Szeligowski, Aleksander
Szeligowski Tadeusz, *13 IX 1896 Lwów, †10 I 1963 Poznań, kompozytor i pedagog. Studiował w Konserwatorium Galicyjskiego Towarzystwa Muzycznego we Lwowie: fortepian u V. Kurza i teorię muzyki u S. Niewiadomskiego. W latach 1918–22 odbył studia prawnicze na UJ w Krakowie, równocześnie uczył się harmonii i kontrapunktu u B. Wallek-Walewskiego i fortepian u H. Petersa oraz w latach 1921–22 studiował muzykologię u Z. Jachimeckiego. W 1923 przeniósł się do Wilna, gdzie do 1927 pracował jako radca prawny w Prokuratorii Generalnej. W 1926 był wiceprezesem Wileńskiego Towarzystwa Filharmonicznego. W latach 1929–31 jako stypendysta MWRiOP Szeligowski studiował w Paryżu kompozycję u N. Boulanger i instrumentację u P. Dukasa; w tym czasie działał w Stowarzyszeniu Młodych Muzyków Polaków jako sekretarz i wiceprezes. W 1931 wykładał teorię muzyki i kompozycję w Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Poznaniu, prowadził Chór im. S. Moniuszki. W 1931 ożenił się w Wilnie ze Stanisławą Harasowską, muzykolożką, z podejmował wiele prac na polu pedagogiki i upowszechnienia muzyki. W 1932 Szeligowski ponownie zamieszkał w Wilnie, gdzie uczył teorii muzyki w Konserwatorium Muzycznym, a w latach 1935–39 był wicedyrektorem prywatnego Konserwatorium im. M. Karłowicza. Wykładał też na Uniwersytecie Wileńskim. W 1932 założył zespół wokalny Pro Arte i zainicjował powstanie Rady Wileńskich Zrzeszeń Artystycznych. Podczas wojny był organistą w kościele św. Kazimierza w Wilnie. W 1945 został dyrektorem PŚSM w Lublinie i wspólnie z żoną zorganizował Szkołę Umuzykalniającą. W latach 1947–50 był dyrektorem Państwowej Wyższej Szkoły Operowej w Poznaniu oraz dyrektorem i kierownikiem artystycznym Filharmonii Poznańskiej. Od 1948 do 1963 uczył kompozycji w PWSM w Poznaniu (od 1950 jako profesor); w latach 1951–63 profesor kompozycji w PWSM w Warszawie (od 1957 kierownik katedry). Jego uczniami byli m.in.: A. Bloch, H. Czyż, J. Fotek, A. Koszewski, W. Kotoński, Z. Krauze, B. Matuszczak, W. Rudziński, W. Słowiński. Od 1951 do 1954 pełnił funkcję prezesa ZKP, w 1952 przewodniczył jury II Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego im. H. Wieniawskiego. W 1958 był prezesem poznańskiego oddziału ZKP, w 1960 przewodniczącym Rady COPSA (Centralnego Ośrodka Pedagogicznego Szkolnictwa Artystycznego), od 1960 do 1962 kierownikiem naukowym działaczy muzycznych CPARA (Centralnej Poradni Amatorskiego Ruchu Artystycznego), w latach 1961–62 prezesem Towarzystwa Muzycznego im. H. Wieniawskiego w Poznaniu. W 1961 należał do inicjatorów festiwalu Poznańska Wiosna Muzyczna. W 1962 przewodniczył jury Konkursu Kompozytorskiego im. H. Wieniawskiego w Poznaniu. W 1965 Szeligowski został pochowany w Krypcie Zasłużonych na Poznańskiej Skałce. W 1999 Filharmonia Poznańska przyjęła imię T. Szeligowskiego. Nagrody: w 1950 nagroda państwowa II stopnia; w 1951 nagroda państwowa I stopnia; w 1957 Nagroda Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci; w 1963 nagroda ZKP (pośmiertnie); w 1963 nagroda PR i ZAiKS (pośmiertnie). Odznaczenia: w 1952 Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski.
Szeligowski był kompozytorem wszechstronnym, mistrzem stylizacji. Jego bogata, stylistycznie zróżnicowana twórczość obejmuje wiele gatunków muzycznych i ma liczne źródła inspiracji: polski folklor (Wesele lubelskie), renesansową archaizację (Bunt żaków), neoklasycyzm (Koncert na fortepian), neoromantyczną ekspresję (Epitaphium na śmierć Karola Szymanowskiego) i technikę dodekafoniczną (Trio na skrzypce, wiolonczelę i fortepian). Odznacza się też doskonałym, chociaż tradycyjnym warsztatem kompozytorskim i szczególną umiejętnością stosowania odpowiednich środków wyrazu, zarówno patosu, jak i groteski; chciał, aby jego muzyka była komunikatywna. Świadomie eklektyczna twórczość Szeligowskiego powstawała często dla wykonawców amatorów, z myślą o upowszechnieniu muzyki i cieszyła się dużą, choć krótkotrwałą popularnością. Wszystkie jego dzieła sceniczne, efektowne i nacechowane dobrą dramaturgią, doczekały się wystawienia. W młodości żarliwy zwolennik nowych prądów w muzyce i ideałów K. Szymanowskiego, w latach powojennych popadł w konflikt ze środowiskiem polskiej awangardy muzycznej. Szeligowski był zagorzałym publicystą muzycznym. Wyrazem niezwykłej troski o rozwój i upowszechnienie kultury muzycznej w Polsce są jego polemiki w „Muzyce” i „Muzyce Polskiej”, recenzje w „Kurierze Poznańskim”, „Kurierze Wileńskim” i „Tygodniku Wileńskim”, a także liczne wypowiedzi na łamach „Ruchu Muzycznego”.
