Serwaczyński, Stanisław

Serwaczyński Stanisław, *16 XI 1790 (nie 1791) Lublin, †30 XI 1859 Lwów, skrzypek, dyrygent, pedagog i kompozytor, syn Michała. Początkowo kształcił się u ojca oraz u podpułkownika huzarów Guadagniego, znakomitego skrzypka amatora w Kocku, następnie przez 3 lata uczył się gry na skrzypcach oraz kompozycji w szkole muzycznej w Bratysławie i prawdopodobnie studiował w Wiedniu; w źródłach pojawia się też nazwisko L. Spohra jako nauczyciela Stanisława Serwaczyńskiego. Od 1811 był koncertmistrzem, od 1814 do ok. 1819 kapelmistrzem polskiego i niemieckiego teatru operowego we Lwowie (jako następca K. Lipińskiego). Karierę wirtuozowską rozpoczął serią koncertów w Lublinie ( 1818–19) i koncertem w Warszawie (1818), gdzie w 1822 został koncertmistrzem Teatru Narodowego i występował wielokrotnie w latach 1821–23, 1829, 1830, 1832, 1840–41 oraz 1851. Od VIII do X 1820 dyrygował lwowską orkiestrą teatralną na gościnnych występach w Krakowie, gdzie nadto dał 5 koncertów w sali Knotza, wywołując entuzjazm słuchaczy; otrzymał wówczas tytuł honorowego członka Towarzystwa Przyjaciół Muzyki w Krakowie; w VII 1824 wystąpił tam ponownie. W 1827 koncertował wraz z Lipińskim w Kijowie. W 1829 zetknął się z F. Chopinem w salonie J.Ch. Kesslera w Warszawie. W VI 1830 grał w Wenecji, w 1831 w Lublanie, gdzie został honorowym członkiem Towarzystwa Filharmonicznego, oraz w Grazu, Klagenfurcie i Wiedniu. W 1832 odniósł wielki triumf koncertami w Wenecji, występował też we Lwowie, Budzie i Wiedniu, w tymże roku objął na jeden sezon stanowisko solisty w orkiestrze nowo otwartego teatru w Josephstadt. W latach 1833–38 przebywał na Węgrzech; 1834–35 organizował cotygodniowe „muzykalne zabawy” w Budzie i koncerty kameralne w Peszcie, gdzie w latach 1837–38 był koncertmistrzem i dyrygentem powstałego właśnie Teatru Węgierskiego (później Teatru Narodowego) jako poprzednik F. Erkela. Równolegle występował m.in. w 1835 w Koszycach, Lublanie, Gorycji, 1837 w Temesvár, 1838 w Aradzie i Wiedniu. W 1840 wrócił do Lwowa, gdzie został koncertmistrzem i dyrygentem w nowo otwartym teatrze hrabiego Skarbka oraz (do 1842) w dominikańskim kościele Bożego Ciała. W latach 1842–44 mieszkał w Lublinie, gdzie grał w założonym przez hrabiego S. Suchodolskiego kwartecie, z którym występował w Puławach; podjął też działalność pedagogiczną, ograniczając występy solowe do koncertów w Krakowie i Lwowie (1844) oraz w Warszawie (1851). W latach 1851–52 kierował koncertami kameralnymi w Resursie Lubelskiej, wykonując m.in. dzieła I.F. Dobrzyńskiego, L. Spohra, J. Haydna, L. v. Beethovena, F. Mendelssohna i J.N. Hummla, czym zapoczątkował tradycję koncertów adwentowych i wielkopostnych, która przetrwała w tym mieście przez wiele lat. W 1857 wskutek choroby wyłączył się z życia koncertowego i jakiś czas mieszkał w Brodach pod opieką córek. W 1858 wystąpił w Brodach i Truskawcu, gdzie przebywał na kuracji. Swój majątek zapisał Towarzystwu Dobroczynności w Lublinie; został pochowany we Lwowie na cmentarzu Łyczakowskim.

Stanisław Serwaczyński był skrzypkiem wielkiego formatu. Pozostało po nim wiele znakomitych recenzji w czasopismach polskich i zagranicznych oraz pochlebne opinie współczesnych mu skrzypków, m.in. O. Bulla i K. Lipińskiego, którego koncerty, fantazje i wariacje chętnie grywał; miał w repertuarze także utwory A.F. Duranowskiego, P.M.F. Baillota, G.B. Viottiego, P. Rode’a, J. Maysedera, L. Spohra, R. Kreutzera, A.-Ch. de Bériota, J. Kalivody i F. Pecháčka. Prasa polska i austriacka pisała o jego mistrzostwie technicznym i intonacyjnym oraz doskonałym prowadzeniu smyczka; podkreślano umiejętność łączenia brawury z grą pełną uczucia oraz głęboki, śpiewny dźwięk (zawdzięczał go umiejętności gry na wiolonczeli). Na kompozycje Stanisława Serwaczyńskiego stylistycznie najsilniej oddziałał prawdopodobnie P. Rode, którego Méthode de violon (Paryż 1803), napisana wspólnie z P.M.F. Baillotem i R. Kreutzerem, stała się podstawą nauczycielskiej pracy Stanisława Serwaczyńskiego. Jego uczniami byli m.in. 5-letni J. Joachim (w Peszcie, 1836), G. Frieman, H. Wieniawski, T. Jachimowski, K. Kozłowski. Skrzypce A. Guarneriego, własność Stanisława Serwaczyńskiego, trafiły później poprzez G. Friemana do rąk J. Joachima.

Literatura „Allgemeiner Musikalischer Anzeiger” 1831 nr 8 (recenzja z koncertów w Klagenfurcie); „Allgemeine Musikalische Zeitung” 1832 nr 34 (recenzja utworów z op. 9); F.A. Kanne „Allgemeine Theaterzeitung” 1833 nr 42 (recenzja koncertu z 22 II 1833 w Wiedniu); Österreichische National-Enzyklopädie, red. J.J.H. Czikan i F. Gräffer, t. 5, Wiedeń 1836; W. D. Stanisław Serwaczyński, „Ruch Muzyczny” 1859 nr 50 (nekrolog); S. Dąbrowski Aktorowie w podróży, Warszawa 1969.