845 spotkał w Bazylei Liszta, który pomógł mu uzyskać posadę w sklepie z muzykaliami w Kolonii; Raff pisywał tam nadto krytyki muzyczne, spotkał się też z Mendelssohnem, którego uważał za swego mistrza. W 1847 zaprzyjaźnił się w Stuttgarcie z H. von Bülowem. W 1848 został kopistą i aranżerem w wydawnictwie muzycznym J. Schubertha w Hamburgu. W 1850 podjął pracę w Weimarze na stanowisku sekretarza i kopisty Liszta, który zlecał mu instrumentację swych dzieł i popierał jego poczynania twórcze, m.in. doprowadził do wystawienia opery König Alfred (1851). Negatywne przyjęcie rozprawy Die Wagnerfrage (1854) w środowisku Liszta, a zwłaszcza pragnienie zajęcia się własną pracą twórczą spowodowały, iż w 1856 Raff osiadł w Wiesbaden. W 1859 poślubił Doris Genast, aktorkę teatru w Weimarze i Wiesbaden. W 1863 otrzymał nagrodę wiedeńskiego Musikverein za I Symfonię; w ciągu następnych lat jego kompozycje weszły do repertuaru niemieckich orkiestr. Od 1877 dyrektor konserwatorium we Frankfurcie n. Menem; objął tam klasę kompozycji, z której wyszli m.in. E. MacDowell i A. Ritter, pozyskał też dla uczelni wielu pedagogów, m.in. Clarę Schumann. W 1902 odsłonięto we Frankfurcie pomnik Raffa, ufundowany staraniem H. von Bülowa.

W okresie pomiędzy ostatnimi dziełami Schumanna a rozkwitem instrumentalnej twórczości Brahmsa Raff był czołowym niemieckim twórcą wielkich form instrumentalnych, konstruowanych w oparciu o klasyczny model formalny. Tytuły jego symfonii jedynie sugerują właściwą dziełu kategorię wyrazu związaną z odczuciem przyrody (III Symfonia „Im Walde”, VII Symfonia „In den Alpen”) i przemian pór roku (symfonie VIII–XI); tylko V Symfonia „Lenore” odwołuje się do literackich skojarzeń. Całkowicie wolne od pozamuzycznych związków są kwartety smyczkowe i tria fortepianowe; Kwintet fortepianowy (1862) uznany został przez Bülowa za najbardziej znaczące dzieło niemieckiej kameralistyki od czasów Beethovena. Ważną pozycję stanowią suity fortepianowe, będące oryginalną próbą zestawienia barokowych i nowszych gatunków tanecznych, ogółem jednak niezmiernie obfita twórczość Raffa na fortepian oraz na skrzypce i fortepian zdominowana jest przez fantazje z oper i salonową miniaturę (m.in. Cavatina z Six morceaux op. 85); nurt muzyki salonowej objął również częściowo jego pieśni. Opery Raffa bądź nie doczekały się wystawienia (m.in. Samsori), bądź też nie odniosły sukcesu (König Alfred), a monumentalne oratorium Welt-Ende uznano za dzieło stylistycznie spóźnione.

Indywidualność Raffa rysuje się najlepiej w jego symfoniach, kwartetach i triach fortepianowych. Jego twórczość wyrasta z tradycji niemieckiej muzyki 1. połowy XIX w., zwłaszcza Beethovena (typ brzmienia, instrumentacja) i Mendelssohna (proporcje cyklu sonatowego, typ motoryki, pieśniowo-hymniczne ujęcia niektórych tematów), a pewne cechy strukturalne, płynące ze sposobu kształtowania fraz, zapowiadają styl J. Brahmsa i M. Brucha. Muzykę Raffa cechuje śpiewna melodyka o nieregularnej akcentuacji frazowej, dominującej nad pulsem metrycznym, niezwykle intensywna modulacyjność i faktura kontrapunktyczna; zespolenie tych cech pozwala na osiągnięcie płynnych, szerokooddechowych przebiegów o znacznym ładunku lirycznej ekspresji. Postać Raffa bywa błędnie zaliczana do skupionego wokół Liszta kręgu twórców, zwanego szkołą weimarską (H. Bronsart, P. Cornelius i R. Pohl). Pomimo współpracy z Lisztem Raff nie tylko jednak nie podzielał jego poglądów estetycznych (studium krytyki Die Wagnerfrage), ale również jako kompozytor nie uległ jego wpływom. Deklarowana przez Raffa już w 1853 potrzeba zachowania neutralności w silnie spolaryzowanym niemieckim środowisku muzycznym stworzyła wokół niego atmosferę nieufności i została przyjęta jako wyraz eklektyzmu. W istocie jego twórczość nie jest zjawiskiem w pełni ekwiwalentnym wobec przemian, które ogarnęły muzykę europejską w 2. połowy XIX w., ale jego symfonie i utwory kameralne stanowią w dziejach muzyki niemieckiej naturalne ogniwo pomiędzy epoką Mendelssohna i Schumanna z jednej, a Brahmsa z drugiej strony.

Literatura: A. Schäfer Chronologisch-systematisches Verzeichnis der Werke J. Raffs, Wiesbaden 1888, przedr. Tutzing 1974; wybór korespondencji Raffa, wyd. Helene Raff (córka Raffa), „Die Musik” I–IV, 1901/02–1904/05; P. Raabe Die Entstehungsgeschichte der ersten Orchesterwerke F. Liszts, Lipsk 1916; H. Raff J. Raff. Ein Lebensbild, Ratyzbona 1925 (zawiera katalog twórczości Raffa); M. Römer J.J. R. (1822–1882), Wiesbaden 1982; M. Wiegandt Vergessene Romantik? Studien zu J. Raff, C. Reinecke und zum Problem der Epigonalität in der Musik, Sinzig 1997; J. Deaville A „Daily Diary of the Weimar Dream”. J. Raffs Unpublished Letters to D. Genast, w: Liszt and His World, red. M. Saffle, Stuyvesant (Nowy Jork) 1997.

