Tomaszewski Mieczysław, *17 XI 1921 Poznań, †14 I 2019 Kraków, polski muzykolog i edytor. Muzyki uczył od 1932 w konserwatorium w Poznaniu i od 1934 w prywatnej szkole im. M. Karłowicza; podczas II wojny światowej pracował w nadleśnictwie i na folwarku w Wielkopolsce. Od IV 1945 działał w Bydgoszczy, tamże w I 1946 objął stanowisko referenta muzycznego i teatralnego w urzędzie wojewódzkim, w latach 1946–49 był sekretarzem miesięcznika „Arkona”, poświęconego literaturze i sztuce, w latach 1947–49 jako sekretarz Klubu Literacko-Artystycznego prowadził „środy literackie” z udziałem czołowych polskich pisarzy. W 1949 wraz z żoną Wandą, z d. Milewską (poślubioną 2 IV 1945), zorganizował Rok Chopinowski na Pomorzu, m.in. Festiwal Chopinowski w Szafarni, w latach 1949–52 sprawował funkcję dyrektora i kierownika artystycznego Pomorskiej Orkiestry Symfonicznej w Bydgoszczy. W latach 1946–48 studiował polonistykę na uniwersytecie w Toruniu.
W 1952 zamieszkał w Krakowie i podjął pracę jako redaktor w PWM, w którym w latach 1954–64 był zastępcą dyrektora i redaktorem naczelnym, a w latach 1965–88 dyrektorem i redaktorem naczelnym. W latach 1954–59 studiował na UJ muzykologię u S. Łobaczewskiej, w 1984 na podstawie pracy Twórczość Chopina i jej recepcja otrzymał na UAM stopień doktora, tamże w 1998 nastąpiła jego habilitacja (Studia nad pieśnią romantyczną). Od lat 60. rozwijał działalność dydaktyczną, w latach 1960–66 prowadził zajęcia z teorii i estetyki muzycznej w Katedrze Historii i Teorii Muzyki UJ, lecz głównym terenem jego aktywności pedagogicznej stała się PWSM (obecnie Akademia Muzyczna) w Krakowie, gdzie był zatrudniony od 1959 jako wykładowca, 1971– docent, 1989 – profesor. W 1966 założył w tej uczelni Podyplomowe Studium Edytorstwa Muzycznego, w latach 1967–96 był kierownikiem Katedry Edytorstwa Muzycznego, przy której w latach 1976–86 prowadził Zespół Analizy i Interpretacji Muzyki; od 1996 kierował Katedrą Teorii i Interpretacji Dzieła Muzycznego, w latach 1987–90 był dziekanem Wydziału Kompozycji, Dyrygentury i Teorii Muzyki. Pod jego kierunkiem odbyły się doktoraty L. Polonego, A. Nowak i A. Oberc (Akademia Muzyczna w Warszawie), E. Siemdaj (Instytut Sztuki PAN) oraz przewody kwalifikacyjne R. Kowala i R. Chłopickiej (Akademia Muzyczna w Krakowie), do uczniów i wieloletnich współpracowników Tomaszewskiego należeli także T. Malecka, M. Janicka-Słysz, K. Szwajgier. W 1966 prowadził cykl wykładów o muzyce polskiej w Folkwangschule w Essen, sporadycznie wykładał w wielu uczelniach krajowych i zagranicznych. Od 1986 przewodniczył komisji senackiej ds. nauki i wydawnictw w Akademii Muzycznej w Krakowie. W latach 1979–81 był przewodniczącym sekcji muzykologicznej ZKP.
Ciesząc się powszechnym uznaniem i szacunkiem, Tomaszewski pełnił odpowiedzialne funkcje w organizacjach społecznych i instytucjach naukowych. W latach 1960–64 był sekretarzem, a w 1964–71 przewodniczącym Rady Naukowej Towarzystwa im. F. Chopina, od 1993 był wiceprzewodniczącym Polskiej Akademii Chopinowskiej, a od 2001 członkiem Rady Programowej Narodowego Instytutu F. Chopina w Warszawie. Kierował międzynarodowymi sympozjami poświęconymi Chopinowi (1986, 1989), Beethovenowi (1997–2006) i Pendereckiemu (1993, 2003). W 1991 zrealizował dla programu II Polskiego Radia cykl 10 audycji Słuchając Chopina, a w 1999/2000 42 audycje o muzyce Chopina pt. Dzieła wszystkie dla TV2, opracował scenariusz dokumentalnego filmu biograficznego Chopin oraz leksykon multimedialny Fryderyk Chopin. Życie twórcy (1995, nowa wersja w 2000).
