Tansman Aleksander, *11 (nie 12) VI 1897 Łódź, †15 XI 1986 Paryż, polski kompozytor, pianista i dyrygent. Pochodził z mieszczańskiej rodziny żydowskiej, w której kultywowano tradycję domowego muzykowania. Początkowo uczył się gry na fortepianie w Łodzi u W. Gawrońskiego, K.K. Lüdschga i S. Vasa oraz teorii u N.S. Podkaminera. W latach 1915–18 studiował prawo na UW i uzyskał dyplom kandydata praw, a także harmonii i kontrapunktu u P. Rytla oraz kompozycji u H. Melcera. W 1919 na konkursie kompozytorskim w Warszawie Tansman zdobył Grand Prix za Romans na skrzypce i fortepian oraz dwie z trzech dalszych nagród za fortepianowe Impression i Preludium H-dur (oba utwory zaginęły). W XI 1919 wyjechał do Paryża, gdzie zetknął się z ówczesną czołówką kompozytorów i muzyków europejskich, przede wszystkim z M. Ravelem, A. Rousselem, M. de Fallą, S. Kusewickim, D. Milhaudem, A. Honeggerem, A. Segovią, I. Strawińskim i in. Ravel przedstawił młodego kompozytora m.in. V. Golschmannowi, który później dyrygował wieloma prawykonaniami dzieł Tansmana (np. 1921 Impresjami, pierwszym wykonanym w Paryżu utworem symfonicznym kompozytora), śpiewaczce M. Freund oraz polecił go wydawcom: E. Demetsowi i M. Eschigowi. Rozwijającej się karierze Tansmana sprzyjali również krytycy muzyczni – A. Coeuroy, B. de Schloezer, E. Ganche, Roland-Manuel. Nazwisko Tansmana łączy się z Ecole de Paris, nieformalną grupą kompozytorów, którą tworzyli M. Mihalovici, T. Harsányi, B. Martinů, C. Beck i A. Czeriepnin. W 1922 Tansman odegrał znaczącą rolę w promowaniu na gruncie paryskim muzyki K. Szymanowskiego (napisał m.in. artykuł do „Revue Musicale”). Jako pianista i dyrygent wykonujący własne utwory Tansman odbył liczne podróże koncertowe, m.in. do Stanów Zjednoczonych (przełom 1927/28 – m.in. występy z Boston Symphony Orchestra pod dyrekcją S. Kusewickiego, 1929/30 – występy z Chicago Symphony Orchestra, 1934/35), Hiszpanii, Londynu i Brukseli (1931), a także bezprecedensowe tournée dookoła świata w 1932/33 (Stany Zjednoczone, Hawaje, Japonia, Chiny, Filipiny, Singapur, Indonezja, Malaje, Cejlon, Indie, Egipt).
W 1938 Tansman przyjął obywatelstwo francuskie; w 1941 m.in. dzięki pomocy Ch. Chaplina, A. Toscaniniego, E. Ormandy’ego i J. Heifetza wydostał się wraz z żoną, pianistką Colette Cras-Tansman i córkami Mireille i Marianne z okupowanej Europy i zamieszkał w Stanach Zjednoczonych (Hollywood). W Ameryce skomponował wiele utworów i napisał książkę o I. Strawińskim. Istotne – z powodów finansowych – były zamówienia kierowane do Tansmana ze strony bujnie rozwijającego się przemysłu filmowego. W 1944 wraz z A. Schönbergiem, I. Strawińskim, D. Milhaudem, M. Castelnuovo-Tedesco, E. Tochem i N. Shilkretem wziął udział w projekcie skomponowania wspólnego dzieła oratoryjnego Genesis. W 1946 powrócił do Paryża, poświęcając się całkowicie komponowaniu. W 1958 odbył swą pierwszą podróż do Izraela; kolejne wizyty Tansmana w Polsce miały miejsce w 1967, 1978, 1979 i 1980. Od 1977 był członkiem Académie Royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique, od 1983 członkiem honorowym ZKP, w 1986 Akademia Muzyczna w Łodzi przyznała mu tytuł dra h.c. Odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1983) oraz tytułem Commandeur dans l’Ordre des Arts et des Lettres (1986). Od 1996 Stowarzyszenie Promocji Kultury im. A. Tansmana organizuje w Łodzi Międzynarodowe Konkursy Indywidualności Muzycznych im. A. Tansmana (1998, 2000, 2002, 2004, 2006).
Tansman należy do najczęściej grywanych na świecie – zwłaszcza we Francji i Stanach Zjednoczonych – kompozytorów polskich, jednak w Polsce jego twórczość jest stosunkowo mało znana. Zawirowania XX-wiecznej historii sprawiły, że ożywienie zainteresowania jego osobą i muzyką w rodzinnym kraju nastąpiło dopiero w dwóch ostatnich dekadach XX w. Olbrzymi dorobek kompozytorski Tansmana obejmuje przede wszystkim muzykę orkiestrową, kameralną i fortepianową, a także opery i balety. Tansman jest jednym z najpopularniejszych w XX w. kompozytorów muzyki na gitarę (od Mazurka z 1925 po Hommage à Lech Wałęsa z 1982) i należy do uznanych pionierów muzyki filmowej i radiowej.
