Logotypy UE

Volkmann, Robert

Biogram i literatura

Volkmann [f’olk~] Friedrich Robert, *6 IV 1815 Lommatzsch (k. Miśni, Saksonia), †29 X 1883 Budapeszt, niemiecki kompozytor. Pod kierunkiem ojca, kantora w Lommatzsch, uczył się gry na fortepianie, organach, skrzypcach oraz wiolonczeli, która stała się jego ulubionym instrumentem; mając 12 lat grywał partie wiolonczelowe w kwartetach Haydna i Beethovena. Od 1832 uczył się muzyki u A.F. Anackera we Freibergu, a od 1836 studiował kompozycję u C.F. Beckera w Lipsku. Pobyt w tym mieście, w którym Volkmann zetknął się z działalnością Mendelssohna i zawarł znajomość z Schumannem, ukształtował jego muzyczny światopogląd. W 1839 Volkmann został nauczycielem śpiewu w Pradze, a od 1841 był nauczycielem gry fortepianie i korespondentem „Allgemeine Wiener Musik-Zeitung” w Peszcie. W 1852 jego Trio fortepianowe op. 5 wzbudziło zachwyt F. Liszta i H. von Bülowa, którzy z udziałem m.in. J. Joachima rozpropagowali je w Europie. W 1854 Volkmann przeniósł się do Wiednia, gdzie ukończył m.in. Koncert wiolonczelowy oraz kwartety smyczkowe op. 34 i 35, ale już w 1858 powrócił na stałe do Pesztu. Dzięki zawarciu kontraktu z tamtejszym wydawcą G. Heckenastem (1857) mógł w pełni poświęcić się kompozycji. Utrzymywał jednak nadal kontakty ze środowiskiem muzycznym Wiednia; podczas pobytu w tym mieście w 1864 nawiązał bliską przyjaźń z Brahmsem. Po 1870 zaniechał pracy twórczej. W 1875 został powołany przez Liszta na stanowisko profesora harmonii i kontrapunktu w nowo powstałej Królewskiej Narodowej Węgierskiej Akademii Muzycznej w Budapeszcie. Hans Volkmann (1875–1946), wnuk jego brata, był muzykologiem, autorem m.in. źródłowych prac o Volkmannie oraz monografii pt. Emanuele d’Astorga (2 t., Lipsk 1911, 1919).

Volkmann najpełniej wypowiedział się w dużych formach instrumentalnych. Powstałe w latach 1846–61 tria fortepianowe i kwartety smyczkowe oraz Koncert wiolonczelowy należą do jego najwybitniejszych osiągnięć. Odznaczają się świeżością inwencji, swobodą frazowania, pomysłową fakturą i ruchliwością modulacyjną. W niektórych z nich Volkmann poszukiwał nowego ujęcia cyklu sonatowego. W Triu op. 5 położył nacisk na skontrastowanie dwóch postaci allegra – refleksyjnej o stopniowo narastających napięciach oraz dynamicznej o szybko następujących przekształceniach; części powolne ograniczone są do wstępu i intermezza. W Koncercie wiolonczelowym zastosował w miejsce tradycyjnych części cyklu szereg połączonych attacca epizodów, będących pod względem wyrazowym ich odpowiednikami.

Pochodzące z lat 1863–65 dwie symfonie Volkmanna są świadectwem zwrotu do klasycznych reguł gatunku, jednak oryginalności niektórych pomysłów tematycznych (zwłaszcza w dramatycznej I Symfonii) nie dorównuje sposób ich opracowań. W każdej z trzech serenad Volkmann zastosował odmienny układ cyklu (kolejno 5, 4 i 3-cz.); obecne są w nich tendencje stylizacyjne (np. w nawiązującej do stylu J.-B. Lully’ego uwerturze w I Serenadzie), nadto III Serenada zawiera koncertującą partię wiolonczeli. Z pozostałych utworów Volkmanna wyróżniają się fortepianowe Wariacje na temat Händla (dedykowane Bülowowi) oraz cykle miniatur, zwłaszcza podejmujące tematykę węgierską (Ungarische Lieder, Visegrád, Ungarische Skizzen) i dziecięcą (Buch der Lieder, Musikalisches Bilderbuch).

Volkmann uchodzi za jednego z epigonów romantyzmu, co sprawiło, że jego twórczość została zapomniana. Jego kompozycje nie wykazują jednak bezpośrednich wpływów, a swych poszukiwań w dziedzinie cyklu sonatowego dokonywał on niemal równolegle z Schumannem i Lisztem. Utwory Volkmanna, wydawane w renomowanych oficynach (Schott, Kistner), przyciągały uwagę współczesnych mu kompozytorów. Trio op. 5 antycypuje styl kameralny dzieł Brahmsa, a I Symfonia, która odniosła sukces w Rosji, wykazuje silne związki z II Symfonią A. Borodina. Swymi serenadami na orkiestrę smyczkową zainicjował Volkmann odrodzenie tego gatunku w twórczości A. Dvořáka, P. Czajkowskiego, M. Karłowicza, E. Elgara; stały się one prawdopodobnie wzorem również dla E. Griega (Suita „Z czasów Holberga”).

