logotypes-ue_ENG

Thalberg, Sigismund

Biogram

Thalberg [tˊalberk] Sigismund Fortuné François, *8 I 1812 Pâquis (k. Genewy), †27 IV 1871 Posillipo (k. Neapolu), austriacki pianista i kompozytor. Pochodzenie Thalberga jest niejasne; wedlug najbardziej prawdopodobnej wersji był naturalnym synem austriackiego księcia Franza Josepha Dietrichsteina i Julii Bydescuty von Ipp (od 1820 baronowej von Wetzlar), przypisanym w metryce urodzenia fikcyjnej parze małżeńskiej Josephowi Thalbergowi i Fortunée Stein z Frankfurtu n. Menem (jednym z tytułów rodowych księcia był Freiherr von Thalberg). Jego edukacją muzyczną zajmowała się od najmłodszych lat matka, biegła pianistka amatorka. Niepewne są informacje o studiach pianistycznych Thalberga, jedyne potwierdzone fakty dotyczą lekcji u I. Moschelesa przed debiutem w Londynie (17 V 1826) oraz studiów w zakresie kontrapunktu u S. Sechtera w Wiedniu na początku lat 30. Od 1827 Thalbergwystępował w Wiedniu na koncertach publicznych i w prywatnych salonach, m.in. u K. v. Metternicha i Konstantego Czartoryskiego (po 1828). Po sukcesach wiedeńskich koncertował w Niemczech, od 1836 w Paryżu. Wiosną 1838 grał ponownie w Wiedniu (od 1836 posiadał tytuł nadwornego pianisty cesarza Austrii), następnie w Hiszpanii, Belgii, Holandii, Rosji (1839) i we Włoszech. W 1841 występował w Warszawie – 16 i 22 III w Sali Redutowej Teatru Wielkiego (22 III z L. Rywacką), 17 III w Aleksandryjskim Instytucie Wychowania Panien, 23 III w Resursie Kupieckiej z O. Bullem, głównie z własnym repertuarem, i został przyjęty entuzjastycznie. Złożył wówczas wizytę rodzicom Chopina; 30 XII 1841 Mikołaj Chopin pisał do syna: „...może przezwyciężysz swój wstręt, zapewniam Cię, że wyrażał się o Tobie bardzo pochlebnie” (Sydow, t. 2, s. 50). Prawdopodobnie Thalberg grał też w Radomiu, a ok. 1843 we Wrocławiu. W 1844 poślubił córkę L. Lablache’a, Cecchinę. W 1848 dał 12 koncertów w Haymarket Theatre w Londynie; ok. 1850 wystąpił na Węgrzech, w 1852 w Kijowie, w 1855 koncertował w Rio de Janeiro, Buenos Aires i Hawanie, od 1856 w Stanach Zjednoczonych, gdzie ponadto organizował przedstawienia operowe i udzielał się jako pedagog. W 1858 wrócił do Europy i osiadł w Posillipo k. Neapolu; w 1862 ponownie grał w Paryżu i Londynie, a w 1863 w Brazylii. Miał wielu uczniów, uczył m.in. A. Tausiga w Wiedniu. Pod koniec życia zajął się winiarstwem.

Kariera Thalberga rozwinęła się pod znakiem rywalizacji z Lisztem. Pierwsze koncerty Thalberga w Paryżu (I 1836), dane pod nieobecność Liszta, miały oszałamiające powodzenie i podzieliły środowisko muzyczne na 2 obozy – „thalbergistów” i „lisztianów”. Liszt poczuł się zagrożony jeszcze zanim usłyszał Thalberga i zaatakował w prasie jego kompozycje (Wielką fantazję op. 22 oraz kaprysy op. 15 i 19), wytykając im pretensjonalność i brak inwencji („Revue et gazette musicale de Paris” 1837 nr 2). Z obroną Thalberga wystąpili F.-J. Fétis, R. Schumann i F. Mendelssohn, którzy docenili pianistyczny talent Thalberga, zachowali jednak powściągliwość, a nawet surowość w ocenie jego twórczości (Puchelt). Chopin od początku odnosił się do Thalberga z ukrywaną niechęcią; już w XII 1830, po usłyszeniu jego improwizacji na temat Niemej z Portici F. Aubera, pisał z Wiednia do J. Matuszyńskiego: „Thalberg tęgo gra, ale nie mój człowiek... piano pedałem, nie ręką, oddaje, decymy bierze jak ja oktawy” (Sydow, t. 1, s. 165); później polecał jednak swoim uczniom niektóre jego utwory.
Rozgorzały między Thalbergiem a Lisztem spór przygasł w zorganizowanym 31 III 1837 w Paryżu przez hr. K. Belgiojoso Trivalsio „pojedynku”, w którym obaj zostali uznani za zwycięzców; Hexameron czyli Grandes variations de bravoure na temat marsza z opery Purytanie V. Belliniego, utwór napisany dla uczczenia pamięci kompozytora przez F. Liszta, Thalberga, J.P. Pixisa, H. Herza, C. Czernego i F. Chopina i przez nich wykonany (III lub IV 1837), zamknął ostatecznie ich waśnie.

