Ruckers, Joannes
Ruckers [r’ukers], Ruckaert, Ruckaerts, Rucqueer, Rueckers, Ruekaerts, Ruijkers, Rukkers, Rycardt Andreas, Andries, zw. młodszym, ochrzcz. 31 III 1607 Antwerpia, †1655 Antwerpia, flamandzki budowniczy klawesynów i wirginałów syn Andreasa st. Kształcił się i pracował początkowo w pracowni ojca, ok. 1643 otworzył własny warsztat. Co najmniej od 1637 był członkiem cechu św. Łukasza. Obok wirginału podwójnego typu muselar z 1644 (Lipsk) zachowało się co najmniej 6 jego klawesynów skrzydłowych, datowanych na lata 1646–54 (Antwerpia, Kopenhaga, Londyn, Norymberga, Paryż i Peeblesshire).
Działalność rodziny Ruckersów odegrała kluczową rolę w budownictwie klawiszowych chordofonów szarpanych w Niderlandach, Francji, Anglii, Niemczech, Hiszpanii i Skandynawii. Ich instrumenty słynęły z niezwykle bogatego i pełnego, wyważonego w całej skali brzmienia, będącego rezultatem wyrafinowanej konstrukcji, doboru najlepszych surowców (świerkowa, cienka płyta rezonansowa) i starannego wykonania. W 2. połowie XVIII w. sława przedstawicieli rodziny Ruckersów wzrosła do tego stopnia, iż przypisywano im wprowadzenie niemal wszystkich ulepszeń konstrukcyjnych klawesynu. Najwcześniejszym instrumentem Hansa Ruckersa, stanowiącym model imitowany przez kolejnych przedstawicieli rodziny, jest zbudowany 1581 podwójny, bogato zdobiony wirginał typu muselar z klawiaturą wpuszczoną w korpus instrumentu, w którym 8-stopowa „matka” (moeder), o zakresie dźwiękowym od C/E (krótka oktawa) do c3, posiada umieszczone w specjalnej komorze 4-stopowe „dziecko” (kind) typu spinett; mniejszy wirginał mógł funkcjonować zarówno samodzielnie, jak i być stawiany na większym i obsługiwany (po usunięciu listwy oporowej) klawiaturą dolną, dając brzmienie 8’ + 4’.
Rodzina Ruckersów budowała wirginały o 6 różnych wielkościach (71–170 cm); najmniejsze miały strój wyższy o kwartę (niekiedy o sekundę, kwintę, oktawę lub nonę) od dużych wirginałów i klawesynów skrzydłowych. Te ostatnie cechowały się łagodnym wygięciem prawej ścianki korpusu oraz charakterystycznym nachyleniem pod kątem ostrym tylnej ścianki w stosunku do ścianki lewej, co stało się wzorem dla innych flamandzkich budowniczych. Klawesyny jednomanuałowe posiadały 2 systemy strun o dyspozycji 8’ + 4’; ich zakres dźwiękowy obejmował zwykle 4 oktawy (C/F – c3). Klawesyny dwumanuałowe były instrumentami transponującymi i stanowiły w rzeczywistości zespolenie dwóch niezależnych klawesynów: górnego (o stroju C) i dolnego (o stroju F). Manuały nie były ze sobą nigdy połączone i każdy z nich uruchamiał swe własne dwa rzędy skoczków; manuał dolny (o zakresie C/E – f3), przesunięty w lewo o kwartę i dysponujący 5 dodatkowymi klawiszami, służył do transponowania o kwartę w dół (zakres rzeczywisty/brzmiący: G1\H1 – c3). Klawiatury instrumentów przeznaczonych na eksport do Francji były względem siebie w relacji odwrotnej (klawiatura dolna G1\H1 – c3, klawiatura górna F – f3, transponująca o kwartę w dół). Stosownie do obowiązku sygnowania przez członków cechu swych prac, instrumenty przedstawicieli rodziny Ruckersów były sygnowane odlaną z ołowiu i pozłacaną rozetą (figura anioła grającego na harfie, połączona z inicjałami danego budowniczego, odpowiednio HR, IR lub AR; występujący w 2 wirginałach inicjał CR odnosić się może do tajemniczej postaci organisty Christoffela Ruckersa); ponadto w różnych miejscach nanoszono zazwyczaj