Ustwolska, Galina

Ustwolska Galina Iwanowna, *17 VI 1919 Piotrogród (obec. St. Petersburg), †22 XII 2006 St. Petersburg, rosyjska kompozytorka i pedagog. W latach 1937–39 uczyła się w szkole muzycznej przy konserwatorium im. N. Rimskiego-Korsakowa w Leningradzie. W 1939 rozpoczęła w tymże konserwatorium studia pod kierunkiem D. Szostakowicza, które zmuszona była przerwać z powodu inwazji Hitlera na Związek Radziecki. Wyjechała wówczas do Tichwina, gdzie była pracownikiem kultury w ewakuowanym szpitalu. Studia u Szostakowicza kontynuowała po zakończeniu II wojny światowej, ponadto w latach 1947–50 odbyła studia podyplomowe. W latach 1947–77 prowadziła klasę kompozycji w macierzystej szkole. Na recepcję jej muzyki istotny wpływ wywarły koncerty organizowane podczas festiwali w Heidelbergu (1988) oraz w pierwszej połowie lat 90. w Amsterdamie i Kolonii. W Polsce po raz pierwszy zaprezentowano jej muzykę na festiwalu Warszawska Jesień w 1962 (Sonata na skrzypce i fortepian).

W historii muzyki rosyjskiej XX wieku Ustwolska zapisała się – obok S. Gubajduliny – jako osobowość wysoce oryginalna, zarazem samotnicza, kształtująca swoją postawę estetyczną na uboczu życia muzycznego, z dala od głównych nurtów rozwoju języka dźwiękowego. Z grona uczniów D. Szostakowicza ona jedyna stworzyła estetykę i styl niezależny od wpływów i poetyki mistrza. Jej utwory, które sama określiła w kategoriach „duchowych w swej naturze”, wyróżniają się ascetycznym wyrazem i radykalizmem środków kompozytorskich. Nie będąc awangardowymi w przyjętym tego słowa znaczeniu, nie zostały potępione w Związku Radzieckim w latach proklamowania estetyki normatywnej, wedle której muzyka miała być „narodowa w formie, socjalistyczna w treści”, zarzucano im jednak niekomunikatywność, surowość, hermetyczność. Muzyka Ustwolskiej charakteryzuje się szczególną emocjonalnością, a wśród cech jej stylu często wymienia się silne kontrasty (szczególnie w zakresie dynamiki od ppppp do fnf). U podstaw kształtowania materiału muzycznego dzieł leży zasada powtarzania wybranych zwrotów dźwiękowych i ostinato. O charakterze masywnego brzmienia decyduje zwłaszcza użycie instrumentów dętych blaszanych, fortepianu i perkusji. Kompozytorka złamała regułę metrycznej organizacji materii dźwiękowej: przebieg muzyczny odmierzany jest jakby improwizacyjnie według jednej jednostki pulsu – ćwierćnuty. Twórczość Ustwolskiej rozwijała się poza utartymi normami stylistycznymi i gatunkowymi, np. IV Symfonia „Modlitwa” przeznaczona jest na głos i tylko trzech instrumentalistów, II Sonata fortepianowa ma formę 2-cz., a V Sonata 10-cz. Wskazówki wykonawcze w utworach Ustwolskiej dotyczą także informacji o rozmieszczeniu instrumentów na estradzie, a w niektórych utworach odnoszą się nawet do kostiumów wykonawców. O duchowej postawie kompozytorki świadczą m.in. łacińskie teksty religijne Hermannusa Contractusa (w przekładzie rosyjskim S. Awiernicewa) wykorzystane w symfoniach (II, III i IV). Podtytuły tych symfonii (III – „Jezusie Mesjaszu, wybaw nas!”, IV – „Modlitwa”, V – „Amen”, ze słowami Ojcze nasz) potwierdzają niezależną postawę kompozytorki i stawiają ją w gronie twórców XX w., dla których muzyka jest odzwierciedleniem wartości duchowych i dotyka sfery sacrum.

Literatura: W. Suslin Muzyka duchownoj niezawisimosti. G. Ustwolska., w: Muzyka iz bywszego SSSR, red. W. Cenowa, Moskwa 1992; I. Nikolska Symfonie G. Ustwolskiej, „Ruch Muzyczny” Warszawa 1993 nr 1; O. Gładkowa G. Ustwolska. Muzyka kak naważdienije, St. Petersburg 1999; M. Lobanova Opus magnum. Das Schajfen G. Ustwolskas, „Neue Zeitschrift für Musik” CLX, 1999; S. Bokman Variations on the Theme G. Ustwolska, Berlin 2007.