Riley [rˊajly] Terry Mitchell, *24 VI 1935 Colfax (Kalifornia), amerykański kompozytor i saksofonista irlandzko-włoskiego pochodzenia. W latach 1955–57 uczył się gry na fortepianie u A. Ballera w konserwatorium w San Francisco, do 1957 studiował kompozycję u W. Oteya w San Francisco State College, w latach 1959–61 u S. Shifrina i W. Denny’ego w University of California w Berkeley oraz prywatnie u R. Ericksona. W 1959 i 1960 współpracował z choeografką A. Halprin, komponując z L.M. Youngiem muzyczno-taneczne happeningi. W 1963 pracował dla studiów nagraniowych ORTF w Paryżu. W latach 1962–64 występował jako pianista i saksofonista we Francji i w Skandynawii, m.in. dając kilkugodzinne koncerty określone jako All-Night Concerts, w 1967 ponownie koncertował w Skandynawii (Oslo, Kopenhaga, Helsinki i Sztokholm). Od 1970 studiował u indyjskiego muzyka Pandita Prana Natha. W latach 1971–81 wykładał indyjską muzykę klasyczną w Mills College w Oakland, w 1995 w California Institute of the Arts w Valencii i w Nairopa Institute w Boulder (Colorado), od 1993 uczył także w szkole indyjskiej muzyki klasycznej w Nowym Delhi. W latach 1989–93 występował z założonym przez siebie zespołem improwizującym Khayal. Koncertuje także jako pianista, mając w repertuarze własne utwory, oraz jako wokalista, wykonujący ragi. W 1992 był kompozytorem-rezydentem w Atlantic Center for the Arts w New Smyrna Beach (Floryda), a w 1996 – w mieście Arcosanti (Arizona). W 2007 Riley otrzymał tytuł doktora honoris causa przyznany przez Chapman University. W 2015, z okazji 80. urodzin kompozytora, odbyły się koncerty i festiwale jego muzyki w Europie i w USA, m.in. Terry Riley Festival w San Francisco, podczas którego wystąpili m.in. zespół Kronos Quartet, chińska artystka Wu Man i syn kompozytora, gitarzysta Gyan Riley. W 2018 kompozytor wystąpił wraz z G. Rileyem w Polsce, na koncercie w Kopalni Soli „Wieliczka” zorganizowanym w ramach Festiwalu Unsound. W 2020, w czasie, gdy kompozytor przebywał w Japonii, wybuchła pandemia COVID-19, uniemożliwiając mu powrót do kraju; później zdecydował się zamieszkać na stałe w Japonii.
Riley, wraz z S. Reichem, Ph. Glassem i L.M. Youngiem należy do głównych przedstawicieli nurtu minimalistycznego w muzyce amerykańskiej. Duże znaczenie w kształtowaniu się muzyki repetycyjnej Rileya miało wykorzystanie pętli taśmy (Mescalin Mix), systemów wielościeżkowych oraz systemu opóźniającego, polegającego na nagraniu dźwięku instrumentu, a następnie odtworzeniu go z małym opóźnieniem, dzięki zastosowaniu odpowiedniego układu głowicy zapisującej i odtwarzającej (Dorian Reeds). Technika ta pozwalała na tworzenie cykli dźwiękowych o wielowarstwowej strukturze.
Podstawową cechą muzyki Rileya jest stosowanie na szeroką skalę repetycji. Zasadą konstrukcyjną w jego utworach jest powtarzanie motywów muzycznych i ich wariantów, przy czym o liczbie powtórzeń decyduje wykonawca. Kombinowane z sobą motywy muzyczne są powtarzane, wywołując wrażenie pulsacyjności, stąd określenie nadawane twórczości kompozytora: „pulse music”. W jego dziełach dużą rolę odgrywa także improwizacja. W 1964 Riley komponuje jeden z najsłynniejszych swoich utworów – In C. Jego partytura zawiera 53 małe fragmenty muzyczne. Liczba wykonawców oraz rodzaje instrumentów nie są określone, każdy z grających może rozpocząć swoją partię w dowolnym punkcie przebiegu utworu, musi jednak przejść przez wszystkie 53 cząstki, wykonując każdą z nich dowolnie długo. Kompozycja niemal w całości oparta jest na skali C-dur, zaś wyraźnie wyczuwalny puls rytmiczny wynika ze stałego powtarzania przez pianistę dwóch wysokich c na klawiaturze. Na tym tle rozwijają się fragmenty melodyczne. W numerze 2. z Keyboard Studies puls ten zapewniają jednakowe wartości rytmiczne. Kompozytor operuje tu 15 rotacyjnymi motywami modalnymi, z których pierwszy powtarzany jest przez cały czas, zaś na jego tle wprowadzane są pozostałe.