Początkowo Tansman pozostawał pod wyraźnym wpływem polskiego folkloru (Mazurki, Album polski – kompozycja fortepianowa z 1916, niewydana, zaginiona, I Symfonia), ale dość szybko pojawiły się w jego muzyce tendencje nowsze, np. politonalność (Album polski, 8 mélodies japonaises Kaï-Kaï). W latach 20. styl Tansmana ukształtował się pod wpływem neoklasycyzmu. W swym credo artystycznym („Muzyka” 1925) kompozytor opowiedział się po stronie formalnego konstruktywizmu i wyrazowego obiektywizmu oraz określił się jako przeciwnik romantycznego patosu i impresjonistycznego malarstwa dźwiękowego.
Przejawem neoklasycznej postawy twórczej Tansmana jest przede wszystkim sięganie po gatunki i formy muzyki klasycznej (koncert, sonata, symfonia) i barokowej (fuga, toccata), a zatem szczególna predylekcja do muzyki instrumentalnej. Kompozytor chętnie stosował również techniki polifoniczne i ostinatowe. Cechą charakterystyczną jego stylu jest motoryczna rytmika, niekiedy z wyraźnymi śladami inspiracji jazzem (synkopy, polirytmia) czy muzyką jawajską, a także wyrafinowane brzmienie. W zakresie harmoniki, po wczesnym okresie radykalizmu (politonalność), nastąpiła stabilizacja typowej dla neoklasycyzmu tzw. nowej tonalności, w ramach której Tansman wprowadzał kompleksy poliharmoniczne, czyli wielodźwięki o budowie tercjowej, określane w literaturze mianem „akordów tansmanowskich” lub „les accords de gratte-ciel” (akordów - wieżowców).
W swej postawie twórczej Tansman był konsekwentny przez całe życie, także w utworach z lat 40., w których zaznaczył się wzrost dramatyzmu i emocjonalnej ekspresji (co zapowiadała już należąca do najbardziej osobistych dzieł IV Symfonia) oraz powstałych z inspiracji pozamuzycznych (np. Symfonia „In memoriam”). W utworach z lat 50. nastąpił rozwój indywidualnej zasady kształtowania formy za pomocą „mostów” (np. Koncert na orkiestrę, V Sonata fortepianowa, Sinfonia piccola i in.). Rolę „mostu” może pełnić odcinek melodyczny lub struktura harmoniczna, a ich powtarzanie zastępuje typowe dla formy sonatowej przekształcanie tematów. Powojenny triumf awangardy nie zmniejszył niechęci kompozytora do eksperymentalizmu. Ideałem pozostała dlań równowaga elementu melodycznego, harmonicznego, rytmicznego, struktury formalnej oraz czynnika barwowego. W wywiadzie udzielonym przez kompozytora B.M. Jankowskiemu podczas wizyty w Polsce (1980) czytamy: „Nigdy muzyka nie była dla mnie wynikiem kalkulacji, natomiast zawsze była potrzebą. [...] Nie dzielę muzyki na starą czy awangardową, na poważną i rozrywkową. Piszę taką muzykę, jaką czuję i jeśli dociera ona do słuchaczy, to ten fakt sprawia mi wystarczającą satysfakcję […]”.
Sam Tansman za jedno ze swych najlepszych dzieł uważał operę Sabbataï Zévi, fałszywy mesjasz. Nie był to jedyny przejaw „powrotu do korzeni” – stylizację melodyki żydowskiej zastosował kompozytor także w Rapsodii hebrajskiej, oratorium Prorok Izajasz, kantacie Apostrofa do Sionu czy stworzonej przez niego części oratorium Genesis. Tansman, który nigdy nie negował swego pochodzenia, zawsze podkreślał, że jest kompozytorem polskim. Jak zauważył już R. Petit, „rytm mazurka jest u niego naturalniejszy niż żydowska melopea” (1929). Przejawem związku z tradycją chopinowską są jednak nie tylko fortepianowe nokturny, walce i polonezy, liczne mazurki i inne przykłady twórczego przetwarzania polskiego pierwiastka ludowego (np. Sonata rustica, kwartety smyczkowe, Suite in modo polonica, I i II Koncert fortepianowy, II Sinfonietta, II Symfonia), gdyż styl Tansmana cechuje klasyczna elegancja, swoisty arystokratyzm, wdzięk oraz przypisywana muzyce polskiej liryczna zaduma i melancholia. Kompozycje Tansmana budzą podziw logiką i prostotą formy, lekkością faktury, precyzją i umiarem użytych środków. Często są one również przejawem muzycznego humoru i sérénité.
Literatura: G. Hugon Catalogue de l’oeuvre d’Alexandre Tansman, Paryż 1995; I. Schwerke Alexandre Tansman, compositeur polonais, Paryż 1931; J. Cegiełła Dziecko szczęścia. Aleksander Tansman i jego czasy, 2 t., t.1, Warszawa 1986, wyd. 2 popr. i uzup. Łódź 1996, t. 2, Łódź 1996; A. Granat-Janki Forma w twórczości instrumentalnej Aleksandra Tansmana, Wrocław 1995; A. Wendland Gitara w twórczości Aleksandra Tansmana, Łódź 1996; Aleksander Tansman 1897–1986, materiały z ogólnopolskiej sesji naukowej, red. M. Szoka, Łódź 1997; Hommage au compositeur Alexandre Tansman (1897–1986), red. P. Guillot, Paryż 2000; A. Tansman, Une voie lyrique dans un siècle bouleversé, teksty zebrane przez Mireille Zanuttini, Paryż 2005; A. Tansman, Regards en arriére. Itinéraire d’un musician cosmopolite au XXe siècle, red. C. Segond-Genovesi, Château-Gontier 2013; W. Wendland, W 89 lat dookoła świata. Aleksander Tansman u źródeł kultury i tożsamości, Łódź 2013.