Kompozycje i praca

Kompozycje

Instrumentalne:

orkiestrowe:

I Symfonia „An das Vaterland” op. 96, 1861

II Symfonia op. 140, 1866

III Symfonia „Im Walde” op. 153, 1869

IV Symfonia op. 167, 1871

V Symfonia „Lenore” op. 177, 1872

VI Symfonia „Gelebt, gestrebt” op. 189, 1873

VII Symfonia „In den Alpen ” op. 201, 1875

VIII Symfonia „Frühlingsklänge” op. 205, 1876

IX Symfonia „Im Sommer” op. 208, 1878

X Symfonia „Zur Herbstzeit” op. 213, 1879

XI „Der Winter” op. 214, 1876

I Suita op. 101, 1863

Italienische Suite 1871

II Symfonia „In ungarischer Weise” op. 194, 1874

Thüringer Suite 1877

Uwertura koncertowa op. 123, 1862

Uwertura koncertowa op. 103, 1864

Uwertura koncertowa op. 117, 1864

Burza, uwertura wg Szekspira, 1879

Makbet, uwertura wg Szekspira, 1879

Romeo i Julia, uwertura wg Szekspira, 1879

Otello, uwertura wg Szekspira, 1879

I Koncert skrzypcowy op. 161, 1871

II Koncert skrzypcowy op. 206, 1877

Koncert fortepianowy op. 185, 1873

Koncert wiolonczelowy op. 193, 1874

II Koncert wiolonczelowy 1876

kameralne:

Sinfonietta na 2 flety, 2 oboje, 2 klarnety, 2 fagoty i 2 rogi, op. 188, 1873

Oktet smyczkowy op. 176, 1872

Sekstet smyczkowy op. 178, 1872

Kwintet smyczkowy op. 77, 1855

Kwintet smyczkowy op. 90, 1857

Kwintet smyczkowy op. 136, 1866

Kwintet smyczkowy op. 137, 1867,

Kwintet smyczkowy op. 138, 1867

Kwintet fortepianowy op. 107, 1862

3 kwartety smyczkowe op. 192, 1874

2 kwartety fortepianowe op. 202, 1876

Trio fortepianowe op. 102, 1861

Trio fortepianowe op. 112, 1863

Trio fortepianowe op. 155, 1870

Trio fortepianow eop. 158, 1870

5 sonat na skrzypce i fortepian 1854–68

Volker op. 203, poemat na skrzypce i fortepian, 1876

Suita op. 210, na skrzypce i fortepian,1879

cykle miniatur na skrzypce i fortepian, m.in. Six morceaux op. 85, 185

Sonata op. 183, na wiolonczelę i fortepian, 1873

fortepianowe:

Sonate avec fugue op. 14, 1844, 2. wersja pt. Grande sonate 1881

3 sonatilles op. 99, 1861

Fantaisie et Variations brillantes op. 6, 1843, 2. wersja pt. Variations, 1878

Variationen über ein Originalthema op. 179, 1873

7 suit

ok. 30 zbiorów miniatur

kilkadziesiąt luźnych miniatur

liczne tańce

kilkadziesiąt fantazji, capricciów

inne utwory na tematy z oper G. Donizettiego, F. Halévy’ego, G. Meyerbeera, G. Rossiniego, R. Schumanna, G. Verdiego i R. Wagnera

parafrazy i transkrypcje utworów L. v. Beethovena, Ch.W. Glucka, F. Liszta, W.A. Mozarta, R. Schumanna i L. Spohra

utwory na 4 ręce oraz na 2 fortepiany

Wokalne i wokalno-instrumentalne:

pieśni na chór a cappella

ok. 90 pieśni solowych

cykle pieśni, m.in.:

Maria Stuart op. 172, sł. M. Stuart, 1872

Blondel de Nesle op. 211, sł. H. Raff, 1880

pieśni na 2 i 3 głosy solowe z towarzyszeniem fortepianu oraz pieśni z orkiestrę:

Traumkönig und sein Lieb op. 66, sł. E. Geibel, 1854

2 Szenen op. 199: Die Jäger braut, Die Hirtin, sł. T. Schleiden, 1875

utwory na chór lub głosy solowe, chór i orkiestrę, m.in. baśń muzyczna Dornröschen, sł. W. Genast, 1855

Die Tageszeiten op. 209, kantata, sł. H. Raff, 1878

Welt-Ende, Gericht, neue Welt op. 212, oratorium, sł. wg Objawienia św. Jana, 1881

Sceniczne:

König Alfred, opera, libr. G. Logau, 1850, wyst. Weimar 1851, 2. wersja 1852, wyst. Weimar 1853

Dame Kobold op. 154, libr. P. Reber wg P. Calderóna de la Barca, 1869, wyst. Weimar 1870

do libr, kompozytora:

Samson, opera, libr. kompozytor, 1857, niewystawiona

Die Parole, opera, libr. kompozytor, 1868, niewystawiona

Benedetto Marcello, opera, libr. kompozytor, 1878, niewystawiona

Die Eifersüchtigen, opera, libr. kompozytor 1882, niewystawiona

***

instrumentacje dzieł F. Liszta, m.in.: Ce qu’on entend sur la montagne, Prometheus, Héroïde funèbre, Mazeppa

Tasso, Lamento e Trionfo (rewizja 2. wersji utworów w instrumentacji A. Conradiego)

 

Praca:

Die Wagnerfrage. Wagners letzte künstlerische Kundgebung im „Lohengrin”, Brunszwik 1854