W latach 1957–59 współredagował reaktywowany „Ruch Muzyczny”, w 1967–82 był członkiem kolegium redakcyjnego «Res Facta», a od 1994 «Res Facta Nova»; w latach 1979–2012 był redaktorem naukowym działu „literaci” w Encyklopedii Muzycznej PWM. Od 1991 był członkiem Centralnej Komisji Tytułów Naukowych, a od 1999 Rady Naukowej Instytutu Sztuki PAN oraz Komitetu Nauk o Sztuce PAN. Wielokrotnie został uhonorowany nagrodami i odznaczeniami, m.in. w 1991 Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, w 1971 nagrodą II stopnia MKiS, w 1974 nagrodą ZKP, w 1979 nagrodą im. A. Jurzykowskiego (Nowy Jork) oraz miasta Krakowa, w 1989 nagrodą kulturalną „Solidarności”, medalami: w 1984 – Towarzystwa im. F. Chopina, w 1988 – Akademii Muzycznej w Krakowie, w 1991 – M.K. Čiurlionisa, nadanym przez V. Landsbergisa, w 2006 Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. W Roku Chopinowskim w 1999 został wyróżniony czterokrotnie za książkę Chopin. Człowiek, dzieło, rezonans: nagroda wydawców im. J. Długosza, Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, Międzynarodowej Fundacji im. Chopina oraz MKiDN trzykrotnie uhonorowany księgami pamiątkowymi. W 1997 otrzymał członkostwo honorowe ZKP, w 2001 – tytuł doktora honoris causa Akademii Muzycznej w Krakowie.
Wielostronna działalność Tomaszewskiego – edytorstwo, dydaktyka, publicystyka, badania naukowe – miała ogromne znaczenie dla rozwoju polskiej kultury muzycznej po II wojnie światowej i owocuje do dzisiaj; jego poczynaniom organizacyjnym i koncepcjom badawczym przyświecała wizja rozwoju nauki o muzyce jako podstawy upowszechniania kultury muzycznej. Tomaszewski odegrał szczególnie ważną rolę, kierując przez 30 lat PWM, które przyjęło za swój podstawowy cel promocję muzyki polskiej. Na stworzony przezeń program edytorski złożyły się pierwodruki utworów współczesnych kompozytorów polskich i wydania źródłowe dawnej muzyki polskiej, edycje dzieł wszystkich: F. Chopina (tzw. Wydanie Narodowe pod red. J. Ekiera w 1967 oraz reedycje przedwojennego wydania pod red. I.J. Paderewskiego, J. Tarczyńskiego i L. Bronarskiego), K. Szymanowskiego (pod kierunkiem T. Chylińskiej), O. Kolberga, S. Moniuszki, H. Wieniawskiego i in., publikacje dokumentacyjne, naukowe i popularyzacyjne, podręczniki, monografie. Stworzeniu bardzo szeroko zakrojonego programu wydawniczego i jego realizacji sprzyjała nawiązana przez Tomaszewskiego współpraca z uczelniami muzycznymi i uniwersytetami, z ZKP i instytucjami prowadzącymi działalność naukową (TIFC, Instytut Sztuki PAN). W XI 1952 z inicjatywy Tomaszewskiego (zaledwie w 2 miesiące po podjęciu przezeń pracy w PWM) została zorganizowana Rada Programowa (pod przewodnictwem W. Lutosławskiego), w skład której wchodzili muzykolodzy, kompozytorzy, pedagodzy, wykonawcy. Rada pełniła funkcję konsultacyjną, ostateczne decyzje spoczywały w gestii Tomaszewskiego, który w trosce o poziom pierwszego w Polsce wydawnictwa muzycznego powierzał znawcom kierownictwo poszczególnych serii wydawniczych.
Mimo licznych trudności (brak papieru, interwencje cenzury, niskie subwencje), z jakimi borykano się w latach 50., wydawnictwo stało się ważną placówką kulturotwórczą; pod dyrekcją Tomaszewskiego PWM nie tylko przejawiało rozmach edytorski i zaspokajało potrzeby szkolnictwa muzycznego, a także zawodowego i amatorskiego wykonawstwa muzycznego, ale prowadziło działalność koncertową (m.in. w latach 1966–81 sławne koncerty wawelskie) oraz uczestniczyło w przedsięwzięciach naukowych. Równolegle Tomaszewski intensywnie pracował na niwie pedagogicznej w krakowskiej PWSM (obecnie Akademia Muzyczna), która dzięki jego aktywności stała się znaczącym ośrodkiem naukowo-badawczym; wykłady Tomaszewskiego z zakresu teorii muzyki i analizy muzycznej oraz organizowane przezeń liczne ogólnopolskie i międzynarodowe konferencje naukowe, często ułożone w cykle tematyczne (Beethoven, Chopin, Szymanowski, Penderecki, pieśń, metody badawcze), działały inspirująco na środowisko muzykologiczne i znalazły oddźwięk wśród absolwentów uczelni muzycznych. Zasłużoną renomą cieszyły się doroczne Spotkania Muzyczne w Baranowie (1976–81) pod kierunkiem Tomaszewskiego, na program których składały się festiwale muzyczne i sympozja naukowe o tematyce ogólnokulturowej, poświęcone relacjom muzyki z innymi sztukami: malarstwem, literaturą, tańcem; analogiczna problematyka pojawiła się na łamach serii «Musica Viva».