Artykuły: R. Petit Alexandre Tansman, „La Revue Musicale” X, 1929 nr 4; K. Biegański Aleksander Tansman. Kompozytor, pianista i dyrygent, „Ruch Muzyczny” 1960 nr 10/11; T. Kaczyński Rozmowa z Aleksandrem Tansmanem, „Ruch Muzyczny” 1967 nr 12 oraz 1974 nr 18; Z. Helman Estetyka twórczości Aleksandra Tansmana, „Ruch Muzyczny” 1977 nr 13; T. Kaczyński Polish Composer in Paris. Alexander Tansman’s 80th Birthday, „Polish Music” 1977 nr 4; T. Zieliński Klasyk polskiej muzyki współczesnej, „Ruch Muzyczny” 1977 nr 13; B. Smoleńska Muzyka kameralna Tansmana, „Ruch Muzyczny” 1980 nr 23; B.M. Jankowski Nasi goście: Aleksander Tansman, „Trybuna Ludu” z 28 IX 1980 (wywiad z Tansmanem); Z. Helman In Memory of Alexander Tansman, „Polish Music” 1987 nr 3/4; M. Szoka, Alexander Tansman and the Syndrom of „Wandering Jew”, w: Poetics and Politics of Place in Music, red. R. Stanevičiute i L. Navickaite-Martinelli, Wilno/Helsinki 2009; M. Gamrat, ‘Forma mostowa’– w poszukiwaniu alternatywy dla formy sonatowej. V Sonata na fortepian solo Aleksandra Tansmana, „Kwartalnik Młodych Muzykologów UJ” 2009, nr 4; J. Kalinowski Twórczość wiolonczelowa Aleksandra Tansmana i M. Szlezer „Pièce concertante” na fortepian i orkiestrę Aleksandra Tansmana. 65 lat drogi na estradę, w: Polscy kompozytorzy emigracyjni. Szkice i interpretacje, red. J. Kalinowski i M. Szlezer, Kraków 2014; M. Gamrat „Le syndrome chopinien” dans la musique pour piano d’Alexandre Tansman, w: Chopin 1810–2010. Ideas – Interpretations – Influence, red. I. Poniatowska, Z. Chechlińska, Warszawa 2017; M. Szoka Aleksander Tansman, w: Polski Słownik Biograficzny, z. 213, Warszawa-Kraków 2018.
Kompozycje:
(w wykazie pominięto większość utworów niewydanych i zaginionych oraz kompozycje pedagogiczne i okolicznościowe; wiele utworów Tansmana miało kilka wersji, podane są one po wersji pierwotnej)
Instrumentalne:
orkiestrowe:
I Symfonia, 1917, zaginiona
La danse de la sorcière na orkiestrę, 1923–24 (fragm. z planowanego, ale nieskomponowanego baletu Le jardin du paradis), wyd. 1924 Editions Max Eschig, Paryż, 2. wersja na zespół kameralny, 1923–24, 3. wersja na 2 fortepiany, 1923–24
Sinfonietta nr 1 na orkiestrę kameralną, 1924, wyd. 1925 UE, wersja na 2 fortepiany, 1924
II Symfonia a-moll, 1926, wyd. 1931 Editions Max Eschig, Paryż
Uwertura symfoniczna, 1926, wyd. 1929 Editions Max Eschig, Paryż
Toccata na orkiestrę, 1928–29, wyd. 1929 Editions Max Eschig, Paryż, 2. wersja na orkiestrę smyczkową, 1929
Suite dans le style ancien na małą orkiestrę, 1929, zob. utwory fortepianowe
Tryptyk na orkiestrę smyczkową, 1930, zob. utwory kameralne
III Symfonia koncertująca na fortepian, skrzypce, altówkę, wiolonczelę i orkiestrę, 1931, niewydana w całości, cz. II Tempo americano, zob. utwory fortepianowe
4 danses polonaises na orkiestrę, 1931, wersja fortepianowa, 1931, wyd. 1932 Editions Max Eschig, Paryż (obie wersje)
2 moments symphoniques, 1932, wyd. 1933 Editions Max Eschig, Paryż
Rapsodie hébraïque na orkiestrę, 1933, wyd. 1938 Editions Max Eschig, Paryż, wersja fortepianowa, 1933, wyd. 1939 Editions Max Eschig, Paryż
2 intermezzi na orkiestrę, 1934, niewydane
2 pièces na orkiestrę, 1934, wyd. 1936 Editions Max Eschig, Paryż
2 images de la Biblie na orkiestrę, 1935, niewydane
IV Symfonia, 1936–39, wyd. Editions Max Eschig, Paryż, cz. II Adagio na orkiestrę smyczkową, wyd. 1937 Editions Max Eschig, Paryż
Wariacje na temat Frescobaldiego na orkiestrę, 1937, wersja na orkiestrę smyczkową, 1942, wyd. 1956 Editions Max Eschig
Rapsodie polonaise na orkiestrę, 1940, wersja na 2 fortepiany, 1940, wersja fortepianowa, 1940, wyd. 1990 Editions Max Eschig
V Symfonia, 1941–42, wyd. 1950 Editions Max Eschig, Paryż
Carnival Suite (fragmenty muzyczne z Flesh and Fantasy) na orkiestrę, 1941/42, wersja na 2 fortepiany, 1942, wersja na orkiestrę dętą, 1942, wszystkie wyd. Nowy Jork, Leeds Music Corporation
