Sari Ada, Adela, właściwie Jadwiga Leontyna Szayer, Szajer, Schayer, Scheuer, *29 VI 1886 Wadowice, †12 VII 1968 Ciechocinek, polska śpiewaczka (sopran koloraturowy) i pedagog. Dzieciństwo spędziła w Starym Sączu, gdzie jej ojciec, Edward Szayer, był w latach 1920–30 burmistrzem. Gry na fortepianie uczyła się u matki, Franciszki z domu Chybińskiej (blisko spokrewnionej z A. Chybińskim), do gimnazjum uczęszczała w Cieszynie, następnie w Krakowie, gdzie ok. 1903 rozpoczęła naukę śpiewu, którą w latach 1905–07 kontynuowała w prywatnej szkole hrabiny Pizzamano w Wiedniu. Swoje pierwsze publiczne występy, ocenione pochlebnie w „Deutsches Volksblatt”, dała na koncercie u księcia Lichtenstein (tytułowa partia w Lalce E. Audrana, V 1906) i w domu polonijnym Strzecha (III 1907). W latach 1907–09 Sari odbyła studia wokalne u A. Rupnicka w Mediolanie; w 1909 debiutowała w Teatro Nazionale w Rzymie partią Małgorzaty w Fauście Gounoda. W latach 1910–12 śpiewała też w teatrach Aleksandrii (Santuzza w Rycerskości wieśniaczej pod dyrekcją P. Mascagniego i Nedda w Pajacach pod dyrekcją R. Leoncavalla), Neapolu, Bolonii, Florencji, Werony, Wenecji, Genui, Madrytu, Lizbony, Mediolanu (m.in. Elza w Lohengrinie Wagnera). Po 1912 porzuciła role dramatyczne i skoncentrowała się na partiach liryczno-koloraturowych, w tymże roku po raz pierwszy koncertowała w Polsce. W 1914 z grupą artystów włoskich wyjechała na długie tournée po Rosji; występowała także w Warszawie (Gilda w Rigoletcie Verdiego), Lwowie, Krakowie i Stanisławowie, w 1915 w Wiedniu, w 1916 w operze we Lwowie, w 1917 w Warszawie (Małgorzata de Valois w Hugonotach Meyerbeera, Konstancja w Uprowadzeniu z Seraju Mozarta, Rozyna w Cyruliku sewilskim Rossiniego), a także na koncertach w innych miastach polskich. W 1918 śpiewała w Budapeszcie, Belgradzie, w 1919 wielokrotnie we Włoszech (w ok. 20 teatrach), a także w Hiszpanii, Portugalii, Paryżu i Londynie. Lata 1919–29 były najwspanialsze w jej karierze. W 1922 odniosła sukces jako Rozyna w Teatro Carcano w Mediolanie i 1923 na kilka lat związała się z La Scalą, biorąc m.in. udział w przedstawieniu Czarodziejskiego fletu Mozarta pod dyrekcją A. Toscaniniego (12 V 1923 rola Królowej Nocy). Nadal podróżowała; w 1923 koncertowała z P. Casalsem, W. Backhausem i F. Kreislerem w Anglii, Szkocji, Irlandii, w 1924 występowała w Niemczech, w 1925 w Norwegii, Boliwii i Argentynie (z zespołem La Scali) oraz w roli Rozyny na scenie Teatro Colón w Buenos Aires, w 1926 i 1927 w Sztokholmie, Pradze i Paryżu (w ramach Concerts Koussevitzky w Grand Opéra, Concerts Colonne i Concerts Lamoureux). W latach 1928–29 dała ok. 30 koncertów w Stanach Zjednoczonych (m.in. recital w Carnegie Hall w Nowym Jorku) i Kanadzie. W latach 1930–32 występowała w Czechosłowacji, w krajach bałkańskich, Holandii i Szwajcarii, w 1933 zainaugurowała cykl mistrzowskich koncertów pod nazwą Weltberühmte w Monachium. Regularnie odwiedzała Polskę, występując na scenach operowych i recitalach w Warszawie, Krakowie, Lwowie, Katowicach, Cieszynie, Łodzi, Bydgoszczy i Poznaniu. Od 1931 krótko mieszkała w Krakowie, dając do 1934 z zespołem Krakowskiego Towarzystwa Operowego ok. 70 spektakli (w tym 17 premier). W 1936 osiadła w Warszawie i ponownie związała się z Teatrem Wielkim. Podczas okupacji nazistowskiej prowadziła w Warszawie konspiracyjne studio operowe; W latach 1946–47 śpiewała w teatrach operowych Wrocławia i Krakowa, na estradach koncertowych i w Polskim Radiu. W latach 1945–47 uczyła śpiewu w PWSM w Krakowie, w 1947–1 X 1959, jako profesor nadzwyczajny, w PWSM w Warszawie (do 1967 podejmowała w tej uczelni prace zlecone); współpracowała także z PŚSM nr 1 (obecnie PSM II st. im. J. Elsnera) w Warszawie. W 1962 przez pół roku współdziałała w organizacji wydziału wokalnego w Ring School of the Arts w Petaluma (k. San Francisco). 6 VI 1966 obchodziła w Teatrze Wielkim jubileusz 80-lecia urodzin i 60-lecia pracy artystycznej. Zmarła w sanatorium w Ciechocinku po zawale serca.
