Thalberg, Sigismund

Thalberg [tˊalberk] Sigismund Fortuné François, *8 I 1812 Pâquis (k. Genewy), †27 IV 1871 Posillipo (k. Neapolu), austriacki pianista i kompozytor. Pochodzenie Thalberga jest niejasne; wedlug najbardziej prawdopodobnej wersji był naturalnym synem austriackiego księcia Franza Josepha Dietrichsteina i Julii Bydescuty von Ipp (od 1820 baronowej von Wetzlar), przypisanym w metryce urodzenia fikcyjnej parze małżeńskiej Josephowi Thalbergowi i Fortunée Stein z Frankfurtu n. Menem (jednym z tytułów rodowych księcia był Freiherr von Thalberg). Jego edukacją muzyczną zajmowała się od najmłodszych lat matka, biegła pianistka amatorka. Niepewne są informacje o studiach pianistycznych Thalberga, jedyne potwierdzone fakty dotyczą lekcji u I. Moschelesa przed debiutem w Londynie (17 V 1826) oraz studiów w zakresie kontrapunktu u S. Sechtera w Wiedniu na początku lat 30. Od 1827 Thalbergwystępował w Wiedniu na koncertach publicznych i w prywatnych salonach, m.in. u K. v. Metternicha i Konstantego Czartoryskiego (po 1828). Po sukcesach wiedeńskich koncertował w Niemczech, od 1836 w Paryżu. Wiosną 1838 grał ponownie w Wiedniu (od 1836 posiadał tytuł nadwornego pianisty cesarza Austrii), następnie w Hiszpanii, Belgii, Holandii, Rosji (1839) i we Włoszech. W 1841 występował w Warszawie – 16 i 22 III w Sali Redutowej Teatru Wielkiego (22 III z L. Rywacką), 17 III w Aleksandryjskim Instytucie Wychowania Panien, 23 III w Resursie Kupieckiej z O. Bullem, głównie z własnym repertuarem, i został przyjęty entuzjastycznie. Złożył wówczas wizytę rodzicom Chopina; 30 XII 1841 Mikołaj Chopin pisał do syna: „...może przezwyciężysz swój wstręt, zapewniam Cię, że wyrażał się o Tobie bardzo pochlebnie” (Sydow, t. 2, s. 50). Prawdopodobnie Thalberg grał też w Radomiu, a ok. 1843 we Wrocławiu. W 1844 poślubił córkę L. Lablache’a, Cecchinę. W 1848 dał 12 koncertów w Haymarket Theatre w Londynie; ok. 1850 wystąpił na Węgrzech, w 1852 w Kijowie, w 1855 koncertował w Rio de Janeiro, Buenos Aires i Hawanie, od 1856 w Stanach Zjednoczonych, gdzie ponadto organizował przedstawienia operowe i udzielał się jako pedagog. W 1858 wrócił do Europy i osiadł w Posillipo k. Neapolu; w 1862 ponownie grał w Paryżu i Londynie, a w 1863 w Brazylii. Miał wielu uczniów, uczył m.in. A. Tausiga w Wiedniu. Pod koniec życia zajął się winiarstwem.

Kariera Thalberga rozwinęła się pod znakiem rywalizacji z Lisztem. Pierwsze koncerty Thalberga w Paryżu (I 1836), dane pod nieobecność Liszta, miały oszałamiające powodzenie i podzieliły środowisko muzyczne na 2 obozy – „thalbergistów” i „lisztianów”. Liszt poczuł się zagrożony jeszcze zanim usłyszał Thalberga i zaatakował w prasie jego kompozycje (Wielką fantazję op. 22 oraz kaprysy op. 15 i 19), wytykając im pretensjonalność i brak inwencji („Revue et gazette musicale de Paris” 1837 nr 2). Z obroną Thalberga wystąpili F.-J. Fétis, R. Schumann i F. Mendelssohn, którzy docenili pianistyczny talent Thalberga, zachowali jednak powściągliwość, a nawet surowość w ocenie jego twórczości (Puchelt). Chopin od początku odnosił się do Thalberga z ukrywaną niechęcią; już w XII 1830, po usłyszeniu jego improwizacji na temat Niemej z Portici F. Aubera, pisał z Wiednia do J. Matuszyńskiego: „Thalberg tęgo gra, ale nie mój człowiek... piano pedałem, nie ręką, oddaje, decymy bierze jak ja oktawy” (Sydow, t. 1, s. 165); później polecał jednak swoim uczniom niektóre jego utwory.
Rozgorzały między Thalbergiem a Lisztem spór przygasł w zorganizowanym 31 III 1837 w Paryżu przez hr. K. Belgiojoso Trivalsio „pojedynku”, w którym obaj zostali uznani za zwycięzców; Hexameron czyli Grandes variations de bravoure na temat marsza z opery Purytanie V. Belliniego, utwór napisany dla uczczenia pamięci kompozytora przez F. Liszta, Thalberga, J.P. Pixisa, H. Herza, C. Czernego i F. Chopina i przez nich wykonany (III lub IV 1837), zamknął ostatecznie ich waśnie.