Thalberg był postrzegany jako innowator i założyciel nowej szkoły pianistycznej, choć niekiedy nazywano go też szarlatanem. Miał znakomite warunki fizyczne. Grał z pasją, dźwiękiem nośnym i „soczystym”. Potrafił łączyć wirtuozerię z fortepianowym bel canto i mistrzowskim frazowaniem („nikt tak nie śpiewał na fortepianie jak Thalberg” napisał H.L. Blanchard). Thalberg najczęściej wykonywał własne kompozycje, które zyskały ogromny rozgłos i, podobnie jak jego gra, były błyskotliwe oraz w najwyższym stopniu atrakcyjne pod względem pianistycznym. Melodia często prowadzona była w środkowym rejestrze fortepianowym (kciukami obu rąk) i opleciona wariacyjno-ornamentalnymi festonami dźwięków; nie był to pomysł Thalberga, lecz nadużywany przez niego stał się manierą. Wprowadzał natomiast oryginalne pomysły repetycyjne, pedałowe i trylowe, rozbudowywał ciągi akordów, oktaw i wielodźwiękowe melizmaty, zwłaszcza w utworach brillant. Liczyły się głównie efekt, popis i zaskoczenie, szczególnie w fantazjach zbliżonych do typu potpourri; Thalberg ukrywał w ten sposób konwencjonalną harmonikę, choć nie była ona zupełnie banalna. Często imitował własne idee i powracał do tych samych tematów, różnie je opracowując (np. temat z Normy), i to prawdopodobnie przyczyniło się do szybkiego spadku zainteresowania jego muzyką, choć miał znaczną liczbę wydawniczych wznowień. Największą sławę przyniosła mu fantazja na temat Mojżesza Rossiniego. Utwory Thalberga grywali m.in. pianiści polscy – A. Kiszwalter, K.N. Wysocki, J. Brzowska, A. Bogucki, J. Wieniawski, J. Kleczyński, J. Lubowski i A. Napoleon. W L’art du chant... Thalberg wyjaśniał na przykładzie znanych dzieł literatury fortepianowych, m.in. własnych fantazji, istotę gry legato, sposoby „uderzenia” i przeciwstawiał się manierze opóźniania dźwięków melodii w stosunku do wyprzedzającego basu. Uważał, że to „melodie”, nie „harmonie” trwają przez wieki i teza ta mogłaby świadczyć, iż miał świadomość budowania swego dorobku kompozytorskiego na cudzych pomysłach melodycznych.

Literatura: H.L. Blanchard Thalberg, „Revue et gazette musicale de Paris” 1836 nr 19; F. Liszt Revue critique. M. [sic!] Thalberg – Grande Fantaisie, Oeuvre 22. – 1er et 2e Caprices, Oeuvres 15 et 19, „Revue et gazette musicale de Paris” 1837 nr 2; notatki o wykonaniach polskich pianistów: „Ruch Muzyczny” 1857 nr 2, 18, 34 oraz 1858 nr 13, 31; E. Lubowski Pokłosie, „Kłosy” 1871 nr 309 (nekrolog); R. Schumann Gesammelte Schriften über Musik und Musiker, wyd. M. Kreisig, 5. wyd. Lipsk 1914; Korespondencja Fryderyka Chopina, 2 t., zebrał i oprac. B.E. Sydow, Warszawa 1955; G. Puchelt Verlorene Klänge. Studien zur deutschen Klaviermusik 1830–1880, Berlin 1969; V. Vitale Sigismund Thalberg a Posillipo, „Nuova Rivista Musicale Italiana” VI, 1972; E.D. Bomberger The Thalberg Effect. Playing the Violin on the Piano, „The Musical Quarterly” 1991 nr 2; Frédéric Chopin. Esquisses pour une „Méthode de piano”, oprac. J.-J. Eigeldinger, Paryż 1993, wyd. pol. pt. Fryderyk Chopin. Szkice do metody gry fortepianowej, przekł. Z. Skowron, Kraków 1995.