Ricercari na orkiestrę, 1941–49, wyd. Nowy Jork, Leeds Music Corporation
Study in Boogie-woogie na orkiestrę, 1941 (kompozycja wykorzystana później jako 5. część Ricercari 1941–49)
II Mała suita z filmu Flesh and Fantasy na kwartet lub orkiestrę smyczkową, 1943, niewydana
Serenada nr 3 na orkiestrę lub 2 fortepiany, 1943, wyd. Editions Max Eschig (obie wersje)
VI Symfonia „In memoriam” na chór i orkiestrę, sł. kompozytor, 1944, wyd. 1953 Editions Max Eschig, Paryż
VII Symfonia „Lyrique”, 1944, niewydana
Divertimento na orkiestrę kameralną, 1944, wersja na zespół instrumentów, 1944, wyd. Editions Max Eschig (obie wersje)
Lied et Toccata na orkiestrę, 1944, wyd. 1952 UE
Short Suite na orkiestrę i grupy instrumentów, 1944, wyd. Filadelfia, Delkas Music Publishing Company
Introduction et Danse gitane na orkiestrę kameralną, 1946, wyd. Nowy Jork, Leeds Music Corporation
Le cantique des cantiques na orkiestrę kameralną, 1946, niewydane, wersja zrewidowana: La sulamite na orkiestrę kameralną, 1946, niewydana
2 elegie na orkiestrę kameralną, 1948–51, wyd. Buenos Aires 1952 Editorial Argentina de Musica
Musique pour orchestre (VIII Symfonia), 1948, wyd. 1951 Editions Max Eschig, Paryż
Suite dans le goût espagnol na orkiestrę (z muzyki do słuchowiska radiowego Voyage de Magellan), 1948, wyd. 1954 Editions Max Eschig
Musique de table na orkiestrę, 1949, wyd. Paryż 1968 Editions Françaises de Musique -Technisonor
Sinfonia piccola na orkiestrę, 1951–52, wyd. 1953 UE
Le cercle de craie, fragment symfoniczny z muzyki do słuchowiska radiowego, 1952, wyd. Paryż, Editions Françaises de Musique -S.O.F.I.R.A.D.
Concerto pour orchestre, 1954, wyd. 1956 Editions Max Eschig
Capriccio na orkiestrę, 1954, wyd. 1972 Editions Max Eschig
Suite légère na orkiestrę, 1955, wyd. Paryż 1969 Editions Françaises de Musique -Technisonor
Scherzo na orkiestrę, 1957, wyd. Paryż 1969 Editions Françaises de Musique -Technisonor
IX Symfonia, 1957–58, niewydana
Suite baroque na orkiestrę kameralną, 1958, wyd. 1958 UE
La lutte de Jacob avec l’Ange na orkiestrę, 1960, Paryż 1960 Editions Françaises de Musique -Technisonor
Symphonie de chambre, 1960, wyd. Paryż 1961 Editions Françaises de Musique-Technisonor
6 mouvements na orkiestrę smyczkową oraz 6 études na orkiestrę, 1962–63, wyd. Paryż 1963 Editions Françaises de Musique -Technisonor
4 mouvements na orkiestrę, 1967–68, wyd. 1970 Editions Max Eschig
Hommage à Erasme de Rotterdam na orkiestrę, 1968–69, wyd. 1971 Editions Max Eschig
Diptique na orkiestrę, 1969, wyd. 1971 Editions Max Eschig
Stèle in memoriam Igor Strawinski na orkiestrę, 1972, wyd. 1973 Editions Max Eschig
Elégie à la mémoire de Darius Milhaud na orkiestrę, 1975, wyd. 1976 Editions Max Eschig
Les dix commandements na orkiestrę, 1978–79, wyd. 1981 Editions Max Eschi
Sinfonietta nr 2 na orkiestrę kameralną, 1978–79, wyd. 1981 Editions Max Eschig, Paryż
na instrument solo z orkiestrą:
I Koncert na fortepian i orkiestrę, 1925, partytura i wyciąg na 2 fortepiany wyd. 1926 Editions Max Eschig
II Koncert na fortepian i orkiestrę, 1927, wyd. 1928 (partytura) i 1929 (wyciąg na 2 fortepiany) Editions Max Eschig
Suita na 2 fortepiany i orkiestrę, 1928, wyciąg na 3 fortepiany wyd. 1935 Editions Max Eschig
Concertino na fortepian i orkiestrę, 1931, partytura i wyciąg na 2 fortepiany wyd. 1936 Editions Max Eschig
Fantaisie na wiolonczelę i orkiestrę, 1936, wyd. 1936 Editions Max Eschig
Koncert altówkowy, 1936–37, partytura i wyciąg na altówkę i fortepian wyd. 1938 Editions Max Eschig
Fantaisie na fortepian i orkiestrę, 1937, wyd. 1951 Editions Max Eschig
Koncert skrzypcowy, 1937, wyd. 1939 (partytura) i 1951 (wyciąg na skrzypce i fortepian) Editions Max Eschig
Partita nr 2 na fortepian i orkiestrę, 1944, wyciąg na 2 fortepiany wyd. 1950 Editions Max Eschig
Concertino na gitarę i orkiestrę, 1945, partytura i wyciąg na gitarę i fortepian wyd. 1991 Editions Max Eschig
