Sowiński, Wojciech

Sowiński Wojciech Albert, *1803 lub 1805 Łukaszówka (pow. hajsyński na Podolu), †5 III 1880 Paryż, polski pianista, kompozytor, muzykograf. Początków muzyki uczył się u ojca, Sebastiana Sowińskiego, kapelmistrza orkiestry wojskowej, następnie kapeli Potockich w Tulczynie. Wojciech Sowiński karierę rozpoczynał w Wiedniu 1825–27, gdzie dał własnym sumptem jeden koncert i być może studiował u K. Czernego (fortepian), I. Seyfrieda i A. Gyrowetza (kompozycja). Po krótkim pobycie we Włoszech, w 1828 osiadł w Paryżu (do 1850 mieszkał w rezydencji markiza E.-J.-F.-Ch. d’Aligre w Faubourg de Saint Germain). Popierany w środowisku polskiej emigracji przez L. Chodźkę, a w sferach muzycznych przez recenzentów i redaktora naczelnego „Revue musicale” J.-F. Fétisa, wyrobił sobie szybko pozycję i rozwinął wielostronną działalność. Przede wszystkim działał jako pianista i pedagog. Koncertował we Francji, a także w Anglii, Szkocji i Irlandii (1835, 1836, 1842), Niemczech (1841, 1842, 1847) i Belgii (1842, 1854). Parokrotnie występował obok Liszta (np. 19 IV 1835). Na łamach „Revue musicale” (której był nieformalnym współpracownikiem od 1828) i „Revue et Gazette musicale de Paris” do ok. 1860 ukazywały się pochlebne recenzje, a nawet panegiryki na jego cześć; E. Talma-Davous udowodniła, że niektóre anonimowe notki na swój temat sam redagował lub dyktował. Trwale zapisał się w historii udział Sowińskiego w paryskim debiucie Chopina (26 II 1832): wraz z Mendelssohnem, C.M. Stamatym i G. Osborneem Sowiński akompaniował wówczas Chopinowi i F. Kalkbrennerowi (Marche suivi dune polonaise na 2+4 fortepiany Kalkbrennera). Na koncertach Sowiński prezentował swoje kompozycje, początkowo fortepianowe solowe i duety ze skrzypcami, a w 2. połowie lat 30. i w latach 40. doprowadził do prawykonań utworów wielkoobsadowych; na ostatnim koncercie (22 III 1879) dokonał prawykonania swego II Koncertu fortepianowego. W latach 1845-47 najwięcej wykonań miała I część oratorium o św. Wojciechu. Do 1879 Sowiński dawał w sezonie doroczny koncert w Paryżu (zwykle w Sali Herza). Uczył gry na fortepianie w domach polskich i francuskich, w 1830 w szkole muzycznej François-Davida Stoepela; od 1842 był pedagogiem w szkole żeńskiej klasztoru kanoniczek Couvent des Oiseaux. Jako pisarz muzyczny Sowiński współpracował z Fétisem, L. Chodźką, tłumaczył literaturę niemiecką na język francuski i stał się jednym z pionierów polskiej leksykografii muzycznej.

Sowiński był dobrze znany wśród emigracji polskiej w Paryżu, uczestniczył w okolicznościowych (zwłaszcza rocznicowych) uroczystościach; w latach 60. starał się także o nawiązanie kontaktów z Polakami w kraju, spotykał się w Paryżu z O. Kolbergiem i J. Sikorskim, być może poznał również Moniuszkę. W latach 40. pojawiła się w prasie francuskiej („L’Artiste” 1843) informacja o jego udziale w powstaniu listopadowym i pokrewieństwie z bohaterem walk, gen. J.L. Sowińskim. Wojciech Sowiński nie zdementował tych pogłosek, a nawet sporządził opis powstania w pamiętnikach, które złożył na ręce S. Duchińskiej-Pruszakowej („Kłosy” 1880 nr 774); obecnie los pamiętników jest nieznany.

Od 1829 Sowiński był członkiem korespondentem Société Académique des Enfants d’Apollon, od 1859 cesarsko-królewskiej akademii nauk i sztuk w Wiedniu, w 1865 uzyskał członkostwo Accademia di Santa Cecilia w Rzymie. Zmarł samotnie w Paryżu, pochowany został na cmentarzu w Montmorency. Swoje kompozycje zdeponował w Bibliothèque Royale (obec. Nationale) w Paryżu. Pozostawił ok. 120 opusowanych pozycji. Najpełniejszy katalog utworów Sowińskiego opublikowany został w jego Słowniku muzyków polskich...; większość z nich wydano we Francji (M. Schlesinger, następnie Brandus, Launer, Girod, Challiot i in.), niektóre także w Niemczech (Schott oraz Bote & Bock), niewiele wydań znajduje się w bibliotekach polskich (w zbiorach BN w Warszawie jest 6 autografów, w tym oratorium o św. Wojciechu i dwóch mszy).

