Tritto, Giacomo

Tritto, Tritta, Giacomo, *2 IV 1733 Altamura (prow. Bari), †16 lub 17 IX 1824 Neapol, włoski kompozytor i pedagog. Studiował u P. Cafara w Conservatorio della Pietà dei Turchini w Neapolu, później był jego asystentem. Pierwsze opery Tritta, wystawione bez powodzenia (1754, 1764), utrzymane były w stylu buffo. Prawdopodobnie to Cafaro, w latach 1763–66 kapelmistrz w Real Teatro di S. Cario (tu wystawiano opery seria), umożliwił Trittowi prowadzenie w 1766 wykonania na tej scenie opery Lucio Vero A. Sacchiniego i skierował jego zainteresowania twórcze w stronę gatunku opery seria. Tritto składał w kancelarii dworu królewskiego prośby o zamówienie u niego opery poważnej dla Teatro di San Cario, jednak spotkał się w 1777 z definitywną odmową (jako twórca bez doświadczenia). Zamówienie otrzymał znacznie później i w 1784 wystawił tam swoją operę seria L’Artenice. Do tego czasu komponował liczne opery buffa, głównie dla Neapolu, później także dla scen operowych w Rzymie, Modenie, Wenecji oraz rzadko dla teatrów zagranicznych (L’inganno amoroso, wystawionej w 1790 w Madrycie, Gli amici rivali, wystawionej w 1792 w Wiedniu). W 1785 ustabilizował swoją sytuację w Conservatorio della Pieta, gdzie otrzymał posadę asystenta kapelmistrza, a w 1793 drugiego kapelmistrza. Jako rojalista nie uczestniczył w inspirowanym francuskimi ideami republikańskimi powstaniu neapolitańskim w 1799. Lojalność wobec Ferdynanda IV, króla Neapolu, zamanifestował w sposób muzyczny, komponując okolicznościowe utwory. W X 1799 został powołany na dyrektora (primo maestro) Conservatorio della Pieta, w latach 1804 – 05 był kapelmistrzem dworu królewskiego Ferdynanda IV (który w II 1806 uciekł na Sycylię przed francuską inwazją). W czasach panowania w Neapolu Francuzów (1806 — Józef Bonaparte, 1808–15 Joachim Murat) był w latach 1806–13 jednym z trzech dyrektorów (obok F. Fenaroliego i G. Paisiella) Real Collegio di Musica, które powstało z połączenia Conservatorio Pieta dei Turchini i Conservatorio di San’Onofrio. Po 1813 pozostał w nowym konserwatorium jako dożywotni nauczyciel kontrapunktu i kompozycji. W 1816 został ponownie mianowany kapelmistrzem dworu królewskiego przywróconego do władzy przez kongres wiedeński Ferdynanda I (tożsamy z Ferdynandem IV), który w proklamowanym przez siebie Królestwie Obojga Sycylii przywrócił rządy absolutne.

Do uczniów Tritta w konserwatorium należeli V. Bellini oraz wnuk Tritty, Michele Costa (1808–1884), który osiadł w Anglii i był tam cenionym dyrygentem. Tritto należał do kręgu kompozytorów wykształconych w konserwatoriach Neapolu, reprezentujących ostatnią generację oper, szkoły neapolitańskiej. Swoją twórczość sceniczną adresował do włoskich melomanów, przede wszystkim neapolitańskich, z którymi dzielił przywiązanie do tradycji muzycznej, zwłaszcza formy opery buffa utrzymanej w lokalnym dialekcie i mającej związki z lokalnym folklorem muzycznym.

Tritto nie śledził zbyt uważnie działalności swoich wybitnych kolegów (N. Jommellego w Wiedniu i Stuttgarcie, G.F. de Maja w Mannheimie, T. Traetty w Parmie), którzy zmieniali kształt włoskiej opery, zmierzając do pogłębienia wyrazu dramatycznego i integracji formy. W Neapolu innowacje muzyczno-dramatyczne pojawiły się dopiero w latach 90. XVIII w. w operach kompozytorów włoskich o europejskiej sławie (N. Piccinniego, G. Paisiella, D. Cimarosy) i mniej znanych (obok Tritta należeli tu P.A. Guglielmi i N.A. Zingarelli). Dotyczyły one zarówno gatunku seria jak i opery komicznej, do której przenikały wpływy modnego w europejskiej operze mieszczańskiej sentymentalizmu, a dialekt ustępował miejsca włoskiemu językowi ogólnie przyjętemu. Librett dostarczali kompozytorom licznie osiadli w Neapolu poeci, zwłaszcza popularny G. Palomba, P. Mililotti, F. Cerlone, G.M. Diodani — librecista D. Cimarosy, G.B. Lorenzi — budujący akcję wokół postaci ze średniej klasy mieszczańskiej, G. Schmidt — znany z librett dla G. Rossiniego; z kompozytorami neapolitańskimi współpracował m.in. G. Petrosellini, autor librett do oper najwybitniejszych twórców, w tym W.A. Mozarta. W neapolińskich librettach z końca XVIII w. silnie zaznaczały się wpływy komedii C. Goldoniego i bajek C. Gozziego oraz angielskiej i francuskiej sentymentalnej literatury romansowej. Dla Tritta najowocniejsza okazała się współpraca z G. Palombą, G.M. Diodatim oraz D. Piccinnim, autorem kilku librett do ostatnich oper seria kompozytora; do libretta G.B. Lorenziego skomponował natomiast operę semiseria Il convitato di pietra, wymienianą w literaturze muzykologicznej wśród poprzedniczek Don Giovanniego Mozarta.

Tritto należał do tych kompozytorów, którzy talent muzyczny łączyli z wyczuciem efektu scenicznego oraz poczuciem humoru. Wśród jego ponad 50 utworów scenicznych zaledwie kilkanaście to opery seria, w tym semiseria, pozostałe należą do gatunku komediowego (opery buffa, farsy, farsetty). Zachowany dorobek sceniczny Tritta nie doczekał się nadal pełnego opracowania; pozostaje wciąż w postaci rękopiśmiennej we włoskich bibliotekach. Z przekazów historycznych wiadomo, że szczególną zasługą Tritta było zaopatrzenie ówczesnego włoskiego repertuaru, zwłaszcza neapolitańskiego, w utwory utrzymane na bardzo dobrym poziomie artystycznym, a jego opery seria, choć cieszyły się miernym powodzeniem, wypełniły dotkliwą lukę repertuarową w pierwszej dekadzie XIX w., powstałą głównie po śmierci D. Cimarosy i P.A. Guglielmiego.

Literatura: G. de Napoli La triade melodrammatica altamurana. G. Tritto, V. Lavigna, S. Mercadante, Mediolan 1931; F. Lippmann Vincenzo Bellini und die italienische Opera seria seiner Zeit, „Analecta Musicologica” VI, 1969; D. Brandenburg Giacomo Tritto  „II convitato di pietra”, w: Napoli e il teatro musicale in Europa tra Sette e Ottocento, ks. pam. F. Lippmanna, red. B.M. Antolini i W. Witzenmann, Florencja 1993; R. Cafiero La didattica del partimento a Napoli fra Settecento e Ottocento, w: Gli affetti convenienti all’idee. Studi sulla musica vocale italiana, red. M. Caraci Vela i in., Neapol 1993.