Tomaszewskiego cechowało rzadko spotykane wśród naukowców połączenie energii organizacyjnej z pasją badawczą, szeroki zasięg zainteresowań humanistycznych, a zarazem uporczywe drążenie obranego tematu, konsekwentne realizowanie swych indywidualnych planów naukowych, wśród których czołową pozycję zajmowała chopinologia. Wieloletnie gromadzenie materiałów, penetrowanie źródeł, publikowanie materiałów źródłowych i organizowanie konferencji naukowych, liczne artykuły i referaty zaowocowały napisaniem bezprecedensowej w skali światowej monografii Chopin. Człowiek, dzieło, rezonans, w której osobowość Chopina jako koncertującego pianisty, pedagoga i kompozytora została przedstawiona na tle ówczesnej sytuacji kulturowej w Europie, zaś jego twórczość omówiona w myśl założeń interpretacji integralnej z ambitną próbą uchwycenia „syndromu Chopina” przy pozornym zachowaniu tradycyjnego schematu monograficznego (elementy dzieła muzycznego, formy, gatunki); rozważania na temat rezonansu twórczości Chopina (chopinofania, chopinistyka, chopinologia) stanowią oryginalny wkład w badania chopinologiczne. Charakterystyczna dla Tomaszewskiego tendencja do systematyzacji zjawisk muzycznych (podział miniatur, odmiany preludiów i in.), dążenie do ujęć syntetycznych oraz skrupulatna dokumentacja bibliograficzna faktów i opinii, dająca wgląd w polską i zagraniczną literaturę chopinowską, wpływają na unikatowy charakter tej monografii.
Drugi nurt pracy badawczej Tomaszewskiego, związany z problematyką relacji słowno-muzycznych, stanowiła teoria pieśni rozważana na przykładzie pieśni romantycznych, głównie muzyki Schuberta, Schumanna i Brahmsa oraz poezji Goethego i Heinego. W swych studiach „między wyznaniem a wołaniem” Tomaszewski radykalnie zerwał z dotychczasową analizą formy muzycznej, sprowadzającą się do opisu architektoniki utworu i środków warsztatu muzycznego, wyróżnił lirykę ekspresywną i jej odmiany (refleksyjna i solilokwialna) oraz impresywną (inwokacyjna i apostroficzna), omówił syndrom pieśni (zwłaszcza Lied), sytuację liryczną i związane z nią pojęcia (stany, akty, momenty), przedstawił propozycję zdecydowanie odmiennej analizy liryki wokalnej, skoncentrowanej na uchwyceniu kategorii ekspresywnych, wyrażonych w słowach i dźwiękach.
W dorobku Tomaszewskiego dotyczącym współczesnej muzyki polskiej eksponowaną pozycję zajmują prace na temat twórczości i osobowości K. Pendereckiego, któremu w XII 1980 poświęcone zostało seminarium (Współczesność i tradycja w muzyce Krzysztofa Pendereckiego) oraz w XII 1993 międzynarodowe sympozjum (Krzysztof Penderecki, twórczość i jej recepcja). Tomaszewski sprawował kierownictwo naukowe nad tymi przedsięwzięciami, ponadto zajął się analizą muzyki Pendereckiego (Słuchając Pendereckiego, 1988), a po latach sugestywnie zaprezentował postać kompozytora – jego poglądy i upodobania – w Rozmowach lusławickich (2005), książce oddającej jego losy życiowe i klimat dworku, w którym zamieszkał. W końcu 2008 został wydany 1. tom napisanej przez Tomaszewskiego obszernej monografii pt. Penderecki. Bunt i wyzwolenie.
