Waelrant, Hubert

Waelrant [wa:lrant], Waelrandus, Hubert, Hubrecht, *1516 lub 1517, †19 XI 1595 Antwerpia, flamandzki kompozytor, śpiewak i wydawca. Przez większość życia związany był z rodzinnym miastem, choć niewykluczone, że kształcił się we Włoszech. Najprawdopodobniej nie był jednak, jak niegdyś utrzymywano, uczniem A. Willaerta. Pierwsze wzmianki o Waelrancie dotyczą zatrudnienia go w latach 1544–45 jako tenora przy katedrze w Antwerpii. W latach 1553–56, w zamian za wynajem domu, uczył śpiewu w szkole prowadzonej przez instrumentalistę G. De Conincka. Według F. Sweersta (1628), podającego się za ucznia Waelranta, w celu dydaktycznym zastąpił on opartą na heksachordzie solmizację stworzonym przez siebie systemem oktawowym, zwanym bocedyzacją (od pierwszych sylab szeregu: bo, ce, di, ga, lo, me, ni). Ok. 1554 podjął współpracę z wydawcą J. De Laetem, z którym do 1558 opublikował 16 zbiorów.: 8 tomów motetów (Sacrarum cantionum (…) liber…, 4–6-głosowe, 1554–56, w tym księga motetów Waelranta), 4 tomy chansons (Jardin musical, 3–4-głosowe, ok. 1556), 3 tomy psalmów francuskich (J. Louysa) oraz księga własnych madrygałów i chansons. Do działalności wydawniczych powrócił jeszcze w 1585, przygotowując dla P. Phalèse’a i J. Bellère’a zbiór madrygałów Symphonia angelica (m.in. z 5 swoimi utworami). W oparciu o dokonany przezeń wybór tekstów w motetach, a także ze względu na opracowania psalmów C. Marta, wysnuto hipotezę o proreformacyjnych sympatiach Waelranta, których jednak nie potwierdzają zachowane źródła. Co najmniej troje z jego licznych dzieci (był trzykrotnie żonaty) również zostało muzykami.

Kompozycje Waelranta (35 motetów, 42 chansons, 64 madrygały i canzoni napolitane) wykazują wpływy muzyki Orlanda di Lasso i uważane są za bardzo wartościowe. Motety i madrygały charakteryzuje różnorodność fakturalna (swobodne imitacje, homorytmia, przeciwstawianie grup głosów), staranna deklamacja tekstu, zwykle traktowanego sylabicznie oraz śmiała harmonika, zazwyczaj wprowadzana w celach ekspresyjnych. Podobne znaczenie mają pojawiające się, zwłaszcza w motetach Waelranta, paralelizmy konsonansów doskonałych (np. początek Pater Abraham), dysonanse, ukośne brzmienia i chromatyka. Chansons i canzoni napolitane należą do kompozycji bardziej tradycyjnych. Oparty w znacznej mierze na analizie motetów Waelranta pogląd E. Lowinskyego dotyczący wprowadzania m.in. w tych utworach „sekretnej chromatyki” pozostaje genialną, ale wciąż niezweryfikowaną hipotezą.

Wydawnictwa Waelranta i De Laeta wyróżniają się wśród druków niderlandzkich doborem nowoczesnego repertuaru (m.in. N. Gombert, Th. Crequillon, C. non Papa, J. Caulery), za który odpowiedzialny był Waelrant, oraz wysokim poziomem edytorskim. Doświadczenie Waelranta jako śpiewaka wpłynęło na wyjątkowo precyzyjne podpisanie sylab tekstu pod nutami, korelację zakończeń linii z tactus oraz niespotykaną w tym okresie dbałość w zaznaczaniu akcydensów (zwłaszcza w utworach samego Waelranta, np. w 4-głosowym motecie Recumbentibus undecim discipulis bemol pojawia się przy kluczu i 15 razy przed e, krzyżyk 20 razy przy f, 7 przy c, 18 przy h i 2 przy e). Układ utworów w antologiach wzorowany jest na drukach francuskich i opiera się na typach tonalnych.

Literatura: P.F. Sweerts Athenae belgicae, Antwerpia 1628; G. Becker Hubert Waelrant et ses psaumes, Paryż 1881; E.E. Lowinsky Secret Chromatic Art in the Netherlands Motet, Nowy Jork 1946, przedr. 1967; H. Slenk The Music School of Hubert Waelrant, „Journal of the American Musicological Society” XXI, 1968; W. Piel Studien zum Leben und Schaffen Hans Waelrants unter besonderer Berücksichtigung seiner Motetten, «Marburger Beiträge zur Musikforschung» III, Marburg 1969; R.L. Weaver The Motets of Hubert Waelrant, dysertacja Syracuse University 1971 (t. 3 zawiera wszystkie motety, także z druków zbiorowych); E.E. Lowinsky Secret Chromatic Art Re-Examined, w: Perspectives in Musicology, red. B.S. Brook i inni, Nowy Jork 1972; R.L. Weaver A Descriptive Bibliographical Catalog of the Music Printed by Hubert Waelrant and Jan de Laet, «Detroit Studies in Music Bibliography» t. 73 i Waelrant and Laet. Music Publishers in Antwerp’s Golden Age, «Detroit Monographs in Musicology» XV, Warren (Michigan) 1994 i 1995 oraz recenzja obu tych artykułów: T. McTaggart, „Music and Letters” LXXVII, 1996; Music Printing in Antwerp and Europe in the 16th Century, materiały z kongresu, red. E. Schreurs i H. Vanhulst, „Yearbook of the Alamire Foundation” II, Leuven 1997 (zawiera m.in.: S. Bain The Typography of the Firm of Hubert Waelrant and Jean De Laet, J.A. Owens Waelrant and Bocedization. Reflections on Solmization Reform, R.L. Weaver Waelrant’s Working Relationship with Jan De Laet, as Given in the Prefaces to their Partbooks); R.L. Weaver Additions and Corrections to a Descriptive Catalog of the Music Printed by Hubert Waelrant and Jan de Laet oraz Additions and Corrections to Waelrant and Laet. Music Publishers in Antwerp’s Golden Age, Warren (Michigan) 1998; S. Bilmayer Der Chansonsammeldruck „Jardin musiqual, le premier livre” [1555] von Hubert Waelrant, „Neues musikwissenschaftliches Jahrbuch” XVI, 2008–2009.