Literatura: H. Volkmann Thematisches Verzeichnis der Werke von R. Volkmann (1815–1883), Drezno 1937; Briefe von R. Volkmann, wyd. H. Volkmann, Lipsk 1917; H. Volkmann R. Volkmann. Sein Leben und seine Werke, Lipsk 1903; H. Volkmann R. Volkmann, Lipsk 1915, 2. wyd. 1922; V. Herzfeld R. Volkmann (1815–1883), „The Musical Quarterly” I, 1915; W. Hopkins The Solo Piano Works of R. Volkmann (1815–1883), w: Music East and West, ks. pam. W. Kaufmanna, red. T. Noblitt, Nowy Jork 1981; C. Krischke Untersuchungen zu den Streichquartetten von R. Volkmann (1815–1883). Ein Komponist zwischen Schumann und Brahms, Frankfurt n. Menem 1996.

Kompozycje

Instrumentalne:

orkiestrowe:

I Symfonia d-moll op. 44, 1863, Moguncja 1879

II Symfonia B-dur op. 53, 1865

Uwertura D-dur op. posth., ok. 1863

Uwertura Richard III op. 68, ok. 1870

Koncert wiolonczelowy a-moll op. 33, 1855, Peszt 1858

Konzertstück C-dur op. 42, na fortepian i orkiestrę, 1861

I Serenada C-dur op. 62, na orkiestrę smyczkową, 1869

II Serenada F-dur op. 63, na orkiestrę smyczkową 1869

III Serenada d-moll op. 69, na wiolonczelę i orkiestrę smyczkową, 1870

kameralne:

I Kwartet smyczkowy a-moll op. 9, 1848, Lipsk ok. 1853

II Kwartet smyczkowy g-moll op. 14, 1846, Wiedeń ok. 1855

III Kwartet smyczkowy G-dur op. 34, 1857, Peszt ok. 1860, 2. wyd. 1865

IV Kwartet smyczkowy e-moll op. 35, 1857, Peszt ok. 1860

V Kwartet smyczkowy f-moll op. 37, 1858, Peszt ok. 1860

VI Kwartet smyczkowy Es-dur op. 43, 1861, Peszt 2. wyd. 1865

I Trio fortepianowe D-dur op. 3, 1850, Peszt 1854

II Trio fortepianowe h-moll op. 5, 1850, Peszt 1854

Andante mit Variationen na 3 wiolonczele, 1836

Schlummerlied op. 76, na altówkę, wiolonczelę i fortepian, Moguncja 1882

Sonata d-moll na skrzypce i fortepian, ok. 1840

Sonata B-dur na skrzypce i fortepian, ok. 1840

Allegretto cappriccioso op. 15, na skrzypce i fortepian, Lipsk 1857

Cappriccio op. 74, na wiolonczelę i fortepian, Lipsk 1875

fortepianowe:

Sonata c-moll op. 12, Lipsk 1870

Variationen über ein Thema von Händel op. 26, 1856

cykle miniatur, m.in.:

Phantasie bilder op. 1, 1837

Buch der Lieder op. 17, Wiedeń 1854

Ungarische Lieder op. 20, Peszt 1855

Wanderskizzen op. 23, Lipsk 1855

Visegrád. 12 musikalische Dichtungen op. 21, 1855

Lieder der Grossmutter op. 17′

na fortepian na 4 ręce lub na 2 fortepiany:

Musikalisches Bilderbuch op. 11, 6 utworów, 1853,

Die Tageszeiten op. 39, 1859

Sonatina G-dur op. 57, 1868

Ungarische Skizzen op. 24

Wokalne i wokalno-instrumentalne:

Msza op. 28, na głosy męskie

Msza op. 29, na głosy męskie

28 pieśni na chór a cappella

37 pieśni na głos i fortepian, m.in. Drei Lieder op. 52

Zwei Lieder op. 56, na głos, wiolonczelę i fortepian, Peszt 1867

Offertorium „Ossanna Domino Deo” op. 47, na głos i orkiestrę, Peszt ok. 1860

Sappho. Dramatische Szene op. 49, na głos i orkiestrę, Peszt 1865

An die Nacht. Fantasiestück na głos i orkiestrę, sł. P.B. Shelley, Moguncja 1875