logotypes-ue_ENG

Tritto, Giacomo

Biogram i literatura

Tritto, Tritta, Giacomo, *2 IV 1733 Altamura (prow. Bari), †16 lub 17 IX 1824 Neapol, włoski kompozytor i pedagog. Studiował u P. Cafara w Conservatorio della Pietà dei Turchini w Neapolu, później był jego asystentem. Pierwsze opery Tritta, wystawione bez powodzenia (1754, 1764), utrzymane były w stylu buffo. Prawdopodobnie to Cafaro, w latach 1763–66 kapelmistrz w Real Teatro di S. Cario (tu wystawiano opery seria), umożliwił Trittowi prowadzenie w 1766 wykonania na tej scenie opery Lucio Vero A. Sacchiniego i skierował jego zainteresowania twórcze w stronę gatunku opery seria. Tritto składał w kancelarii dworu królewskiego prośby o zamówienie u niego opery poważnej dla Teatro di San Cario, jednak spotkał się w 1777 z definitywną odmową (jako twórca bez doświadczenia). Zamówienie otrzymał znacznie później i w 1784 wystawił tam swoją operę seria L’Artenice. Do tego czasu komponował liczne opery buffa, głównie dla Neapolu, później także dla scen operowych w Rzymie, Modenie, Wenecji oraz rzadko dla teatrów zagranicznych (L’inganno amoroso, wystawionej w 1790 w Madrycie, Gli amici rivali, wystawionej w 1792 w Wiedniu). W 1785 ustabilizował swoją sytuację w Conservatorio della Pieta, gdzie otrzymał posadę asystenta kapelmistrza, a w 1793 drugiego kapelmistrza. Jako rojalista nie uczestniczył w inspirowanym francuskimi ideami republikańskimi powstaniu neapolitańskim w 1799. Lojalność wobec Ferdynanda IV, króla Neapolu, zamanifestował w sposób muzyczny, komponując okolicznościowe utwory. W X 1799 został powołany na dyrektora (primo maestro) Conservatorio della Pieta, w latach 1804 – 05 był kapelmistrzem dworu królewskiego Ferdynanda IV (który w II 1806 uciekł na Sycylię przed francuską inwazją). W czasach panowania w Neapolu Francuzów (1806 — Józef Bonaparte, 1808–15 Joachim Murat) był w latach 1806–13 jednym z trzech dyrektorów (obok F. Fenaroliego i G. Paisiella) Real Collegio di Musica, które powstało z połączenia Conservatorio Pieta dei Turchini i Conservatorio di San’Onofrio. Po 1813 pozostał w nowym konserwatorium jako dożywotni nauczyciel kontrapunktu i kompozycji. W 1816 został ponownie mianowany kapelmistrzem dworu królewskiego przywróconego do władzy przez kongres wiedeński Ferdynanda I (tożsamy z Ferdynandem IV), który w proklamowanym przez siebie Królestwie Obojga Sycylii przywrócił rządy absolutne.

Do uczniów Tritta w konserwatorium należeli V. Bellini oraz wnuk Tritty, Michele Costa (1808–1884), który osiadł w Anglii i był tam cenionym dyrygentem. Tritto należał do kręgu kompozytorów wykształconych w konserwatoriach Neapolu, reprezentujących ostatnią generację oper, szkoły neapolitańskiej. Swoją twórczość sceniczną adresował do włoskich melomanów, przede wszystkim neapolitańskich, z którymi dzielił przywiązanie do tradycji muzycznej, zwłaszcza formy opery buffa utrzymanej w lokalnym dialekcie i mającej związki z lokalnym folklorem muzycznym.

Tritto nie śledził zbyt uważnie działalności swoich wybitnych kolegów (N. Jommellego w Wiedniu i Stuttgarcie, G.F. de Maja w Mannheimie, T. Traetty w Parmie), którzy zmieniali kształt włoskiej opery, zmierzając do pogłębienia wyrazu dramatycznego i integracji formy. W Neapolu innowacje muzyczno-dramatyczne pojawiły się dopiero w latach 90. XVIII w. w operach kompozytorów włoskich o europejskiej sławie (N. Piccinniego, G. Paisiella, D. Cimarosy) i mniej znanych (obok Tritta należeli tu P.A. Guglielmi i N.A. Zingarelli). Dotyczyły one zarówno gatunku seria jak i opery komicznej, do której przenikały wpływy modnego w europejskiej operze mieszczańskiej sentymentalizmu, a dialekt ustępował miejsca włoskiemu językowi ogólnie przyjętemu. Librett dostarczali kompozytorom licznie osiadli w Neapolu poeci, zwłaszcza popularny G. Palomba, P. Mililotti, F. Cerlone, G.M. Diodani — librecista D. Cimarosy, G.B. Lorenzi — budujący akcję wokół postaci ze średniej klasy mieszczańskiej, G. Schmidt — znany z librett dla G. Rossiniego; z kompozytorami neapolitańskimi współpracował m.in. G. Petrosellini, autor librett do oper najwybitniejszych twórców, w tym W.A. Mozarta. W neapolińskich librettach z końca XVIII w. silnie zaznaczały się wpływy komedii C. Goldoniego i bajek C. Gozziego oraz angielskiej i francuskiej sentymentalnej literatury romansowej. Dla Tritta najowocniejsza okazała się współpraca z G. Palombą, G.M. Diodatim oraz D. Piccinnim, autorem kilku librett do ostatnich oper seria kompozytora; do libretta G.B. Lorenziego skomponował natomiast operę semiseria Il convitato di pietra, wymienianą w literaturze muzykologicznej wśród poprzedniczek Don Giovanniego Mozarta.