Już temat pracy magisterskiej Zagadnienia metodyczne analizy muzykologicznej (1959) zasygnalizował problematykę, która później znajdowała się stale w centrum uwagi Tomaszewskiego jako teoretyka i historyka muzyki; na pierwszy plan wysunięty został postulat stworzenia ogólnej teorii dzieła muzycznego, wedle której traktowany immanentnie (tj. warsztatowo) utwór winien być zarazem rozpatrywany w rozlicznych kontekstach (biograficznych, historycznych, kulturowych i in.); w powszechnie uznanej triadzie: twórca – wykonawca – odbiorca Tomaszewski poszerzył jej ostatni człon, wyszczególniając indywidualną percepcję i zbiorową recepcję. Krytycznie odnosząc się do panujących w muzykologii metod badawczych (z preferencją analizy formalno-technicznej), Tomaszewski położył nacisk na potrzebę interpretacji dzieła muzycznego, określanej przezeń mianem integralnej, tj. uwzględniającej zasady: komplementarności, ontologicznej pełni, kontekstualności i hierarchizacji (W stronę interpretacji integralnej dzieła muzycznego). W swych studiach metodologicznych Tomaszewski poruszał wybrane zagadnienia, przedstawiał model struktury dzieła muzycznego (od koncepcji do recepcji) i sytuacji dzieła muzycznego (od genezy do renesansu), rozważał relacje między muzyką a innymi dziełami sztuki; jego metoda badawcza ukazuje szerokie możliwości przedstawiania ekspresji i piękna muzyki.
Piśmiennictwo Tomaszewskiego, świadczące o jego rozległych horyzontach intelektualnych i wiedzy ogólnohumanistycznej, ma zdecydowanie indywidualny charakter; w myśl swych założeń autor wsłuchiwał się w muzykę, podziwiał ją jako „cud natury” i swój zachwyt przekazywał czytelnikom – melomanom i znawcom przedmiotu – płynnym, barwnym, literackim językiem; pisma Tomaszewskiego wzbudzają duże zainteresowanie wśród filozofów i teoretyków literatury. Jest to piśmiennictwo bardzo subiektywne i właśnie ów subiektywizm stanowi szczególny walor, potwierdza bowiem autentyzm wypowiedzi i silne zaangażowanie autora. Taka postawa – wobec aktualnie panującej w nauce tendencji wyrażającej się w dążeniu do obiektywizacji i formułowania ogólnych praw – może wzbudzać kontrowersje, ale pobudza do myślenia i zawierzenia intuicji w kontakcie z dziełem sztuki, działa inspirująco, urzeka swą bezpośredniością i szczerością.
Literatura: Księga jubileuszowa Mieczysława Tomaszewskiego na 60-lecie urodzin, red. T. Malecka, Kraków 1984; Muzyka, słowo, sens, księga pamiątkowa na 70-lecie urodzin Tomaszewskiego, red. A. Oberc, Kraków 1994; Muzyka w kontekście kultury, księga pamiątkowa na 80-lecie urodzin Tomaszewskiego, red. M. Janicka-Słysz, T. Malecka i K. Szwajgier, Kraków 2001 (zawiera kronikę życia i bibliografię).
[tytuły prac podano w wykazie wg ostatniej ich wersji, informacje w nawiasie kwadratowym odnoszą się do ich wcześniejszych publicznych prezentacji; pełny wykaz prac (do 2001) znajduje się w księdze pamiątkowej, zob. Literatura]
Kompozytorzy polscy o Fryderyku Chopinie, antologia, Kraków 1959, 3. wyd. 1980 (w tym m.in. Chopin w oczach naśladowców, następców i kontynuatorów)
Verbindungen zwischen den Chopinschen Liedwerken und dem polnischen populären Volks- und Kunstlied [1960], w: The Book of the International Musicological Congress, devoted to the Works of Frederick Chopin 16th–22nd February 1960, red. Z. Lissa, Warszawa 1963, w jęz. pol., „Muzyka” 1961 nr 2
Nasze muzyczne dwudziestolecie, album, dwugłos z S. Kisielewskim, Kraków 1965
Wprowadzenie do teorii utworu słowno-muzycznego, w: Muzyka w kontekście kultury, «Spotkania Muzyczne w Baranowie» t. 1, red. L. Polony, Kraków 1978
Uwagi o ewolucji stylu u Chopina, w: Studia musicologica, aesthetica, theoretica, historica, księga pamiątkowa Z. Lissy, red. E. Dziębowska i in., Kraków 1979, tłum. fr. «Polish Art Studies» IV, 1983
Nad pieśniami Mieczysława Karłowicza, w: Muzyka polska a modernizm, materiały z XII ogólnopolskiej konferencji muzykologicznej w Krakowie 1978, Kraków 1981
O ekspresji i formie u Witolda Lutosławskiego, w: Witold Lutosławski. Prezentacje, interpretacje, konfrontacje, red. K. Tarnawska-Kaczorowska, Warszawa 1985
Fryderyk Chopin. Diariusz par image, z B. Weber, Kraków-Warszawa 1990, także w jęz. ang. i niem.
