Van Maldere, Pierre

Van Maldere [~m’al~], Vanmaltre, Van Maltere, Vanmonder, van Maldern, Wan Maldere, Wanmalder, Vam Maldere, Maldera, Vand’Elmar, Pierre, Pieter, *16 X 1729 Bruksela, †1 XI 1768 Bruksela, flamandzki skrzypek i kompozytor. Uczył się gry na skrzypcach i kompozycji u J.-J. Fiocco i H.-J. de Croes’a w Brukseli. W 1746 został członkiem kapeli ks. Karola Lotaryńskiego, namiestnika Niderlandów Austriackich, w 1749 mianowany koncertmistrzem. W latach 1751–53 prowadził Philarmonick Concerts w Dublinie, zyskując sławę wybitnego skrzypka i kompozytora, tam też w 1752 W. Manwaring wydał jego Six Trios for 2 Fiddles and thorough Bass. W 1754 w Paryżu wystąpił z powodzeniem w ramach Concert Spirituel. Jego utwory wydawane były w Londynie, Paryżu, Brukseli i wykonywane na wielu europejskich dworach, znane W.A. Mozartowi i J. Haydnowi; C. Ditters von Dittersdorf uważał Van Malderego za jednego z najwybitniejszych wirtuozów XVIII w. Jako koncertmistrz i uznany wirtuoz skrzypiec towarzyszył ks. Karolowi Lotaryńskiemu w wielu podróżach do Paryża, Pragi, Mariemont, Tervuren oraz Wiednia, gdzie występował na dworze ces. Marii Teresy w Schönbrunn i wystawił swoje 2 pierwsze opery komiczne: Le déguisement pastoral (1756) oraz Les amours champêtres (1758). Po wybuchu wojny siedmioletniej przebywał z dworem ks. Karola w Austrii i Czechach. Po powrocie dworu do Brukseli, w 1758 ks. Karol mianował Van Malderego „valet de chambre”, a dwóch jego braci zostało przyjętych do zespołu (starszy Guillaume jako koncertmistrz, młodszy Jean-Baptiste – drugi skrzypek). W 1762 kompozytor podpisał 7-letni kontrakt jako dyrektor Grand Théâtre, w którym wystawiał własne opery buffa oraz tragedie i komedie w stylu francuskim innych kompozytorów, m.in. aranżował sztuki J.B. Chretiena i M. Desbrossesa (np. komedię Les soeurs rivales). W 1767 podał się do dymisji w związku z problemami finansowymi teatru. Pod koniec życia prowadził działalność pedagogiczną, do jego uczniów należeli skrzypek J. Gehot i klarnecista A. Vanderhagen.

Van Maldere komponował głównie muzykę instrumentalną, która cieszyła się popularnością w całej Europie; były to symfonie, uwertury, sonaty skrzypcowe i triowe, wydane w Londynie, Paryżu, Dublinie i Brukseli (także po jego śmierci) oraz zachowane w wielu rękopisach i odpisach, pod różnymi wersjami nazwiska. Wiele jego dzieł przypisywano wybitnym kompozytorom, np. J. Haydnowi czy J. Myslivečkowi (symfonia op. 4 nr 2).

Kameralna twórczość Van Malderego, utrzymana w stylu późnobarokowym, wykazuje wpływy Corellego. Sonaty na skrzypce i b.c. mają formę 3-częściową: wolna–szybka–wolna, z szybką częścią polifoniczną lub motoryczną. Wymagają wirtuozerii technicznej z typowo skrzypcową ornamentyką (odrzucenie klawesynowych ornamentów stylu galant). Symptomem nowych idei jest stosowanie formy 2-częściowej w części pierwszej. Sonaty triowe (z b.c.) są również 3-częściowe, z układem części: wolna–szybka (fuga)–wolna. Stopniowo Van Maldere odchodził od b.c. i stosowania polifonii, a w finale wprowadzał taneczne rytmy. Partia I skrzypiec ma charakter wirtuozowski (często improwizacyjny), II skrzypce uzupełniają partię I skrzypiec; wzrasta rola instrumentu basowego w rozwoju tematycznym utworu.

Symfonie zasługują na szczególną uwagę; przyniosły kompozytorowi sławę i miano jednego z pionierów nowego gatunku (o czym wspominali J.A. Hiller, J.G. Sulzer). Reprezentują styl przejściowy między schyłkiem późnego baroku a klasycyzmem, wpłynęły na uformowanie wczesnoklasycznej wiedeńskiej symfonii. Większość symfonii jest 3-częściowa, choć wiele ma klasyczny układ 4-częściowy z I częścią zawierającą kontrast tematyczny z typowym układem modulacyjnym, II częścią w formie 2-częściowej, tańcem w III części oraz finałem w formie ronda, a proporcje między poszczególnymi częściami zostały ściśle wyważone. Sei sinfonie a più stromenti z 1762 skomponowane w stylu szkoły mannheimskiej, pozbawione są b.c. Kompozytor łączył błyskotliwą wirtuozerię stylu włoskiego z jasnością i prostotą stylu francuskiego. Prosta melodyka nasuwa skojarzenia z muzyką ludowych tańców, widać też w niej wpływy stylu galant. Obok instrumentów smyczkowych o zróżnicowanej funkcji, pojawiają się instrumenty dęte, okazjonalnie wprowadzane są fanfarowe motywy rogów. Jedyne zachowane dzieło sceniczne Le déguisement pastoral (1756), utrzymane jest w stylu francuskiej opéra-comique.

Literatura: W. van Rompaey P. van Maldere, 1729–1768. Thematische catalogus van de instrumentale werken met voorbeelden inpartituurvorm, Aartselaar 1990; S. Clercx P. van Maldere, virtuose et maître des concerts de Charles de Lorraine (1729–1768), Bruksela 1948; A. Vander Linden Notes inédites sur P.V. Maldere et ses frères, „Revue Belge de Musicologie” III, 1949; K. Buyens Musici aan het hof. De Brusselse hofkapel onder Henri-Jacques De Croes (1749–1786). Een sociaal-historische Studie, Bruksela 2001.