Literatura: Z. Lissa „Bunt żaków” Tadeusza Szeligowskiego, Kraków 1955, 2. wyd. poszerzone 1957; T. Kowalski Muzyka instrumentalna Tadeusza Szeligowskiego, Gdańsk 1972; Tadeusz Szeligowski. W 10 rocznicę śmierci kompozytora, red. J. Krassowski, Gdańsk 1973; Tadeusz Szeligowski – studia i wspomnienia, red. H. Martenka, Bydgoszcz 1987; T. Szantruczek Tadeusz Szeligowski, Poznań 1995; Tadeusz Szeligowski. Wokół twórcy i jego dzieła, red. T. Brodniewicz i in., Poznań 1998.
Instrumentalne:
2 mazurki na fortepian, 1926
Z chłopa król, uwertura, 1926
Kaziuki, suita na orkiestrę, 1928, wyk. Wilno 1929
Pieśń litewska na skrzypce i fortepian, 1928, wyd. Warszawa 1934, Kraków 1952
II Kwartet smyczkowy, 1929, wyk. Paryż 1930
Koncert na orkiestrę, 1930, wyk. Poznań 1935
Suita archaiczna na orkiestrę, 1930
Partita na orkiestrę, 1931
Koncert na klarnet i orkiestrę, 1933, wyk. Wilno 1935
Album dla młodzieży na fortepian, 1934
II Kwartet smyczkowy, 1935, wyk. Warszawa 1935
Trio na obój, altówkę i wiolonczelę, 1935
Fantazja rapsodyczna na skrzypce i fortepian, 1936
Niebieski ptak, suita na orkiestrę, 1936, wyk. Wilno 1938
Epitafium na śmierć Karola Szymanowskiego na orkiestrę, 1937, wyk. Wilno 1937, wyd. Kraków 1948
Gitary z Zalamei na fortepian, 1939, wyd. Kraków 1945, 4. wyd. 1993
Suita kolędowa na orkiestrę, 1939
Sonatina na fortepian, 1940, wyd. Kraków 1947, 1999
Koncert na fortepian i orkiestrę, 1941, wyk. Łódź 1946, wyciąg fortepianowy wyd. Kraków 1948
Taniec rosyjski na fortepian, 1942
Kupałowa noc, suita na orkiestrę, 1945, wyk. Poznań 1952
Orientale na wiolonczelę i fortepian, 1945, wyd. Kraków 1953
Suita lubelska na orkiestrę, 1945, wyk. Warszawa 1946
Nokturn na orkiestrę, 1948
Sonata d-moll na fortepian, 1949, wyd. Kraków 1949
Kwintet na instrumenty dęte, 1952, wyk. Warszawa 1953, wyd. Kraków 1956
Uwertura komediowa na orkiestrę, 1952, wyk. Warszawa 1953
Sonata na flet i fortepian, 1953, wyd. Kraków 1955, 4. wyd. 1993
4 tańce na orkiestrę, 1954
Paw i dziewczyna, suita na orkiestrę, 1954
Walc sentymentalny na orkiestrę, 1954
Na łące, suita na 2 fortepiany, 1955, wyd. Kraków 1960, 2. wyd. 1970
Trio na skrzypce, wiolonczelę i fortepian, 1956, wyk. Warszawa 1956, wyd. Kraków 1979
2 etiudy na podwójne dźwięki na fortepian, 1959, wyd. Kraków 1999
Wokalne:
3 motety do tekstów łacińskich na chór mieszany a cappella, 1929
Pod okapem śniegu na chór mieszany a cappella, sł. E. Zegadłowicz, 1933, wyd. w: «Polska Pieśń Chóralna» z. 3, Warszawa 1934, «Polska Literatura Chóralna» 3, Kraków 2. wyd. 1952
Angeli słodko śpiewali na chór mieszany a cappella, 1934, wyd. Warszawa 1934, Kraków 1957
Regina coeli laetare na chór mieszany a cappella, 1934, wyd. Warszawa 1979
Przepióreczka na chór męski a cappella, sł. ludowe, 1934, wyd. Warszawa 1938
Pieśń żeglarzy, sł. B. Piwocka, 1938, wyd. «Polska Literatura Chóralna» 217, Kraków 1956
Psalm radosny in memoriam G. Dufay, 1938, wyd. Katowice 1939
Missa de angelis na chór żeński a cappella, 1942
2 pieśni białoruskie na chór mieszany a cappella, 1943
Popule meus na chór żeński a cappella, 1943
4 pieśni weselne z Lubelszczyzny na chór mieszany a cappella, 1945, wyd. Kraków 1946