Wechselbeziehungen zwischen Literatur und Musik in der polnischen Frühromantik, w: Welttheater. Die Künste im 19. Jahrhundert, red. P. Andraschke i E. Spaude, Fryburg Bryzgowijski 1992
Krzysztof Penderecki i jego muzyka. Cztery eseje, Kraków 1994, zawiera: 1. Słuchając Pendereckiego [1988, tłum. ang. Listening to Penderecki, w: Krzysztof Penderecki. Czarna maska, współczesny taniec śmierci, Kraków 1998]; 2. Słowo i dźwięk w muzyce Pendereckiego; 3. Penderecki: „Wchłonąć wszystko, co zaistniało; 4. Pendereckiego dialogi i zabawy z czasem i miejscem na ziemi [pierwodr. w: Dni Krzysztofa Pendereckiego, red. J. Berwaldt, Kraków 1993, późn. «Studies in Penderecki» t. 1, red. R. Robinson, 1998], wyd. poszerz. Krzysztof Penderecki and His Music. Four Essays, Kraków 2003
The Music of Krzysztof Penderecki, Poetics and Reception, materiały z międzynarodowego sympozjum 1993 w Krakowie, red. M. Tomaszewski, Kraków 1995, wersja pol. Muzyka Krzysztofa Pendereckiego. Poetyka i recepcja, red. M. Tomaszewski, Kraków 1996
Muzyka Chopina na nowo odczytana, Kraków 1996, zawiera: 1. Chopin zaangażowany [1988, 1994]; 2. Fascynacje, inspiracje, motywacje. Styl Chopina i jego przemiany [1989, 1991]; 3. Etiuda a-moll op. 25 nr 11. Żywioł rozpętany i ujarzmiony [1993, 1995]; 4. Fantasie f-moll op. 49. Struktura dwoista i drugie dno [1995]; 5. Obecność muzyki Chopina w twórczości rówieśników i następców [1995]
Od wyznania do wołania. Studia nad pieśnią romantyczną, Kraków 1997, zawiera: 1. Wokół fenomenu pieśni romantycznej [referat, 15 I 1997]; 2. Wokalna miniatura liryczna, między wyznaniem a wołaniem [wersja referatu Lyrische Lied-Miniatur zwischen Bekenntnis und Ruf, V 1996]; 3. Sytuacja liryczna i kategorie ekspresywne w pieśni czasów romantyzmu [wersja referatu Lyrische Situation und das romantische Lied, X 1997]; 4. Próba syndromu pieśni lirycznej gatunku „Lied” [referat, 1989]; 5. „Dedykacja” Schumanna do słów Rückerta. Dźwiękowy „kształt miłości” [referat, V 1985, pierwodr. «Muzyka i Liryka» z. 2, 1989]; 6. „Miłość poety” Schumanna do słów Heinego, zapis samotności [referat, 1984, pierwodr. «Muzyka i Liryka» z. 1, 1989]; 7. Pieśni Brahmsa w perspektywie filozoficznej [referat, XI 1984]; 8. Erotyki Heinego i ich rezonans w pieśni romantycznej [referat, XI 1987, pierwodr. «Muzyka i Liryka» z. 4, 1994]; 9. Romantyczna pieśń religijna, od „Credo” po „Confíteor” [referat, V 1994]; 10. „Ponad szczytami cisza” – liryk Goethego i jego muzyczne interpretacje [referat, V 1986]; 11. „Nie rzucam klątw” – pieśń Schumanna i jej konkretyzacje dźwiękowe
Oblicze i losy pieśni polskiej 1795–1918, w: Muzyka polska w okresie zaborów, red. K. Bilica i in., Warszawa 1997, wyd. niem. pt. Das Antlitz und das Schicksal des polnischen Liedes in der Zeit der Romantik, «Muzyka i Liryka» z. 8, Kraków 1999
Chopin, Kurpiński i pieśń powszechna. Związki ze śpiewami historycznymi i powstańczymi, «Chopin w Kręgu Przyjaciół» t. 5, materiały kolokwium fr.-pol., Paryż 1998, red. I. Poniatowska i D. Pistone, Warszawa 1999
Mickiewicz u źródeł liryki wokalnej Stanisława Moniuszki, w: Dzieło muzyczne między inspiracją a refleksją, księga pamiątkowa M. Podhajskiego, red. J. Krassowski, Gdańsk 1998
Chopin. Człowiek, dzieło, rezonans, Poznań 1998, uzup. Kraków 2. wyd. 2005