Tritto należał do tych kompozytorów, którzy talent muzyczny łączyli z wyczuciem efektu scenicznego oraz poczuciem humoru. Wśród jego ponad 50 utworów scenicznych zaledwie kilkanaście to opery seria, w tym semiseria, pozostałe należą do gatunku komediowego (opery buffa, farsy, farsetty). Zachowany dorobek sceniczny Tritta nie doczekał się nadal pełnego opracowania; pozostaje wciąż w postaci rękopiśmiennej we włoskich bibliotekach. Z przekazów historycznych wiadomo, że szczególną zasługą Tritta było zaopatrzenie ówczesnego włoskiego repertuaru, zwłaszcza neapolitańskiego, w utwory utrzymane na bardzo dobrym poziomie artystycznym, a jego opery seria, choć cieszyły się miernym powodzeniem, wypełniły dotkliwą lukę repertuarową w pierwszej dekadzie XIX w., powstałą głównie po śmierci D. Cimarosy i P.A. Guglielmiego.

Literatura: G. de Napoli La triade melodrammatica altamurana. G. Tritto, V. Lavigna, S. Mercadante, Mediolan 1931; F. Lippmann Vincenzo Bellini und die italienische Opera seria seiner Zeit, „Analecta Musicologica” VI, 1969; D. Brandenburg Giacomo Tritto  „II convitato di pietra”, w: Napoli e il teatro musicale in Europa tra Sette e Ottocento, ks. pam. F. Lippmanna, red. B.M. Antolini i W. Witzenmann, Florencja 1993; R. Cafiero La didattica del partimento a Napoli fra Settecento e Ottocento, w: Gli affetti convenienti all’idee. Studi sulla musica vocale italiana, red. M. Caraci Vela i in., Neapol 1993.

Kompozycje

ok. 50 oper:

opery komiczne:

Le nozze contrastate, wyst. Neapol 1754

La fedelta in amore, libretto F. Cerlone, wyst. Neapol 1764

Il principe riconosciuto, libretto F. Cerlone, wyst. Neapol 1780

La Bellinda, libretto F. Cerlone, wyst. Neapol 1781

La francese di spirito, libretto G.M. Mililotti, wyst. Rzym 1781

Don Papirio, libretto G. Palomba, wyst. Neapol 1782

I due gemelli, libretto G.B. Lorenzi, wyst. Neapol 1783

La scuola degli amanti, libretto G. Palomba, wyst. Neapol 1783

Il matrimonio negli Elisi ovvero La sposa bizzarra, libretto C.G. Lanfranchi Rossi, wyst. Rzym 1784

La scuffiara, libretto G.B. Lorenzi, wyst. Neapol 1784

Le vicende amorose, libretto P.A. Timido, wyst. Rzym 1787

La Molinarella spiritosa, libretto F.S. Zini, wyst. Neapol 1787

Il giuocatore fortunata, libretto G. Petrosellini, wyst. Neapol 1788

La scaltra avventuriera, libretto G. Palomba, wyst. Neapol 1788

La pruova reciproca, libretto G. Palomba, wyst. Neapol 1789

Il cartesiano fantastico oraz Le astuzie in amore, libretto G.M. Diodati, wyst. Neapol 1790

L’inganno amoroso, wyst. Madryt 1790

La Cantarina, libretto C. Goldoni, wyst. Rzym 1790

Gli amici rivali, wyst. Wiedeń 1792

Le trame spiritose, libretto G. Palomba, wyst. Neapol 1792

La fedelta nelle selve, libretto M. Prunetti, wyst. Wenecja 1793

L’impostore smascherato oraz Gli amanti in puntiglio, libretto G.M. Diodati, wyst. Neapol 1794

Il barone in angustie, libretto G. Palomba, wyst. Neapol 1797

farsy

farsetty, m.in. La Marinella, libretto F. Cerlone, wyst. Neapol 1780

opery semiseria:

Il convitato di pietra, libretto G.B. Lorenzi, wyst. Neapol 1783

La bella selvaggia, wyst. Rzym 1788

Le nozze in garbuglio, libretto G.M. Diodati, wyst. Neapol 1793

I matrimoni in contrasto, libretto G. Checcherini (?), wyst. Rzym 1800

opery seria, m.in.:

L’Artenice, wyst. Neapol 1784

L’Arminio, libretto F. Moretti, wyst. Rzym 1786

Apelle e Campaspe, libretto A.S. Sografi, wyst. Mediolan 1795

Nicaboro in Jucatan, libretto D. Piccini, wyst. Neapol 1799

Ginevra e Ariodante, libretto D. Piccini, wyst. Neapol 1801 (1803?)

Gli americani, libretto G. Schmidt, wyst. Neapol 1802

Cesare in Egitto, libretto G. Schmidt, wyst. Rzym 1805

El pinice e Vologeso, libretto D. Piccini, wyst. Rzym 1806

Andromaca e Pirro, libretto G. Schmidt, wyst. Rzym 1807

Marco Albino in Siria, wyst. 1810

utwory okazjonalne, m.in.:

componimenti na powrót Ferdynanda IV, 1799

componimento drammatico La gara campestre na urodziny królowej, 1800

religijne, m.in. 9 mszy, w tym requiem

13 motetów