Logotypy UE

Sterkel, Johann Franz Xaver

Biogram i literatura

Sterkel [sztˊerkel] Johann Franz Xaver, *3 XII 1750 Würzburg, †12 X 1817 Würzburg, niemiecki pianista, organista i kompozytor, ksiądz. Naukę gry na organach pobierał u A. Kettego i Weismandela w Würzburgu, tam w 1764 podjął studia teologiczne na uniwersytecie. W 1768 został organistą w Neumünster, w 1774 przyjął święcenia kapłańskie. Po występie na dworze w Würzburgu grał 1777 w Mannheimie (słyszał go W.A. Mozart) oraz w Moguncji, gdzie w 1778 powołany został na stanowisko dworskiego kapelana i organisty. W 1779 wyjechał ze skrzypkiem F. Lehritterem (swoim przyrodnim bratem) do Włoch; często występował jako pianista, w 1782 wystawił w Neapolu swoją operę Il Farnace, gościł u G.B. Martiniego w Bolonii; w Niemczech natomiast zwiedził wytwórnię fortepianów A. Steina w Augsburgu, w 1791 spotkał się w Aschaffenburgu z Beethovenem i wspólnie muzykowali. Od 1793 do rozwiązania zespołu w 1797 Sterkel był kapelmistrzem dworu w Moguncji, następne lata spędził w Würzburgu, gdzie skomponował wiele utworów religijnych. Od ok. 1802 działał w Ratyzbonie na dworze ks. arcybiskupa K.Th. von Dalberga, założył tam szkołę chóralną, dla której pisał pieśni wielogłosowe. W latach 1810–14 był kapelmistrzem na dworze księcia w Aschaffenburgu, wystawił wówczas m.in. Czarodziejski flet i Uprowadzenie z seraju Mozarta. W 1815 po pobycie w Monachium powrócił do Würzburga. Sterkel wykształcił wielu niemieckich pianistów i śpiewaków.

Wykonanie 4 symfonii Sterkla w ramach Concert Spirituel w Rouen w 1777 zapoczątkowało szerszą wymianę muzyczną niemiecko-francuską. Sterkel był jednym z kompozytorów reprezentujących styl szkoły mannheimskiej, zwłaszcza w muzyce kameralnej z udziałem fortepianu, odegrał rolę w rozpowszechnieniu się tego typu twórczości w Niemczech. Jego utwory wydawano nie tylko w Moguncji czy Frankfurcie n. Menem, ale także w Paryżu, Wiedniu oraz Londynie. Partia fortepianu w sonatach z udziałem skrzypiec lub wiolonczeli, podobnie jak i w pieśniach, nie jest skomplikowana, ale fakturalnie efektowna. Niektóre utwory, np. kwintet smyczkowy, kwartet fortepianowy, koncerty, uwertury przetrwały próbę czasu. W sonatach, które odpowiadały przede wszystkim gustom ówczesnych dam, Sterkel dał wyraz upodobaniu do liryki; części sonat wykazują luźną strukturę, co zbliża je do stylu rozwiniętego później przez F. Schuberta. Grę Sterkla charakteryzowano jako miękką, kobiecą. Rozgłos przyniosło Sterklowi wydanie jego utworów w antologii (wyd. J. Relfe, Londyn 1786) razem z dziełami J. Haydna, J. Schoberta, J.K. Vaňhala, J.F. Edelmanna i in. oraz umieszczenie jego nazwiska wśród sławnych kompozytorów w Musical Characteristics op. 19 M. Clementiego (Londyn 1787).

Literatura: Johann Franz Xaver Sterkels Briefwechsel mit seinen Verlegern, wyd. A. Beer i D. Schnell, «Beiträge zur Mittelrheinischen Musikgeschichte» XXXVI, Moguncja 2002.

J.B. von Siebold, szkic biograficzny, „Neue fränkische Chronik” II, red. B. Andres, Würzburg 1807; A. Scharnagl Johann Franz Xaver Sterkel, Würzburg 1943; A. Gottron Mainzer Musikgeschichte von 1500 bis 1800, Moguncja 1959; R. Fuhrmann Mannheimer Klavier-Kammermusik, 2 t., Marburg 1963; K. Komlós The Viennese Keyboard Trio in the 1780s. Sociological Background and Contemporary Reception, „Music and Letters” LXVIII, 1987; J. Elart Circulation des quatre symphonies oeuvre VII de Johann Franz Xaver Sterkel de l’Allemagne à Rouen, w: Studien zu den deutsch-französischen Musikbeziehungen im 18. und 19. Jahrhundert, ks. kongresu w Saarbrücken 1999, red. H. Schneider, Hildesheim 2002.

Kompozycje i edycje

Kompozycje

(część utworów zwłaszcza koncerty, tria, sonaty wydawano z różną numeracją op.)