Nad pieśniami Karola Szymanowskiego, cztery studia, Kraków 1998, zawiera: 1. Trzy style Szymanowskiego liryki wokalnej [referat Szymanowski. Drei Lieder, drei Perioden, Wiedeń 1983, wyd. w: Karol Szymanowski in seiner Zeit, red. M. Bristiger, R. Scruton i P. Weber-Bockholdt, Monachium 1984]; 2. „Łabędź” Szymanowskiego według Berenta [referat, 1963]; 3. „Słopiewnie” Szymanowskiego według Tuwima [pt. Związki słowno-muzyczne w liryce wokalnej Karola Szymanowskiego na materiale „Słopiewni”, w: Karol Szymanowski, materiały z sesji naukowej 1962, red. Z. Lissa, Warszawa 1964]; 4. „Semplice e divoto”. Szymanowskiego idiom franciszkański [referat, międzynarodowe sympozjum, Zakopane 1997]
Frédéric Chopin und seine Zeit, Laaber 1999
Struktura, topika i ekspresja pieśni Mieczysława Karłowicza, w: Affetti musicologici, księga pamiątkowa Z.M. Szweykowskiego, red. P. Poźniak, Kraków 1999
O ekspresji w pieśniach lirycznych Schuberta, w: Arcana musicae, księga pamiątkowa F. Wesołowskiego, red. M. Szoka,
Łódź 1999
Mickiewiczowskie teksty i „tony” w pieśni polskiej, w: Mickiewicz i muzyka. Słowa, dźwięki, konteksty, materiały z
sesji naukowej 1998 w Poznaniu, red. T. Brodniewicz, M. Jabłoński i J. Stęszewski, Poznań 2000
Interpretacja integralna dzieła muzycznego. Rekonesans, Kraków 2000, zawiera: 1. Muzykologia wobec współczesności [wypowiedź, XI 1979]; 2. Nad analizą i interpretacją dzieła muzycznego. Myśli i doświadczenia [wypowiedź, 1977, pierwodr. w «Res Facta» 9, Kraków 1982]; 3. Ekspresja utworu muzycznego jako przedmiot badań. Rekonesans w sferę twórczości lirycznej „Wieku Uniesień” [w księdze pamiątkowej M. Manturzewskiej, red. W. Jankowski i in., Warszawa 2000; 4. W stronę interpretacji integralnej dzieła muzycznego [referat, XIII Nordic Musicological Congress w Aarhus, VIII 2000[1]]; 5. Chopina „Scherzo cis-moll” op. 39, od proweniencji do rezonansu [referat, XI 1999, międzynarodowe sympozjum Chopinowskie w Valldemossie, zorganizowane przez Towarzystwo Chopinowskie w Palma de Maiorca i Polską Akademię Chopinowską]; 6. Między „hésitant” a „direct” – Witolda Lutosławskiego poszukiwania drogi własnej [referat, X 1997, międzynarodowa konferencja poświęcona twórczości W. Lutosławskiego, zorganizowana przez Zakład Muzykologii UAM, opubl. w księdze materiałów konferencji, Poznań 1999]; 7. Kategoria narodowości i jej muzyczna ekspresja [referat, X 1982, Akademia Muzyczna w Krakowie i X 1984 Akademia Muzyczna w Warszawie, pierwodr. w „Ruch Muzyczny” 1985 nr 3, przedr. w: Oskar Kolberg. Prekursor antropologii kultury, red. L. Bielawski, J.K. Dadak-Kozicka i K. Lesień-Płachecka, Warszawa 1995]; 8. Sonorystyczna ekspresywność i alegoryczny symbolizm: symfonia „szkoły polskiej” [referat, XII 1995, pierwodr. w: Muzyka polska 1945–1995, red. K. Droba, T. Malecka i K. Szwajgier, Kraków 1996, tłum. niem. w: Musikgeschichte zwischen Ost- und Westeuropa, red. H. Loos, Chemnitz 1997]; 9. O twórczości zaangażowanej. Muzyka polska 1944–1994 między autentyzmem a panegiryzmem [referat, III 1996 Poznań, Zakład Muzykologii Instytutu Historii Sztuki UAM i Zakład Teorii Muzyki Akademii Muzycznej w Poznaniu, pierwodr. w: Muzyka i totalitaryzm, red. M. Jabłoński i J. Tatarska, Poznań 1996]
Les mélodies de Chopin et leurs particularités dans le contexte du lyrisme vocal européen, „Ostinato rigore” nr 15, 2000 (nr specjalny Fryderyk Chopin)
Chopin w kręgu wartości, w: Chopin – w poszukiwaniu wspólnego języka, red. A. Szklener, Warszawa 2002
