Sterkel, Johann Franz Xaver

Sterkel [sztˊerk^el] Johann Franz Xaver, *3 XII 1750 Würzburg, †12 X 1817 Würzburg, niemiecki pianista, organista i kompozytor, ksiądz. Naukę gry na organach pobierał u A. Kettego i Weismandela w Würzburgu, tam w 1764 podjął studia teologiczne na uniwersytecie. W 1768 został organistą w Neumünster, w 1774 przyjął święcenia kapłańskie. Po występie na dworze w Würzburgu grał 1777 w Mannheimie (słyszał go W.A. Mozart) oraz w Moguncji, gdzie w 1778 powołany został na stanowisko dworskiego kapelana i organisty. W 1779 wyjechał ze skrzypkiem F. Lehritterem (swoim przyrodnim bratem) do Włoch; często występował jako pianista, w 1782 wystawił w Neapolu swoją operę Il Farnace, gościł u G.B. Martiniego w Bolonii; w Niemczech natomiast zwiedził wytwórnię fortepianów A. Steina w Augsburgu, w 1791 spotkał się w Aschaffenburgu z Beethovenem i wspólnie muzykowali. Od 1793 do rozwiązania zespołu w 1797 Sterkel był kapelmistrzem dworu w Moguncji, następne lata spędził w Würzburgu, gdzie skomponował wiele utworów religijnych. Od ok. 1802 działał w Ratyzbonie na dworze ks. arcybiskupa K.Th. von Dalberga, założył tam szkołę chóralną, dla której pisał pieśni wielogłosowe. W latach 1810–14 był kapelmistrzem na dworze księcia w Aschaffenburgu, wystawił wówczas m.in. Czarodziejski flet i Uprowadzenie z seraju Mozarta. W 1815 po pobycie w Monachium powrócił do Würzburga. Sterkel wykształcił wielu niemieckich pianistów i śpiewaków.

Wykonanie 4 symfonii Sterkla w ramach Concert Spirituel w Rouen w 1777 zapoczątkowało szerszą wymianę muzyczną niemiecko-francuską. Sterkel był jednym z kompozytorów reprezentujących styl szkoły mannheimskiej, zwłaszcza w muzyce kameralnej z udziałem fortepianu, odegrał rolę w rozpowszechnieniu się tego typu twórczości w Niemczech. Jego utwory wydawano nie tylko w Moguncji czy Frankfurcie n. Menem, ale także w Paryżu, Wiedniu oraz Londynie. Partia fortepianu w sonatach z udziałem skrzypiec lub wiolonczeli, podobnie jak i w pieśniach, nie jest skomplikowana, ale fakturalnie efektowna. Niektóre utwory, np. kwintet smyczkowy, kwartet fortepianowy, koncerty, uwertury przetrwały próbę czasu. W sonatach, które odpowiadały przede wszystkim gustom ówczesnych dam, Sterkel dał wyraz upodobaniu do liryki; części sonat wykazują luźną strukturę, co zbliża je do stylu rozwiniętego później przez F. Schuberta. Grę Sterkla charakteryzowano jako miękką, kobiecą. Rozgłos przyniosło Sterklowi wydanie jego utworów w antologii (wyd. J. Relfe, Londyn 1786) razem z dziełami J. Haydna, J. Schoberta, J.K. Vaňhala, J.F. Edelmanna i in. oraz umieszczenie jego nazwiska wśród sławnych kompozytorów w Musical Characteristics op. 19 M. Clementiego (Londyn 1787).

Literatura: Johann Franz Xaver Sterkels Briefwechsel mit seinen Verlegern, wyd. A. Beer i D. Schnell, «Beiträge zur Mittelrheinischen Musikgeschichte» XXXVI, Moguncja 2002.

J.B. von Siebold, szkic biograficzny, „Neue fränkische Chronik” II, red. B. Andres, Würzburg 1807; A. Scharnagl Johann Franz Xaver Sterkel, Würzburg 1943; A. Gottron Mainzer Musikgeschichte von 1500 bis 1800, Moguncja 1959; R. Fuhrmann Mannheimer Klavier-Kammermusik, 2 t., Marburg 1963; K. Komlós The Viennese Keyboard Trio in the 1780s. Sociological Background and Contemporary Reception, „Music and Letters” LXVIII, 1987; J. Elart Circulation des quatre symphonies oeuvre VII de Johann Franz Xaver Sterkel de l’Allemagne à Rouen, w: Studien zu den deutsch-französischen Musikbeziehungen im 18. und 19. Jahrhundert, ks. kongresu w Saarbrücken 1999, red. H. Schneider, Hildesheim 2002.