5 pieśni ludowych z Lubelszczyzny na chór mieszany a cappella, 1945, wyd. «Polska Literatura Chóralna» 8, Kraków 1945
5 pieśni ludowych z Lubelszczyzny na chór żeński a cappella, 1945, wyd. «Polska Literatura Chóralna» 6, Kraków 1945
Koszałki opałki na chór męski a cappela, sł. E. Zegadłowicz, 1946, wyd. Kraków 1947
Pieśń żartobliwa na chór mieszany a cappella, sł. ludowe, 1948, wyd. Kraków 1964
Psalm CXVI. Laudate Dominum omnes gentes na chór mieszany a cappella, 1960, wyk. Warszawska Jesień 1960, wyd. Kraków 1961
Piosenka moja na chór mieszany a cappella, sł. M. Konopnicka, 1960
Imitacje na chór mieszany a cappella, 1961
Wokalno-instrumentalne:
2 pieśni na głos i fortepian do sł. M. Kleczyńskiej, 1929
Pieśni zielone na głos i fortepian, sł. ludowe, oprac. R. Brandstaetter, 1930, wyd. Warszawa 1931
Pieśni Maryjne na głos solo, chór i orkiestrę, 1932
Msza łacińska na chór mieszany i organy, 1932
Alegorie kwietne, 8 pieśni do tekstów z XV w. na głos i fortepian, 1934
Wiśnie, blues na głos, wiolonczelę i fortepian, sł. K.I. Gałczyński, 1934
Ave Maria na sopran, 3-głosowy chór żeński i organy, 1943, wyd. Kraków 1946
Piosenki na głos i fortepian, sł. J. Iwaszkiewicz, 1945, wyd. Kraków 1959
Tryptyk na sopran i orkiestrę, sł. ludowe, 1946, wyd. Kraków 1954
O sporcie, kantata na głos solo, chór i orkiestrę, sł. K. Wierzyński, 1948
Suita weselna na sopran, tenor, chór i fortepian, wg O. Kolberga, 1948, wyd. Kraków 1950
Wesele lubelskie, suita na sopran, chór i małą orkiestrę, 1948, wyd. Kraków 1951
Arion na głos i fortepian, sł. A. Puszkin, tłum. S. Pollak, 1949, wyd. w: 4 pieśni do słów A. Puszkina, Kraków 1950
Panicz i dziewczyna na sopran, baryton, chór i orkiestrę lub fortepian, sł. A. Mickiewicz, 1949, wyd. Kraków 1950
Rapsod na sopran i orkiestrę, sł. J. Słowacki, 1949
Karta serc, kantata na sopran, chór mieszany i orkiestrę, sł. J. Gisges, 1952, wyk. Kraków 1952
Piosenka o trzech Mauretankach na głos i fortepian, sł. F. García Lorca, 1953, wyd. Kraków 1954
Renegat, ballada na bas i orkiestrę, sł. A. Mickiewicz, 1953, wyciąg fortepianowy wyd. Kraków 1954
Pieśń dziesięciolecia na chór mieszany i fortepian, sł. Cz. Ziółkowski, 1955, wyd. Kraków 1955
Soledad na głos i fortepian, sł. M. Bilewicz-Poleracka, 1960
Odys płaczący i opuszczony, opera-oratorium, libretto R. Brandstaetter, 1961, wyk. radiowe Kraków 1962
pieśni ludowe i masowe
Sceniczne:
Paw i dziewczyna, balet, libretto W. Kubacki, 1948, wyst. Wrocław 1949
Bunt żaków, opera, libretto R. Brandstaetter, 1951, wyst. Wrocław 1951, wyciąg fortepianowy wyd. Kraków 1951
Krakatuk, opera, libretto K. Niżyńska, 1954, wyst. Gdańsk 1956
Kwiat paproci, balet, choreografia E. Papliński, 1955, wyst. Warszawa 1955
Mazepa, balet, libretto I. Turska wg J. Słowackiego, 1957, wyst. Warszawa 1958
Teodor Gentleman, opera, libretto Cz. Chruszczewski, 1960, wyst. Wrocław 1963
muzyka do 20 przedstawień teatralnych
muzyka filmowa
Opracowania:
Siadajcie wszyscy wokoło z nami na chór z fortepianem, 1945, wyd. Warszawa 1946
Praca:
Lekcje słuchania muzyki. Zarys metodyki dla szkół umuzykalniających, ze Stanisławą Szeligowską, Kraków 1947