Sari należała do najsłynniejszych sopranów koloraturowych swojej epoki, reprezentowała włoską szkołę belcanta. Imponowała dużym, nośnym, soczystym głosem o szlachetnej barwie, nadzwyczajną techniką (lekkość staccata), muzykalnością, pracowitością. Nienajlepsze warunki sceniczne i pewne braki w aktorskim métier pokrywała naturalnym sposobem bycia i kulturą, a także umiejętnością oddania wyrazu dramatycznego. Śpiewała w 11 językach, odnosząc niebywałe triumfy na największych scenach świata, w wielu krajach europejskich, corocznie dając po kilkadziesiąt koncertów w ramach jednego tournée (np. w 38 miastach Szwecji w 1926). Swą karierę budowała niemal wyłącznie w oparciu o występy gościnne, mimo iż od 1908 do ok. 1935 mieszkała w Mediolanie. Fenomenalny wirtuozowski kunszt Sari sprawił, że porównywano ją z takimi śpiewaczkami jak A. Galli-Curci, S. Kurz, M. Malibran, A. Patti. Największe sukcesy odnosiła w partiach Rozyny, Gildy, Violetty w Traviacie Verdiego, w tytułowych rolach w Łucji z Lammermoor Donizettiego i Lakmé Delibes’a; partnerowali jej m.in. M. Battistini, B. Gigli, T. Ruffo, T. Schipa, F. Szalapin, A. Didur, S. Gruszczyński. Sari nagrała kilka płyt (pojedyncze arie i pieśni), głównie dla Polydoru, a od ok. 1925 także dla HMV; rejestracje te zostały zrekonstruowane w latach 1961–62, 1969 i 1978 przez Polskie Nagrania. Jako pedagog, w ciągu 20 lat pracy stworzyła własną szkołę śpiewu. Wykształciła ponad 100 wokalistów, m.in. H. Mickiewiczównę, B. Nieman, B. Sokorską, M. Fołtyn, N. Stano, A. Dankowską, H. Szymulską, U. Trawińską-Moroz, W. Calmę i L. Abti-Ring. Była współzałożycielką i członkiem honorowym Stowarzyszenia Polskich Artystów Muzyków, twórczynią Koła Seniorów. Została odznaczona m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1953), Złotym Krzyżem Zasługi (1955), Sztandarem Pracy II klasy (1960). W Nowym Sączu odbywa się wokalny konkurs jej imienia.
Literatura Z. Mycielski Jubileusz Ady Sari, „Ruch Muzyczny” 1966 nr 14; I. Kellner Ada Sari. 1886–1968, „Teatr” 1968 nr 16; D. Newell Polish Opera Singer Visiting..., „Independent Journal” z 8 VIII 1962; B. Kaczyński Ada Sari. 1886–1968 „Ruch Muzyczny” 1968 nr 16; B. Kaczyński Debiut Ady Sari w mediolańskiej Scali, „Ruch Muzyczny” 1968 nr 16; B. Kaczyński Ada Sari. Pedagog, wychowawca, „Ruch Muzyczny” 1969 nr 14; H. Szymulska Ze wspomnień uczennicy, „Ruch Muzyczny” 1969 nr 14; W. Panek Ada Sari – legenda naszej współczesności, w: Kariery i legendy, cz. 2, Warszawa 1988; J. Kański Niezapomniana Ada Sari, w: Mistrzowie sceny operowej, Kraków 1974, uzup. 2. wyd. 1998.