Concertino na obój, klarnet i orkiestrę smyczkową, 1952, wyd. Editions Max Eschig
Koncert na klarnet i orkiestrę kameralną, 1957, Paryż 1959 Editions Françaises de Musique -Technisonor
Musique de cour na gitarę i orkiestrę, 1960, partytura wyd. 1971 UE, wyciąg na gitarę i fortepian oprac. K. Scheit, wyd. 1982 UE
Koncert wiolonczelowy, 1963–64, wyd. 1965 Editions Max Eschig
Suita koncertująca na obój i orkiestrę kameralną, 1966, wyd. 1967 Editions Max Eschig
Concertino na flet, orkiestrę smyczkową i fortepian, 1968, wyciąg na flet i fortepian wyd. 1972 Editions Max Eschig
kameralne:
I Kwartet smyczkowy, 1917, niewydany
II Sonata na skrzypce i fortepian, 1917–19, wyd. Paryż 1921 Demets
Romans na skrzypce i fortepian, 1918, wyd. Warszawa 1919 GiW
II Kwartet smyczkowy, 1922, wyd. Paryż 1924 Senart
Sonata quasi una fantasia na skrzypce i fortepian, 1924, wyd. Paryż 1926 Senart
III Kwartet smyczkowy, 1925, wyd. 1927 UE
Sonatina na flet i fortepian lub skrzypce i fortepian, 1925, wyd. Paryż 1926 Senart
Serenada na skrzypce, wiolonczelę i fortepian, 1928, wyd. Paryż 1930 Leduc
Suite-Divertissement na skrzypce, altówkę, wiolonczelę i fortepian, 1929, wyd. 1930 Editions Max Eschig
II Sonata na wiolonczelę i fortepian, 1930, wyd. 1930 Editions Max Eschig
5 pièces na skrzypce i fortepian (lub z akompaniamentem małej orkiestry), 1930, wyd. 1931 Editions Max Eschig (wersja z fortepianem)
Tryptyk na kwartet smyczkowy lub orkiestrę smyczkową, 1930, wyd. 1931 Editions Max Eschig (obie wersje)
2 pièces na wiolonczelę i fortepian, 1931, wyd. 1932 Editions Max Eschig
Septet na flet, obój, klarnet, fagot, trąbkę, altówkę i wiolonczelę, 1932, wyd. 1935 Editions Max Eschig
2 mouvements na kwartet wiolonczelowy, 1935, wyd. 1938 Editions Max Eschig
IV Kwartet smyczkowy, 1935, wyd. 1936 Editions Max Eschig
Serenada nr 2 na skrzypce, altówkę i wiolonczelę, 1937, wyd. 1938 Editions Max Eschig
Trio na fortepian, skrzypce i wiolonczelę, 1938, wyd. 1939 Editions Max Eschig
V Kwartet smyczkowy, 1940, wyd. 1987 Editions Max Eschig
Sekstet smyczkowy, 1940, wyd. Nowy Jork 1942 Associated Music Publishers
Sonatina nr 2 na skrzypce i fortepian, 1942, wyd. 1991 Editions Max Eschig
Suita na skrzypce i fortepian, 1943, wyd. 1991 Editions Max Eschig
VI Kwartet smyczkowy, 1944, wyd. 1960 Editions Max Eschig
4 Impressions na oktet dęty, 1945, wersja fortepianowa, 1945, wyd. Nowy Jork, Leeds Music Corporation (obie wersje)
Trio na skrzypce, altówkę i wiolonczelę, 1946, wyd. 1990 Editions Max Eschig
VII Kwartet smyczkowy (Musique à cordes), 1947–48, wyd. Editions Max Eschig
Suite pour trio d’anches, 1949, wyd. 1954 Editions Max Eschig
Tombeau de Chopin na kwintet smyczkowy, 1949, wyd. N. Jork 1949 Leeds Music Corporation
Sonata na dwoje skrzypiec, 1950, wyd. 1990 Editions Max Eschig
Sonatina na fagot i fortepian, 1952, wyd. 1952 Editions Max Eschig
Sonatina da camera na flet, skrzypce, altówkę, wiolonczelę i harfę, 1952, wyd. 1994 Editions Max Eschig
Musica a cinque (Quintette Chigiano) na kwartet smyczkowy i fortepian, 1955, wyd. 1994 Editions Max Eschig
Partita na wiolonczelę i fortepian, 1955–56, wyd. 1958 Editions Max Eschig
VIII Kwartet smyczkowy, 1956, wyd. 1990 Editions Max Eschig
Suite pour 3 flûtes à bec, 1956, wyd. 1956 UE
IX Kwartet smyczkowy, 1958 (?), nieukończony
Suita na fagot i fortepian, 1960, wyd. 1960 Editions Max Eschig
Fantaisie na skrzypce i fortepian, 1963, Paryż-Tuluza 1965 Centre d’Art National Français
3 pièces na klarnet, harfę i kwartet smyczkowy, 1970, wyd. 1996 Editions Max Eschig
Miniatures pour trio de cuivre, 1976, wyd. 1995 Editions Max Eschig
Musique à six na klarnet, kwartet smyczkowy i fortepian, 1977, wyd. 1977 Editions Max Eschig
Musique pour clarinette et quatuor à cordes, 1982, wyd. 1984 Editions Max Eschig
Alla polacca na altówkę i fortepian, 1985, wyd. w zbiorze Panorama, rozdz. Alto 1, Paryż 1990 Billaudot
fortepianowe:
Mazurki na fortepian, z. 1: 1915–28, wyd. 1929 Editions Max Eschig
20 pièces faciles sur des mélodies populaires polonaises na fortepian, 1917–24, wyd. Paryż 1925 Senart
Petite suite na fortepian, 1917–19, wyd. Paryż 1921 Demets, wyd. 1965 Editions Max Eschig
7 preludiów na fortepian, 1921, wyd. Paryż 1921 Demets
3 études transcendantes na fortepian, 1922, wyd. Paryż 1923 Senart
5 impromptus na fortepian, 1922–25, wyd. 1926 Editions Max Eschig
Etude-Scherzo na fortepian, 1922, wyd. Paryż 1923 Mathot
[I] Sonatina na fortepian, 1923, wyd. Paryż 1924 Senart
4 danses miniatures na fortepian, 1923, wyd. Paryż 1924 Mathot
Sonata rustica na fortepian, 1925, wyd. 1926 UE
Feuillet d’album na fortepian, 1925, wyd. dodatek nutowy do „Muzyki” 1926 nr 5
II Sonata na fortepian, 1929, wyd. Moguncja 1929 Schott
Suite dans le style ancien na fortepian lub małą orkiestrę, 1929, wersja fortepianowa: 6 części, 1. Entrée, 2. Sarabande, 3. Gavotte, 4. Choral fugué, 5. Aria, 6. Toccata, wyd. 1931 Editions Max Eschig, wersja orkiestrowa: 4 części (bez gawota i toccaty, z przestawieniem Choral fugué na koniec po arii), wyd. 1936 Editions Max Eschig
Berceuse na fortepian, 1929, wyd. „La Revue Musicale” 1929, dodatek muzyczny nr 6
Burleska na fortepian, 1929, wyd. w zbiorze Treize Danses, wyd. La Sirène Musicale oraz wraz z Berceuse jako 2 pièces, 1929, Paryż 1929 La Sirène Musicale
[II] Sonatine transatlantique na fortepian, wersja na 2 fortepiany, wersja orkiestrowa, wszystkie 1930, wyd. Paryż 1930 Leduc
Arabesques na fortepian, 1930, wyd. 1931 Editions Max Eschig
Tempo americano na fortepian, transkrypcja II części III Symfonii koncertującej, 1931, wyd. Editions Max Eschig
III Sonata na fortepian, 1932, wyd. 1992 Editions Max Eschig
Mazurki na fortepian, z. 2: 1932, wyd. 1933 Editions Max Eschig
III Sonatina na fortepian, 1933, wyd. 1933 Editions Max Eschig
Le tour du monde en miniature. 15 feuillets de voyage na fortepian, 1933, wyd. 1933 Editions Max Eschig
5 impressions na fortepian, 1934, wyd. 1935 Editions Max Eschig
3 préludes en forme de blues na fortepian, 1937, wyd. 1937 Editions Max Eschig
8 novelettes na fortepian, 1936, wyd. 1936 Editions Max Eschig
Le Géant na fortepian, 1937, wyd. 1938 Editions Max Eschig
Intermezzi na fortepian, z. 1 i 2: 1939, wyd. 1948 Editions Max Eschig, z. 3: 1939–40 oraz z. 4: 1940, oba wyd. Nowy Jork 1944 Associated Music Publishers
3 Ballady na fortepian, 1941, wyd. 1990 Editions Max Eschig
IV Sonata na fortepian, 1941, wyd. Nowy Jork 1942 Associated Music Publishers
6 études de virtuosité na fortepian, 1941, wyd. 1995 Editions Max Eschig
Canzone orientale, Mazurka oraz Moment musical na fortepian, wszystkie 1941, wyd. St. Louis 1941 Union by Art Publication Society
Mazurki na fortepian, z. 3 i 4: 1941, wyd. 1949 Editions Max Eschig (z. 3) oraz 1990 Editions Max Eschig (z. 4)
Sonata na 2 fortepiany, 1941, wyd. 1988 (?) Editions Max Eschig
6 caprices na fortepian, 1943, wyd. 1994 Editions Max Eschig
4 Piano Moods na fortepian, 1944, wyd. Nowy Jork 1944 MCA Music Publishing
Piano Miniatures na fortepian, 1945, wyd. Nowy Jork 1945 Leeds Music Corporation
8 Cantilenes for Piano. Hommage to J.S. Bach na fortepian, 1949, wyd. Nowy Jork 1950 Leeds Music Corporation
4 nocturnes na fortepian, 1952, wyd. 1952 UE
Suite varié na fortepian, 1953, wyd. 1955 UE
V Sonata na fortepian, 1955, wyd. 1956 UE
11 interludes na fortepian, 1955, wyd. 1957 Editions Max Eschig
In the Contemporary Piano Literature, z. 1 i 2, 1955, wyd. Evanston, Clayton F. Summy Company
Fantaisie sur des valses de Johann Strauss na 2 fortepiany, 1961, wyd. 1964 Editions Max Eschig
Etiuda na fortepian, 1967, wyd. 1969 Editions Max Eschig
Hommage à Arthur Rubinstein na fortepian, 1973, wyd. 1973 Editions Max Eschig
Album d’amis na fortepian, 1980, wyd. 1982 Editions Max Eschig
gitarowe:
Mazurka na gitarę, 1925, wyd. „La Revue Musicale” kwiecień 1926 oraz Londyn 1928 Schott, wersje: na fortepian, Londyn 1928 Schott, na skrzypce i fortepian, oprac. przez S. Duszkina, Londyn 1931 Schott, na gitarę i kwartet smyczkowy 1950 oraz na gitarę i harfę 1979, niewydana
Cavatina na gitarę, 1950, wyd. Londyn 1952 Schott
Sonatina na gitarę, ok. 1951 (?), cz. II Elegia i cz. IV Fughetta wyd. w: Alexander Tansman Posthumous Works for Guitar, Ankona 2003 Bèrben
Danza pomposa na gitarę, 1952 (utwór został włączony jako ostatnia część Cavatiny), wyd. Londyn 1961 Schott
Pièce en forme de passacaille na gitarę, 1953 (wyd. pt. Passacaille), wyd. w: Alexander Tansman Posthumous Works for Guitar, Ankona 2003 Bèrben
3 pièces (Canzonetta, Alla polacca, Berceuse d’orient) na gitarę, 1954, wyd. 1962 Editions Max Eschig
Prélude et interlude na gitarę, 1955, wyd. w: Alexander Tansman Posthumous Works for Guitar, Ankona 2003 Bèrben
Invenzione, Notturno romantico e Segovia na gitarę, 1957, wyd. Meksyk 1989 Yolotl; dwa ostatnie utwory razem znane są jako Suite lub Suite pour Segovia
Suite in modo polonico na gitarę, 1962, wyd. 1968 Editions Max Eschig, wersja na gitarę i harfę, 1976, wyd. 1999 Editions Max Eschig
Ballada na gitarę, 1965, wyd. 1998 Editions Max Eschig
Hommage à Chopin na gitarę, 1966, wyd. 1972 Editions Max Eschig
Inventions (Hommage à Bach) na gitarę, 1967, wyd. w: Alexander Tansman Posthumous Works for Guitar, Ankona 2003 Bèrben
Quattro tempi di mazurka na gitarę, 1967, wyd. w: Alexander Tansman Posthumous Works for Guitar, Ankona 2003 Bèrben
Pièces [brèves] na gitarę, ok. 1968 (?), wyd. w: Alexander Tansman Posthumous Works for Guitar, Ankona 2003 Bèrben
Pezzo in modo antico na gitarę, 1970, wyd. w: Alexander Tansman Posthumous Works for Guitar, Ankona 1970 Bèrben
Wariacje na temat Skriabina na gitarę, 1971, wyd. 1972 Editions Max Eschig
2 chansons populaires na gitarę, 1978, wyd. Meksyk 1989 Yolotl, wersja na 2 gitary, oprac. A. Wendland, Łódź 1996 Ars Longa Edition
Hommage à Lech Wałęsa na gitarę, 1982, wyd. 1982 Editions Max Eschig
6 miniatures na gitarę, 1985 (transkrypcja 6 utworów fortepianowych ze zbioru Pour les enfants, 1933, wyd. 1933 Editions Max Eschig), wyd. 1989 Editions Max Eschig
Wokalne i wokalno-instrumentalne:
8 melodies japonaises Kaï-Kaï na głos z fortepianem, sł. uty japońskiej w parafrazie R. Kwiatkowskiego, 1918, wyd. Paryż 1922 Demets, wersja z orkiestrą kameralną, 1918
2 Lieder na głos z fortepianem, sł. A. Spira, tłum. niem. R.S. Hoffmann, 1925, wyd. 1927 UE
5 mélodies na głos z fortepianem, sł. Anna E. Tansman, 1927, wyd. Paryż 1928 La Sirène Musicale
Vocalise-Etude na głos z fortepianem, 1930, wyd. w zbiorze wokaliz, wyd. Paryż 1930 Leduc
6 Songs na głos z fortepianem, sł. N. de Bragança, 1934, wyd. 1934 Editions Max Eschig
Adam i Ewa dla recytatora i na orkiestrę, część Genesis, utworu napisanego przez 7 kompozytorów dla recytatora, na chór męski i orkiestrę, sł. Pierwsza Księga Mojżeszowa, 1944, niewydane
VI Symfonia „In memoriam” na głos, chór i orkiestrę, 1944, zob. utwory orkiestrowe
4 choeurs d'enfants avec piano, 1945, wyd. Boston, Birchard
Kol-nidrei na tenor, chór mieszany i organy, 1945, wyd. Boston, Birchard
Ma Tovu – How Fair are thy Tents na tenor lub baryton, chór mieszany i organy, 1946, wyd. Nowy Jork, Liturgical Music by Contemporary Composers
Ponctuation française na głos i orkiestrę kameralną lub fortepian, sł. Ch. Oulmont, 1946, wyd. wersji z fortepianem 1948 Editions Max Eschig
Apostrophe à Zion na chór i orkiestrę, sł. psalmu odnalezionego w 1947 w jednej z grot Chirbet Qumran, 1976–77, niewydane
Prorok Izajasz, oratorium symfoniczne na chór mieszany i orkiestrę, sł. z Biblii, 1950, wyd. UE
4 prières na chór mieszany a cappella, sł. Psalmów, 1951, wyd. Nowy Jork, Leeds Music Corporation
Prologi, kantata na głosy żeńskie i orkiestrę kameralną, sł. z Biblii, 1957, Paryż 1957 Editions Françaises de Musique –S.O.F.I.R.A.D.