Instrumentalne:

orkiestrowe:

25 symfonii, m.in.:

4 symfonie op. 7, wyd. Paryż 1782

4 symfonie op. 11, wyd. Paryż 1786

2 Sinfonies périodiques op. 35, wyd. Paryż; 1793

4 uwertury, w tym 2 wyd. Lipsk b.r.

6 koncertów fortepianowych:

Koncert fortepianowy C-dur op. 20,  wyd. Moguncja 1785

3 koncerty fortepianowe op. 26, wyd. Moguncja 1788:

Koncert fortepianowy D-dur

Koncert fortepianowy F-dur

Koncert fortepianowy C-dur

Koncert fortepianowy B-dur op. 31, wyd. Moguncja 1789

Koncert fortepianowy C-dur op. 40, wyd. Offenbach 1792

kameralne:

kwintet smyczkowy, wyd. Wiedeń 1794

kwartet fortepianowy, wyd. Lipsk 1806

6 duos op. 8, na skrzypce i altówkę, wyd. Paryż ok. 1779

ponad 40 triów na fortepian/klawesyn,

wydane w zbiorach po 3 utwory:

op. 1 i op. 2, wyd. Frankfurt n. Menem 1775

op. 3, wyd. Frankfurt n. Menem ok. 1777

op. 5, wyd. Frankfurt n. Menem 1776

op. 6 i op. 7, wyd. Frankfurt n. Menem ok. 1777

op. 9, wyd. Mannheim 1783

op. 12, wyd. Paryż ok. 1782

op. 17, wyd. Moguncja 1784

op. 30, wyd. Wiedeń 1789

op. 32, wyd. Wiedeń 1790

wydane pojedynczo:

op. 34, wyd. Offenbach 1792

op. 45, wyd. Berlin 1805

op. 46, wyd. Lipsk 1808

op. 47, wyd. Lipsk 1809

Grand Trio op. 48, wyd. Berlin ok. 1815

Grands trios op. posth., wyd. Bonn ok. 1818

sonaty na fortepian/klawesyn i skrzypce:

3 sonaty op. 4, wyd. Frankfurt n. Menem ok. 1776

3 sonaty op. 15 i 3 sonaty op. 16, wyd. Moguncja ok. 1784

3 sonaty op. 18, wyd. Moguncja ok. 1785

6 sonat op. 19, wyd. Moguncja ok. 1785

1 sonata op. 25, wyd. Moguncja ok. 1786

1 sonata op. 27, wyd. Offenbach 1787

6 sonat op. 33, wyd. Moguncja 1793

1 sonata op. 41, wyd. Offenbach 1804

1 sonata op. 44, wyd. Wiedeń 1805

solowe:

12 utworów op. 10, na fortepian, wyd. Wiedeń ok. 1780

12 utworów op. 22, na fortepian, wyd. Moguncja 1784

6 utworów op. 24, na fortepian, wyd. Moguncja 1784

Ariettes variées na fortepian, wyd. Berlin 1797

3 sonaty op. 34, na fortepian, wyd. Moguncja 1798

Grande sonate op. 36, na fortepian, wyd. Offenbach 1798

Fantaisie en rondo op. 37, na fortepian, wyd. Offenbach ok. 1798

3 grandes sonates op. 39, na fortepian, wyd. Offenbach b.r.

Fantazja a-moll na fortepian, wyd. Bonn 1817

Divertissement op. 48, na fortepian, wyd. Lipsk b.r.

20 drobnych utworów na fortepian, wyd. Bonn, Offenbach, Moguncja b.r.;

wariacje na fortepian

utwory na fortepian na 4 ręce, m.in.:

1 sonata op. 21, wyd. Moguncja ok. 1787

1 sonata op. 23, wyd. Moguncja ok. 1787

4 sonaty op. 28, wyd. Moguncja ok. 1787

Wokalno-instrumentalne:

4 msze na głosy solowe, chór i orkiestrę, rkp.

arie, duety, pieśni wielogłosowe

zbiór 125 pieśni solowych w 16 t., wyd. od ok. 1788, m.in. w Moguncji

Sceniczne:

Il Farnace, opera, wyst. Neapol 1782; uwertura w transkrypcji na fortepian i skrzypce, wyd. Frankfurt n. Menem ok. 1785

 

Edycje:

Sonata G-dur op. 18 nr 2, wyd. H. Riemann w: Mannheimer Kammermusik des 18. Jahrhunderts, «Denkmäler der Tonkunst in Bayern» XVI, Lipsk 1915

3 duety na altówkę, oprac. H. von Bülow, Lipsk 1955

kwintet smyczkowy, wyd. A. Gottron, Heidelberg 1961

6 duetów op. 8, na skrzypce i altówkę, wyd. W. Lebermann, Moguncja 1969

Ausgewählte Stücke na fortepian, wyd. W. Frickert, Zurych 1971

Koncert fortepianowy C-dur op. 20, wyd. A. Scharnagl, Moguncja 1977

Les petites beautés op. 24, na fortepian, wyd. E. Kraus, Ratyzbona 1994