Thalberg był postrzegany jako innowator i założyciel nowej szkoły pianistycznej, choć niekiedy nazywano go też szarlatanem. Miał znakomite warunki fizyczne. Grał z pasją, dźwiękiem nośnym i „soczystym”. Potrafił łączyć wirtuozerię z fortepianowym bel canto i mistrzowskim frazowaniem („nikt tak nie śpiewał na fortepianie jak Thalberg” napisał H.L. Blanchard). Thalberg najczęściej wykonywał własne kompozycje, które zyskały ogromny rozgłos i, podobnie jak jego gra, były błyskotliwe oraz w najwyższym stopniu atrakcyjne pod względem pianistycznym. Melodia często prowadzona była w środkowym rejestrze fortepianowym (kciukami obu rąk) i opleciona wariacyjno-ornamentalnymi festonami dźwięków; nie był to pomysł Thalberga, lecz nadużywany przez niego stał się manierą. Wprowadzał natomiast oryginalne pomysły repetycyjne, pedałowe i trylowe, rozbudowywał ciągi akordów, oktaw i wielodźwiękowe melizmaty, zwłaszcza w utworach brillant. Liczyły się głównie efekt, popis i zaskoczenie, szczególnie w fantazjach zbliżonych do typu potpourri; Thalberg ukrywał w ten sposób konwencjonalną harmonikę, choć nie była ona zupełnie banalna. Często imitował własne idee i powracał do tych samych tematów, różnie je opracowując (np. temat z Normy), i to prawdopodobnie przyczyniło się do szybkiego spadku zainteresowania jego muzyką, choć miał znaczną liczbę wydawniczych wznowień. Największą sławę przyniosła mu fantazja na temat Mojżesza Rossiniego. Utwory Thalberga grywali m.in. pianiści polscy – A. Kiszwalter, K.N. Wysocki, J. Brzowska, A. Bogucki, J. Wieniawski, J. Kleczyński, J. Lubowski i A. Napoleon. W L’art du chant... Thalberg wyjaśniał na przykładzie znanych dzieł literatury fortepianowych, m.in. własnych fantazji, istotę gry legato, sposoby „uderzenia” i przeciwstawiał się manierze opóźniania dźwięków melodii w stosunku do wyprzedzającego basu. Uważał, że to „melodie”, nie „harmonie” trwają przez wieki i teza ta mogłaby świadczyć, iż miał świadomość budowania swego dorobku kompozytorskiego na cudzych pomysłach melodycznych.

Literatura: H.L. Blanchard Thalberg, „Revue et gazette musicale de Paris” 1836 nr 19; F. Liszt Revue critique. M. [sic!] Thalberg – Grande Fantaisie, Oeuvre 22. – 1er et 2e Caprices, Oeuvres 15 et 19, „Revue et gazette musicale de Paris” 1837 nr 2; notatki o wykonaniach polskich pianistów: „Ruch Muzyczny” 1857 nr 2, 18, 34 oraz 1858 nr 13, 31; E. Lubowski Pokłosie, „Kłosy” 1871 nr 309 (nekrolog); R. Schumann Gesammelte Schriften über Musik und Musiker, wyd. M. Kreisig, 5. wyd. Lipsk 1914; Korespondencja Fryderyka Chopina, 2 t., zebrał i oprac. B.E. Sydow, Warszawa 1955; G. Puchelt Verlorene Klänge. Studien zur deutschen Klaviermusik 1830–1880, Berlin 1969; V. Vitale Sigismund Thalberg a Posillipo, „Nuova Rivista Musicale Italiana” VI, 1972; E.D. Bomberger The Thalberg Effect. Playing the Violin on the Piano, „The Musical Quarterly” 1991 nr 2; Frédéric Chopin. Esquisses pour une „Méthode de piano”, oprac. J.-J. Eigeldinger, Paryż 1993, wyd. pol. pt. Fryderyk Chopin. Szkice do metody gry fortepianowej, przekł. Z. Skowron, Kraków 1995.