Autour du phénomène de la musique de Chopin, w: Chopin and his Works in the Context of Culture, red. I. Poniatowska, t. 1, Kraków 2003
Chopin i George Sand, Kraków 2003
Penderecki, wersje w jęz. fr. i ang., Warszawa 2003
Chopin’s Inspiration from Polish „Common Song”, w: Chopin’s Work, his Inspirations and Creative Process in the Light of the Sources, red. A. Szklener, Warszawa 2003
Polska pieśń artystyczna zaangażowana w życie i dzieje narodu, w: Muzyka sztuką przezwyciężania czasu, księga pamiątkowa W. Rudzińskiego, red. M. Demska-Trębacz, Warszawa 2003
Fryderyka Chopina stosunek do spraw wiary, w: Complexas effectuum musicologiae, księga pamiątkowa M. Perza, red. T. Jeż, Kraków 2003
Muzyka w dialogu ze słowem, Kraków 2003, zawiera: 1. Naprzeciw dzieła muzycznego twarzą w twarz [referat, 18 XI 2001]; 2. Momenty autobiograficzne, autoekspresywne i autorefleksyjne dzieła muzycznego [referat, V 2002]; 3. Życia twórcy punkty węzłowe, rekonesans [referat, III 2002]; 4. Styl późny i ostatni [referat, XII 2002]; 5. Don Juan według Mozarta [referat, VIII 1980]; 6. Szekspirowski wątek o kochankach z Werony w interpretacjach romantycznych [1999]; 7. „Wesela” Wyspiańskiego tony, rytmy i echa [III 2001]; 8. Wprowadzenie do teorii utworu słowno-muzycznego, próba rozpoznania [IX 1976, 1978]; 9. Muzyka w dialogu z muzyką [IX 1977, 1980]
Zawirowania wokół Mazurka a-moll op. 17 nr 4, w: Muzyka wobec tradycji, księga pamiątkowa I. Poniatowskiej, red. Sz. Paczkowski, Warszawa 2004
Penderecki. Trudna sztuka bycia sobą, Kraków 2004
La musique de Chopin dans la perspective de la méthode d'interprétation dite intégrale, w: Analytical Perspectives on the Music of Chopin, red. A. Szklener, Warszawa 2004
The Nocturne in D flat major Op. 27 No 2 from Origins to Resonance, w: Chopin in Performance, red. A. Szklener, Warszawa 2005
Penderecki, t. 1: Rozmowy lusławickie, Olszanica 2005
O muzyce polskiej w perspektywie intertekstualnej. Studia i szkice, Kraków 2005, zawiera: 1. Utwór muzyczny w perspektywie intertekstualnej [inna wersja pt. Utwór muzyczny w kontekście swego czasu i miejsca, w: Dzieło muzyczne, jego estetyka, struktura i recepcja (1), red. A. Nowak, Bydgoszcz 2005]; 2. Nokturny Chopina. Od proweniencji do rezonansu, w: O muzyce polskiej w perspektywie intertekstualnej. Studia i szkice, Kraków 2005; 3. Pieśni Moniuszki w kontekście swego czasu i miejsca, w: O muzyce polskiej w perspektywie intertekstualnej. Studia i szkice, Kraków 2005; 4. Struktura i ekspresja pieśni Mieczysława Karłowicza, w: O muzyce polskiej w perspektywie intertekstualnej. Studia i szkice, Kraków 2005; 5. Szymanowski między Wschodem a Zachodem, Północą i Południem; 6. Lutosławskiego dialogi i soliloquia, w: O muzyce polskiej w perspektywie intertekstualnej. Studia i szkice, Kraków 2005; 7. Penderecki. Przemiany i punkty węzłowe drogi twórczej; 8. Muzyka w poszukiwaniu wartości zasłoniętych i zagubionych
Penderecki. Przemiany i punkty węzłowe drogi twórczej, w: Krzysztof Penderecki. Muzyka ery intertekstualnej, red. M. Tomaszewski i E. Siemdaj, Kraków 2005, wyd. niem. Wandlungen und Knotenpunkte des schöpferischen Weges, w: Penderecki. Musik im Kontext, red. H. Loos i S. Keym, Lipsk 2006
Fenomen i paradoks muzyki Chopina, „Ethos” 2006 nr 1/2
Pieśń polska „wieku uniesień”, rekonesans, w: Topos narodowy w muzyce polskiej pierwszej połowy XIX wieku, red. W. Nowik, Warszawa 2006