Do historii muzyki polskiej Sowiński przeszedł głównie jako muzykograf. W bibliotece konserwatorium w Brukseli zachował się dokument będący wynikiem jego bliskiej współpracy z Fétisem – Onze airs polonais transcrits pour M.F.J. Fétis par A. S.[owinski], który Fétis zamierzał wykorzystać do szeroko zakrojonego projektu naukowego, zbioru pieśni różnych narodów. W tym kontekście niemal pewna jest jakaś forma współautorstwa Sowińskiego przy tekstach Fétisa: Sur un chant très ancien, et par occasion sur une collection de chants nationaux qui a été publiée à Varsovie (art. o Bogurodzicy i recenzja ze Śpiewów historycznych J.U. Niemcewicza, „Revue musicale” 1829), Airs nationaux des différens peuples („Revue musicale” z 9 XII 1833) oraz być może również Des airs nationaux („Revue et Gazette musicale” z 14 III 1839). Sowiński dostarczał Fétisowi materiałów do pierwszego wydania Biographie universelle des musiciens... (1837–44); prawdopodobnie już wówczas Sowiński powziął plan wykorzystania ich do własnego leksykonu muzyków polskich. Jego najbardziej znaną pracą stał się leksykon Les musiciens polonais et slaves... (1857), którego wersję polską Słownik muzyków polskich... (1874), wzbogaconą o ok. 300 nazwisk, wydał nakładem własnym. W obu wersjach słownik poprzedzony jest wstępem o historii muzyki w Polsce, rozdziałami o muzyce ludowej, o obrazach cudownych i klasztorach oraz o dawnych instrumentach w Polsce. Z konieczności Sowiński opierał się na materiałach z drugiej ręki, które pochodziły głównie od K. Kucza, redaktora „Kuriera Warszawskiego”, a także od J. Sikorskiego, A. Grabowskiego i F. Mireckiego. Pisany stylem gawędziarskim słownik zawiera osobiste wspomnienia Sowińskiego i liczne hasła o jego znajomych, muzykach amatorach lub poetach; wiele haseł (m.in. o Chopinie) jest opracowanych niestarannie, zaś tekst hasła o Sowińskim autorstwa W. Mazurkiewicza ma charakter hagiografii. Fétis w „Revue et Gazette musicale” z 25 X 1857 powitał leksykon życzliwą recenzją, wytknął tylko mylną informację, jakoby Halévy pochodził z rodziny żydowskiej z Sochaczewa. W Polsce wydanie słownika wzburzyło opinię publiczną; niemal jednogłośnie uznano, że publikacja w części historycznej jest przedwczesna i że Sowiński otarł się o granice śmieszności, zestawiając hasła o kultowych obrazach Matki Boskiej z biogramami aktorek i statystek. W dodatku do „Gazety Lwowskiej” (1858 nr 16–19) ostro wystąpił przeciw niemu K. Estreicher (pod pseudonimem P. Sz. z W.), również polskie wydanie słownika spotkało się z krytyką Estreichera, który na łamach „Przeglądu Krytycznego” (1875 nr 7) stwierdził, że Sowiński nie poprawił wskazanych mu błędów we francuskiej edycji.

Jako pianista Sowiński dysponował biegłością techniczną i brawurą; jako kompozytor trafiał w gusty niewyrobionej publiczności, toteż z łatwością znalazł miejsce na francuskim rynku wydawniczym. Pozostawił liczne fantazje i parafrazy operowe na fortepian lub na skrzypce z fortepianem, głównie na tematy Rossiniego, Meyerbeera i Halévy’ego, wśród pieśni przeważają opracowania popularnych pieśni patriotycznych, w tym Mazurka Dąbrowskiego, który stał się podstawą wariacji w Airs des légions polonaises i którego melodię wplótł m.in. do Etiudy na mały palec oraz do Berceuse. Utwory Sowińskiego sytuują się często na pograniczu kultury niskiej: w parafrazach fortepianowych uderza dość prymitywna technika wariacyjna i szablonowy akompaniament. Wykonania utworów Sowińskiego w kraju były sporadyczne. Spośród pieśni do naszych czasów utrzymała się jedynie Miłość ojczyzny („Święta miłości kochanej ojczyzny”).

Literatura: F.-J. Fétis Collection choisie de chants populaires de toutes nations classés par origines des races..., rkp. biblioteka konserwatorium w Brukseli; H. Blanchard Albert S., „Revue et Gazette musicale de Paris” z 9 VIII 1846; S. Duchińska-Pruszakowa Wojciech Sowiński, „Kłosy” 1880 nr 774 i 775; B. Sydow Korespondencja F. Chopina, 2 t., Warszawa 1955; K. Morawska Badania nad muzyką dawną w Polsce XIX wieku, w: Szkice o kulturze muzycznej XIX wieku, red. Z. Chechlińska, t. 3, Warszawa 1976; E. Talma-Davous Wojciech Sowiński (1805–1880), wykonawca dzieł własnych, w: «Chopin w kręgu przyjaciół», t. 5, red. I. Poniatowska i D. Pistone, Warszawa 1999; E. Szczepańska-Lange Sowiński, Polski Słownik Biograficzny XLI, Warszawa-Kraków 2002.