Kompozycje i praca

Kompozycje:

Instrumentalne:

Duo concertant op. 54 na skrzypce i fortepian, z Ch.-A. de Bériotem, na tematy z Semiramidy G. Rossiniego, po 1828

Grand concerto f-moll op. 5 na fortepian i orkiestrę, dedyk. cesarzowi Austrii, wyd. wyciąg fortepianowy Wiedeń [1831]

Gr[ande] fantaisie et variations sur des motifs de l’opéra „Norma” de Bellini op. 12 na fortepian, wyd. Wiedeń [1834]

Fantaisie sur des motifs de l’opéra „La straniera” de Bellini op. 9 na fortepian, wyd. Wiedeń [1834]

Souvenir de Vienne op. 4 na fortepian, 12 walców, wyd. Wiedeń [1835]

2 caprices op. 15 i op. 19 na fortepian, wyd. Wiedeń 1836

Deux nocturnes op. 16 na fortepian, wyd. Wiedeń 1836

2 airs russes variées op. 17 na fortepian, wyd. Wiedeń 1836

Grande fantaisie op. 22 na fortepian, wyd. Lipsk 1836

Fantaisie sur un motif de l’opéra „Les Huguenots” de Meyerbeer op. 20 na fortepian, wyd. Lipsk [1836/37]

La cadence. Impromptu en forme d’étude na fortepian, wyd. Berlin 1837

Fantaisie sur des thèmes de l’opéra „Moïse” de Gioachino Rossini op. 33 na fortepian, Lipsk [1839]

Romance et étude op. 38 na fortepian, wyd. Wiedeń [1840]

Gr[andes] valses brillantes op. 47 na fortepian, wyd. Lipsk [1842/43]

Fantaisie sur l’opéra „Lucrezia Borgia” de Donizetti op. 50 na fortepian, wyd. Lipsk [1844]

Fantaisie sur „La Muette” de Portici d’Auber op. 52 na fortepian, wyd. Wiedeń [1844]

Grand duo concertant op. 49 na fortepian i skrzypce, na tematy z Beatrice di Tenda V. Belliniego, [1844]

Gr[ande] fantaisie sur Zampa d’Hérold op. 53 na fortepian, wyd. Lipsk [ok. 1845]

Gr[ande] sonate c-moll op. 56 na fortepian, wyd. Lipsk [ok. 1845]

Romance variée na fortepian, wyd. Moguncja ok. 1850

Marche funèbre variée op. 59 na fortepian, wyd. Wiedeń ok. 1850

Barcarolle op. 60 na fortepian, wyd. Lipsk [ok. 1850]

Gr[ande] fantaisie sur „Le Barbier de Sevilla” de Rossini op. 63 na fortepian, wyd. Lipsk [ok. 1850]

Les capricieuses. Valses op. 64 na fortepian, wyd. Lipsk [ok. 1850]

Tarentelle op. 65 na fortepian, wyd. Lipsk [ok. 1850]

Souvenir de Pesth. Air hongrois varié op. 65 (sic) na fortepian, wyd. Peszt [ok. 1850]

Gr[ande] fantaisie sur „Don Pasquale” de Donizetti op. 67 na fortepian, wyd. Wiedeń [ok. 1850]

Trio op. 69 na fortepian, skrzypce i wiolonczelę, 1854 (?)

Fantaisie sur „La fille du regiment” de Donizetti op. 68 na fortepian, wyd. Moguncja [ok. 1855]

„Ballade de Preciosa” de Carl Maria Weber na fortepian, wyd. Berlin [ok. 1855]

Douze études op. 26 na fortepian, wyd. Wiedeń ok. 1880

ponadto zostało wyd. wiele innych fantazji i wariacji fortepianowych na tematy operowe, m.in. z Euryanthe C.M. v. Webera (op. 1), Roberta Diabła G. Meyerbeera (op. 6), Don Giovanniego (op. 14) i innych oper W.A. Mozarta, La donna del lago G. Rossiniego (op. 40 bis), Il trovatore (op. 77), Traviaty (op. 78) oraz Rigoletta (op. 82) G. Verdiego, La sonnambula V. Belliniego (op. 46)

liczne miniatury na fortepian, m.in. nokturny, walce, romanse, pieśni bez słów

24 Pensées musicales na fortepian

Wokalno-instrumentalne:

ok. 10 pieśni na głos i fortepian, w tym 6 Deutsche Lieder op. 8

Sceniczne:

Florinda, opera seria, libretto wg wg E. Scribe’a, wyst. Londyn 1851

Cristina di Svezia, tragedia liryczna, libretto F. Romani, wyst. Wiedeń 1855

Praca:

L’art du chant appliqué au piano op. 70, 6 z., Lipsk ok. 1853