11 Chansons pour Pippa na głos i harfę lub fortepian, 1959, wyd. Paryż 1990 Billaudot
Psalmy na tenor, chór mieszany i orkiestrę, 1960–61, wyd. 1964 Editions Max Eschig
8 Stèles de Victor Segalen na głos i orkiestrę kameralną, sł. V. Segalen, 1979, partytura i wyciąg na 2 fortepiany wyd. 1980 Editions Max Eschig
Sceniczne:
7 oper (uwzględniono tylko wykonane):
La nuit kurde, libretto J.-R. Bloch, 1925–27, wyk. Radio France 1927, dyryg. A. Tansman, niewydana
La toison d’or, libretto S. de Madariaga y Rojo, 1938, wyk. Radio France 1947, dyryg. R. Chalan, niewydana
Le Serment, libretto D. Vincent wg H. Balzaca, 1953, wyst. Bruksela 1955, dyryg. R. Defossez, wyd. 1955 UE
Sabbataï Zévi, le faux Messie, libretto N. Bistritzky, 1958, wyst. Paryż 1961, dyryg. Ch. Bruck, wyd. 1966 Editions Max Eschig
L’Usignolo di Boboli, libretto M. Labroca, 1964, wyst. Nicea 1965, dyryg. J. Perisson, wyd. Mediolan 1965 Ricordi
George Dandin, libretto wg Moliera, 1973–74, wyst. Sarlat-la-Canéda 1974, dyryg. D. Chabrun, niewydana
balety:
Sextuor (inne tytuły: The Tragedy of the Cello, Silvesterspuck, Petit drame à six instrument, Mélodrame pour six instruments), libretto wg A. Arnoux, 1923, wyst. Paryż 1924, wyciąg fortepianowy wyd. 1923 Editions Max Eschig, wersja radiowa Paryż 1990 Billaudot
Le cercle éternel (wersja baletowa La danse de la sorcière i Uwertury symfonicznej – zob. utwory orkiestrowe), libretto wg H.Ch. Andersena, 1929, wyst. Paryż 1929
Bric-à-brac, libr. A. Arnoux, 1935, wyst. Lyon 1958, wyciąg fortepianowy wyd. 1938 Editions Max Eschig
La grande ville (wersja baletowa Sonatine transatlantique, zob. utwory fortepianowe), 1935, wyst. Kolonia 1935, wyciąg na 2 fortepiany wyd. 1938 Editions Max Eschig, wersja orkiestrowa 1944, wyst. Santiago 1951, niewydany
He, She and I 1946, wyst. 1946 (?), niewydany
Der Nachtzug, libretto K. Jooss, 1951, wyst. Essen 1952
Les habits neufs du Roi, libretto wg H.Ch. Andersena, 1958–59, wyst. Wenecja 1959, partytura i wyciąg na 2 fortepiany wyd. 1960 UE
Résurrection (inny tytuł La robe noir de Claire), 1961–62, libretto wg L. Tołstoja, wyst. Nicea 1962, wyciąg fortepianowy wyd. 1962 Editions Max Eschig
La table, balet na orkiestrę smyczkową (suita z 6 mouvements na orkiestrę smyczkową), 1963, wyst. Paryż 1983
muzyka filmowa:
Poil de carotte, reż. J. Duvivier, 1932
La châtelaine du Liban, reż. J. Epstein, 1933
A. O. F., 1934
Civa-Dassi, 1936
Flesh and Fantasy, reż. J. Duvivier, 1941–42, zob. utwory orkiestrowe
Since You Went Away, reż. M. Steiner, 1942, niewydany
Tempo di Conga, 1943, niewydany
Paris-Underground, reż. G. Ratoff, 1945
Sister Kenny, reż. D. Nichols, 1946
Dunkirk to Dunkerque „Et c’est arrivé ainsi”, 1950, wyd. Paryż 1951 Boris Morras Productions
The Bargee, 1964
muzyka teatralna i radiowa
Prace:
O mej twórczości muzycznej, „Muzyka” 1925 nr 4/5
Igor Stravinsky, Paryż 1948
O „lekcji” Chopina „rewolucjonisty”, tłum. M. Gamrat, „Muzyka21” 2010, nr 11
W hołdzie Strawińskiemu. Rozmowa z Aleksandrem Tansmanem, tłum. M. Gamrat, “Muzyka21” 2012, nr 5 [przedruk wywiadu za: Une voie lyrique dans un siècle bouleversé]
Karol Szymanowski, tłum. M. Gamrat, “Res Facta Nova” 2017, 18(27)