The Musical Work within the Space of Culture. A Method of Integral Interpretation, w: Music and the Arts, red. E. Tarasti, Helsinki 2006
Prawda w sztuce, w: Wymiary prawdy. Sympozja 1, red. Sz. Drzyżdżyk, Kraków 2006
Aspects de la réception poétique des Nocturnos de Chopin, w: La note bleue, księga pamiątkowa J.-J. Eigeldingera, red. J. Waeber, Berno 2006
Rezonanse i echa liryków Adama Mickiewicza w polskiej pieśni romantycznej, w: Karol Szymanowski w perspektywie kultury
muzycznej przeszłości i współczesności, księga pamiątkowa Z. Helman, red. Z. Skowron, Kraków 2007
W poszukiwaniu idiomu muzyki Mozarta, w: Mozart i współcześni, red. R.D. Golianek i B. Stróżyńska, Łódź 2007
Beethoven. Muzyka i literatura, w: Pięknie myśleć, księga pamiątkowa K. Tarnowskiego, red. A. Hernas i in., Kraków 2007
Nodes and Turning Points in the Life and Art of Polish Composers of the 20th Century, referat na XVIII kongresie MTM, Zurych VII 2007, skrót w Passagen, księga kongresowa, red. H.-J. Hinrichsen i in., Kassel 2007
Penderecki. Bunt i wyzwolenie, t. 1: Rozpętanie żywiołów, Kraków 2008
Ponadto liczne artykuły m.in. w «Chopin Studies» i „Roczniku Chopinowskim” oraz w czasopismach literackich i prasie codziennej, zob. także niżej redakcje
wydania:
K. Szymanowski Z pieśni polskich, Kraków 1956
O. Kolberg Pisma muzyczne, cz. 1, w: Dzieła wszystkie, t. 61, Wrocław-Poznań 1975
O. Kolberg Pisma muzyczne, cz. 2, w: Dzieła wszystkie, t. 62, Wrocław-Poznań 1981
J. Koffler Kantata „Miłość”, Kraków 1993
F. Chopin Nokturn Des-dur op. 27 nr 2, Warszawa 2008
F. Chopin Fantazja f-moll op. 49, Warszawa 2008
redakcje:
Cykle pieśni ery romantycznej, 1816–1914, «Muzyka i Liryka», 10 z.: 1, Kraków 1989
Forma i ekspresja w liryce wokalnej 1808–1909, «Muzyka i Liryka», 10 z.: 1, Kraków 1989
Wiersz i jego pieśniowe interpretacje, «Muzyka i Liryka», 10 z.: 1, Kraków 1991
Poeci i ich muzyczny rezonans. Od Petrarki do Tetmajera, «Muzyka i Liryka», 10 z.: 1, Kraków 1994
H. Hryszczyńska Pieśni Franza Schuberta, bibliografia, «Muzyka i Liryka», 10 z.: 1, Kraków 1994
E. Siemdaj Gustav Mahler. Katalog pieśni, «Muzyka i Liryka», 10 z.: 1, Kraków 1995
Od psalmu i hymnu do songu i Liedu. Zagadnienia genologiczne: rodzaj, gatunek, utwór, «Muzyka i Liryka», 10 z.: 1, Kraków 1998
Pieśń artystyczna narodów Europy, «Muzyka i Liryka», 10 z.: 1, Kraków 1999
Pieśń europejska między romantyzmem a modernizmem / The European Song between Romanticism and Modernism, «Muzyka i Liryka», 10 z.: 1, Kraków 2000
Pieśń polska, rekonesans. Odrębności i pokrewieństwa, inspiracje i echa, «Muzyka i Liryka», 10 z.: 1, Kraków 2002
Beethoven. Studia i interpretacje, z M. Chrenkoff, 3 t., materiały z sympozjów naukowych, towarzyszących Wielkanocnym Festiwalom Ludwiga van Beethovena w Krakowie, Kraków 1997–2005
«Biblioteka Małych Partytur», Kraków 1953–68 (43 pozycje)
«Biblioteka Słuchacza Koncertowego», Kraków 1954–59 (25 pozycji)
«Mała Biblioteka Operowa», Kraków 1954–61 (17 pozycji)
«Biblioteka Chopinowska», Kraków 1959–86 (10 pozycji)
«Documenta Chopiniana», Kraków 1970–90 (5 pozycji)
«Musica Viva», Kraków 1980–92 (ok. 75 pozycji)
[1] Tekst ten stanowi wprowadzenie do Thematic Season – M. T.'s Integral Analysis and Interpretation Method Applied to Polish Contemporary Music, w której wzięły udział: R. Chłopicka, M. Janicka-Słysz, T. Malecka i E. Siemdaj.