Twórczość Rileya po 1980 ma charakter eklektyczny: odnajdujemy w niej wpływy muzyki indyjskiej (ragi) obok muzyki folkowej, bluesowej i jazzowej, kompozytor posługuje się tradycyjnymi instrumentami europejskimi i syntezatorami obok instrumentów wschodnich. W latach 90. zaczął pisać także utwory orkiestrowe; w okresie tym powstały dzieła zainspirowane twórczością A. Wölfliego, szwajcarskiego artysty chorego na schizofrenię (4 Welfli Portraits, opera The Saint Adolf Ring, której libretto oparte jest na jego pismach i rysunkach).
W okresie 2000–2022 powstaje m.in. kilka koncertów, wśród nich koncert fortepianowy Banan Humberto 2000, w którym kompozytor połączył nawiązania do tradycji koncertu romantycznego (4-częściowa forma, taneczny finał) z brzmieniami elektronicznymi, elementami jazzu, bluesa i muzyki latynoamerykańskiej. Do najbardziej oryginalnych dzieł z tego okresu należy kompozycja Sun Rings, w której wykorzystane zostały fale plazmowe zarejestrowane przez sondę NASA w przestrzeni kosmicznej, przetworzone na słyszalne dla ucha ludzkiego dźwięki, zintegrowane z brzmieniem kwartetu smyczkowego i chóru. Skomponowany w 2022 roku utwór Ki na klarnet został zainspirowany pejzażem dźwiękowym i krajobrazami prefektury Yamanashi w Japonii. W powstałych w ostatnich dekadach utworach: The Cusp of Magic i SwarAmant Riley powrócił do stosowanej już we wcześniejszych dziełach techniki łączenia brzmienia instrumentów wschodnich z instrumentami europejskimi.
Literatura: A Channel for Some Higher Energy, wywiad Ch. Amirkhaniana z Rileyem, „MusikTexte” 1984 nr 7; W. Duckworth Talking Music. Conversations with J. Cage, Ph. Glass, L. Anderson, and Five Generations of American Experimental Composers, Nowy Jork 1999 (zawiera wywiad z Rileyem); K. Knox The Parametric Music of Terry Riley, „Jazz Monthly” XIII, 1967; W. Mertens De amerikaanse repetitieve muziek, Bierbeek 1980, wyd. ang. American Minimal Music. L.M. Young, T. Riley, S. Reich, Ph. Glass, tłum. J. Hautekiet, Londyn 1983; J. Aikin, J. Rothstein Terry Riley. The Composer of „In C” Explores Indian Sources and Synthesizer Soloing, „Keyboard” VIII, 1982; E. Strickland Minimalism. Origins, Bloomington (Indiana) 1993; Z. Skowron Nowa muzyka amerykańska, Kraków 1995; K.R. Schwarz Minimalists, Londyn 1996; K. Potter Four Musical Minimalists. L.M. Young, T. Riley, S. Reich, Ph. Glass, Cambridge 2000; R. Carl T. Riley’s „In C”. Studies in Musical Genesis, Structure, and Interpretation, Oksford 2009; S.A. Reed „In C” on its Own Terms. A Statistical and Historical View, „Perspectives of New Music” XLIX, 2011. I. Lindstedt W poszukiwaniu duchowego stanu jedności, w: Kraków 11/09–17/09/2011. 9. Festiwal Sacrum Profanum, książka programowa, red. F. Berkowicz i D. Cichy, Kraków 2011 (także wersja ang. pt. In Search of a Spiritual Sense of Oneness, w: Kraków 11/09–17/09/2011. 9. Festiwal Sacrum Profanum, ang. wersja książki programowej, red. F. Berkowicz i D. Cichy, Kraków 2011).