rok produkcji. Ścianki wokół klawiatury i wewnętrzne ścianki korpusu rezonansowego, a niekiedy także wewnętrzną stronę wieka wyklejano drukowanym papierem, zdobionym wzorami dekoracyjnymi z połowy XVI w. i pokrywano pokostem; pośrodku wieka lub z boku instrumentu często umieszczano łacińskie motto (np. „Soli Deo gloria”, „Omnis spiritus laudet dominum”). Na specjalne zamówienie wewnętrzna strona wieka była niekiedy malowana przez współczesnych artystów (np. wieko niezachowanego dziś klawesynu Joannesa Ruckersa malował Rubens). Płytę rezonansową zdobiono temperą z motywami girland, wieńców i bukietów, niekiedy wyobrażeniami ptaków i owadów. Wyjątkowe walory brzmieniowe i plastyczne klawesynów rodziny Ruckersów, zwłaszcza dwumanuałowych, skłaniały XVIII-wiecznych budowniczych, zarówno francuskich (Blanchet, Taskin) jak i flamandzkich i angielskich, do niekiedy daleko idącej przebudowy, mającej na celu pełniejsze wykorzystanie tych instrumentów w aktualnej praktyce muzycznej. Proces ten, zwany ravalement, polegał m.in. na wprowadzaniu nowych rejestrów (głównie peau de buffle) lub zmianie ich dyspozycji, poszerzaniu zakresu skali dźwiękowej, wymianie, dodaniu lub redukcji manuałów oraz ich łączeniu w celu symultanicznego użycia rejestrów, zmianie wystroju plastycznego itp.; w XVIII w. przerobione instrumenty Ruckersów cieszyły się znacznie większą popularnością niż ówczesne klawesyny flamandzkie, francuskie czy angielskie. Na skutek tych zmian, a także w wyniku XX-wiecznych rekonstrukcji zmierzających do przystosowania instrumentów do gry, tylko nieliczne egzemplarze (z kolekcji w Amiens, Antwerpii, Berlinie, Edynburgu, Hadze i Rzymie) zachowały do dziś swą pierwotną, XVII-wieczną postać. W 1969 powstało w Antwerpii Ruckers Genootschap, towarzystwo inicjujące i prowadzące badania nad działalnością rodziny Ruckersów.
Literatura: D.H. Boalch Makers of the Harpsichord and Clavichord, 1440 to 1840, Londyn 1956, Oksford 3. wyd. 1995; F. Hubbard Three Centuries of Harpsichord Making, Cambridge (Massachusetts) 1965, 2. wyd. 1981; J. Lambrechts-Douillez Biographical Notes on the Ruckers-Couchet Family, „The Galpin Society Journal” XXII, 1969; Colloquium Restauratieproblemen van Antwerpse klavecimbels. Museum Vleeshuis 1970, red. J. Lambrechts-Douillez, Antwerpia 1971; J.H. van der Meer Beiträge zum Cembalobau der Familie Ruckers, „Jahrbuch des Staatlichen Instituts fur Musikforschung” IV, 1971; Colloquium Ruckers klavecimbels en copleen. Universele instrumenten voor de interpretatie van de muziek uit Rubens tijd, red. J. Lambrechts-Douillez, Antwerpia 1977; H. Henkel Beiträge zum historischen Cembalobau, Lipsk 1979; J. Lambrechts-Douillez Stamboom der klavecimbelbouwersfamilie Ruckers-Couchet, Hans en loannes Ruckers oraz Andreas Ruckers de oude. Andreas Ruckers de jonge, „Mededelingen van het R.-Genootschap” 1982 nr 1, 1983 nr 3 oraz 1984 nr 4; G. O’Brien Ruckers. A Harpsichord and Virginal Building Tradition, Cambridge 1990; Kielinstrumente aus der Werkstatt Ruckers – zu Konzeption, Bauweise und Ravalement sowie Restaurierung und Konservierung, red. C. Rieche, Halle an der Saale 1998; Hans Ruckers (d 1598). Sticher van een klavecimbelatelier van wereldformaat in Antwerpen, red. J. Lambrechts-Douillez, Peer 1998; A. Bonza i G. O’Brien The Hans Ruckers Double Virginal in Milan. Two Important New Discoveries, „The Galpin Society Journal” LII, 1999.