Tveitt, Geirr

Tveitt, Tveit, Nils Geirr, *19 X 1908 Bergen, †1 II 1981 Oslo, norweski kompozytor i pianista. W latach 1928–32 studiował w konserwatorium w Lipsku kompozycję pod kierunkiem H. Grabnera i L. Weningera oraz fortepian u O. Weinreicha. Po ukończeniu studiów uczył się prywatnie m.in. u A. Honeggera i H. Villi-Lobosa w Paryżu i E. Wellesza w Wiedniu. W 1933 po powrocie do Norwegii występował jako pianista i dyrygent. Od 1942 kolekcjonował melodie ludowe z norweskiej prowincji. W latach późniejszych Tveitt stał się — obok H. Saeveruda — jedną z najważniejszych postaci norweskiego życia muzycznego; nadal koncertował w Europie, jednocześnie był aktywny jako krytyk muzyczny. W latach 60. pracował w Norsk Rikskringkasting (norweskie radio).

Przywiązanie do muzyki ludowej Norwegii oraz spuścizny E. Griega i H. Svendsena zaważyło na stylu utworów Tveitta bardzo silnie. Istotny wpływ miała nań także muzyka Sibeliusa, a zwłaszcza jej oszczędna motywika i predylekcja do skal modalnych (szczególnie eolska, frygijska i lidyjska). Podstawy modalnego języka muzycznego Tveitt wyłożył we wzbudzającej wiele kontrowersji pracy Tonalitatstheorie des parallelen Leittonstystems (Oslo 1937). Dzieła kompozytora, powstałe z inspiracji tradycyjną muzyką ludową, w znaczący sposób odświeżyły nurt narodowy w muzyce norweskiej połowy XX w. Dzięki kunsztownej instrumentacji i zastosowaniu nowoczesnych na owe czasy rozwiązań kolorystycznych (wzorowanych na muzyce Debussy’ego i Ravela) obecne w utworach Tveitta elementy folklorystyczne zyskały nadspodziewanie atrakcyjne brzmienie. W kompozycjach na fortepian Tveitt nawiązywał do stylu Prokofiewa i Bartóka. W latach powojennych przejściowo przejawiał zainteresowanie nowymi środkami wyrazu o proweniencji modernistycznej (IV Koncert fortepianowy).

Muzyka Tveitta jest bardzo zróżnicowana, bywa i żywiołowa i nastrojowa, liryczna i epicka, co szczególnie widać w kluczowym dziele kompozytora — 100 melodii ludowych z Hardanger, zestawionych w 5 suit orkiestrowych. Mimo wielu rozmaitych wpływów nie jest ona eklektyczna, lecz stylistycznie spójna, charakteryzuje się bogactwem harmonicznym, wynikającym z bitonalności i wykorzystania skal modalnych, wielowarstwową rytmiką z częstym użyciem ostinata oraz specyficznym nastrojem subtelnie oscylującym pomiędzy liryzmem a żywiołowym witalizmem. Część bogatego dorobku kompozytora uległa zniszczeniu w 1970 w pożarze jego domu w Hardanger; niektóre dzieła, w tym utwory orkiestrowe i koncerty, zostały zrekonstruowane (m.in. z nagrań) na początku lat 90. Wielu twórców współczesnej muzyki norweskiej uważa Tveitta za swojego mistrza.

Literatura: T. Tveit Geirr Tveitt, nordmann og europeer, Oslo 1983; R. Storaas Tonediktaren Geirr Tveitt, Oslo 1990.