Instrumentalne:
Kwartet smyczkowy, 1960
Keyboard Studies, cykl na keyboard, 1963
Dorian Reeds na saksofon sopranowy i system opóźniający, 1964
In C, 1964
Tread on the Trail dla muzyków jazzowych, 1965
Poppy Nogood and the Phantom Band na saksofon sopranowy, keyboard i system opóźniający, 1967
A Rainbow in Curved Air na elektroniczne instrumenty klawiszowe, tamburyn i dumbak, 1968
Persian Surgery Dervishes na keyboard, 1971
Happy Ending na fortepian, keyboardy, saksofon sopranowy i system opóźniający, 1972 (z wykorzystaniem muz. do filmu Les yeux fermés)
Descending Moonshine Dervishes na keyboard, ok. 1975
Shri Camel na organy elektryczne i system opóźniający, 1976
G-Song na kwartet smyczkowy (pierwotnie na keyboard i saksofon sopranowy), 1980
Sunrise of the Planetary Dream Collector na kwartet smyczkowy (pierwotna wersja na keyboard, 1973), 1981
Cadenza on the Night Plain na kwartet smyczkowy, 1984
The Harp of New Albion (w stroju naturalnym) na fortepian, 1986
Salome Dances for Peace na kwartet smyczkowy, 1987
Jade Palace na orkiestrę i syntezatory, 1990 (pierwotny tytuł: Jade Palace Orchestral Dances)
Havana Man na fortepian, ok. 1985–1990
Cactus Rosary na zespół instrumentalny akustyczny i elektroniczny, 1990
The Sands na kwartet smyczkowy i orkiestrę, 1991
Ebony Horns na fortepian, 1991
4 Woelfli Portraits na skrzypce, wiolonczelę, klarnet, flet, saksofon, 2 fortepiany i 2 perkusje, 1992
El Hombre na kwartet smyczkowy i fortepian, 1993
The Book of Abbeyozzud, zbiór utworów na gitarę solo, na zespół gitarowy oraz na gitarę i różne instrumenty, 1993–
Ritmos and Melos na skrzypce, fortepian i perkusję, 1993
The Heaven Ladder Book 7 na fortepian, 1994
Zamorra na 2 gitary, 1995
The Heaven Ladder Book 5 na fortepian na 4 ręce, 1996
Night Music, zbiór na fortepian, 1996
Cantos desiertos na flet i gitarę, 1996
Cinco de mayo na fortepian na 4 ręce, 1997
3 Requiem Quartets na kwartet smyczkowy, 1997
DeepChandi na orkiestrę smyczkową, tancerza i taśmę, 1998
Uncle Jard na kwartet saksofonowy i fortepian, 1998
Banana Humberto 2000, koncert na fortepian i zespół elektroakustyczny, 2000
Archangels na 8 wiolonczel, 2003
Taboo Danzas na klarnet basowy i gitarę, 2003
The Cusp of Magic na kwartet smyczkowy, pipę i taśmę, 2004
SolTierraLuna na skrzypce, 2 gitary i orkiestrę kameralną, 2007
Be Kind To One Another na fortepian, 2008
Zephir na skrzypce i orkiestrę, 2009
The Palmian Chord Ryddle na skrzypce elektryczne i orkiestrę, 2011
SwarAmant na skrzypce, gitarę i tablę, 2012
At the Royal Majestic, koncert na organy i orkiestrę, 2013
The Serquent Risadome na kwartet smyczkowy, 2014
Dark Queen Mantra na gitarę lub gitarę elektryczną i kwartet smyczkowy, 2015
utwory na kwartet saksofonowy
utwory na gitarę solo
Wokalne:
Chorus 193 na 2 soprany, alt, tenor i 2 basy, sł. J. Kerouac, 1993
Madrigal na chór mieszany, sł. kompozytor, 2015
Wokalno-instrumentalne:
Olson III na głosy i zespół instrumentalny, 1967
Chorale of the Blessed Day na głos i 2 syntezatory lub na głos, fortepian i sitar, sł. tradycyjne bengalskie, 1980
Song from the Old Country na głos, fortepian, sitar, tablę, kwartet smyczkowy i syntezator, sł. kompozytor, 1980
The Ethereal Time Shadow na głos i 2 syntezatory, sł. Ramprasad Sen w tłum. ang., 1982
Song of the Emerald Runner na głos, fortepian, kwartet smyczkowy, sitar, tablę i syntezator, sł. kompozytor, 1983
Do you Know how it Sounds na głos, fortepian i tablę, sł. kompozytor, 1983
Cactus Rosary dla wokalisty grającego na klarnecie i klarnecie basowym, na trąbkę, 3 perkusje, fortepian, syntezator, kontrabas i media elektroniczne, 1990
June Buddhas na chór i orkiestrę, sł. J. Kerouac, 1991
Sun Rings na kwartet smyczkowy, chór i dżwięki nagrane w kosmosie, 2002
Another Secret eQuation na chór mieszany i kwartet smyczkowy, sł. kompozytor, 2010
Children of Gaza na chór dziecięcy, harfę i akordeon, 2014
Bell Station III na chór chłopięcy i zespół instrumentalny, sł. kompozytor, 2015
Sceniczne:
The Saint Adolf Ring, kameralna opera multimedialna, libretto wg A. Wölfliego, 1992
muz. do sztuk teatralnych:
The Gift, 1963
Josephine the Mouse Singer M. McClure’a, 2000
muz. do filmów:
Les yeux fermés, 1972
No Man’s Land, 1984
Elektroakustyczne:
I Cant Stop, collage na taśmę, 1962–63
She Moves collage na taśmę, 1962–63
Mescalin Mix collage na taśmę, 1962–63
Shoe Shine, collage na taśmę, 1964
Bird of Paradise, collage na taśmę, 1964
Autodreamographical Tales, elektroakustyczna opera radiowa, 1996; także wersja z instrumentami akustycznymi