logotypes-ue_ENG

Riley, Terry Mitchell

Biogram i literatura

Riley [rˊajly] Terry Mitchell, *24 VI 1935 Colfax (Kalifornia), amerykański kompozytor i saksofonista irlandzko-włoskiego pochodzenia. W latach 1955–57 uczył się gry na fortepianie u A. Ballera w konserwatorium w San Francisco, do 1957 studiował kompozycję u W. Oteya w San Francisco State College, w latach 1959–61 u S. Shifrina i W. Denny’ego w University of California w Berkeley oraz prywatnie u R. Ericksona. W 1959 i 1960 współpracował z choeografką A. Halprin, komponując z L.M. Youngiem muzyczno-taneczne happeningi. W 1963 pracował dla studiów nagraniowych ORTF w Paryżu. W latach 1962–64 występował jako pianista i saksofonista we Francji i w Skandynawii, m.in. dając kilkugodzinne koncerty określone jako All-Night Concerts, w 1967 ponownie koncertował w Skandynawii (Oslo, Kopenhaga, Helsinki i Sztokholm). Od 1970 studiował u indyjskiego muzyka Pandita Prana Natha. W latach 1971–81 wykładał indyjską muzykę klasyczną w Mills College w Oakland, w 1995 w California Institute of the Arts w Valencii i w Nairopa Institute w Boulder (Colorado), od 1993 uczył także w szkole indyjskiej muzyki klasycznej w Nowym Delhi. W latach 1989–93 występował z założonym przez siebie zespołem improwizującym Khayal. Koncertuje także jako pianista, mając w repertuarze własne utwory, oraz jako wokalista, wykonujący ragi. W 1992 był kompozytorem-rezydentem w Atlantic Center for the Arts w New Smyrna Beach (Floryda), a w 1996 – w mieście Arcosanti (Arizona). W 2007 Riley otrzymał tytuł doktora honoris causa przyznany przez Chapman University. W 2015, z okazji 80. urodzin kompozytora, odbyły się koncerty i festiwale jego muzyki w Europie i w USA, m.in. Terry Riley Festival w San Francisco, podczas którego wystąpili m.in. zespół Kronos Quartet, chińska artystka Wu Man i syn kompozytora, gitarzysta Gyan Riley. W 2018 kompozytor wystąpił wraz z G. Rileyem w Polsce, na koncercie w Kopalni Soli „Wieliczka” zorganizowanym w ramach Festiwalu Unsound. W 2020, w czasie, gdy kompozytor przebywał w Japonii, wybuchła pandemia COVID-19, uniemożliwiając mu powrót do kraju; później zdecydował się zamieszkać na stałe w Japonii.

Riley, wraz z S. Reichem, Ph. Glassem i L.M. Youngiem należy do głównych przedstawicieli nurtu minimalistycznego w muzyce amerykańskiej. Duże znaczenie w kształtowaniu się muzyki repetycyjnej Rileya miało wykorzystanie pętli taśmy (Mescalin Mix), systemów wielościeżkowych oraz systemu opóźniającego, polegającego na nagraniu dźwięku instrumentu, a następnie odtworzeniu go z małym opóźnieniem, dzięki zastosowaniu odpowiedniego układu głowicy zapisującej i odtwarzającej (Dorian Reeds). Technika ta pozwalała na tworzenie cykli dźwiękowych o wielowarstwowej strukturze.

Podstawową cechą muzyki Rileya jest stosowanie na szeroką skalę repetycji. Zasadą konstrukcyjną w jego utworach jest powtarzanie motywów muzycznych i ich wariantów, przy czym o liczbie powtórzeń decyduje wykonawca. Kombinowane z sobą motywy muzyczne są powtarzane, wywołując wrażenie pulsacyjności, stąd określenie nadawane twórczości kompozytora: „pulse music”. W jego dziełach dużą rolę odgrywa także improwizacja. W 1964 Riley komponuje jeden z najsłynniejszych swoich utworów – In C. Jego partytura zawiera 53 małe fragmenty muzyczne. Liczba wykonawców oraz rodzaje instrumentów nie są określone, każdy z grających może rozpocząć swoją partię w dowolnym punkcie przebiegu utworu, musi jednak przejść przez wszystkie 53 cząstki, wykonując każdą z nich dowolnie długo. Kompozycja niemal w całości oparta jest na skali C-dur, zaś wyraźnie wyczuwalny puls rytmiczny wynika ze stałego powtarzania przez pianistę dwóch wysokich c na klawiaturze. Na tym tle rozwijają się fragmenty melodyczne. W numerze 2. z Keyboard Studies puls ten zapewniają jednakowe wartości rytmiczne. Kompozytor operuje tu 15 rotacyjnymi motywami modalnymi, z których pierwszy powtarzany jest przez cały czas, zaś na jego tle wprowadzane są pozostałe.

Twórczość Rileya po 1980 ma charakter eklektyczny: odnajdujemy w niej wpływy muzyki indyjskiej (ragi) obok muzyki folkowej, bluesowej i jazzowej, kompozytor posługuje się tradycyjnymi instrumentami europejskimi i syntezatorami obok instrumentów wschodnich. W latach 90. zaczął pisać także utwory orkiestrowe; w okresie tym powstały dzieła zainspirowane twórczością A. Wölfliego, szwajcarskiego artysty chorego na schizofrenię (4 Welfli Portraits, opera The Saint Adolf Ring, której libretto oparte jest na jego pismach i rysunkach).

W okresie 2000–2022 powstaje m.in. kilka koncertów, wśród nich koncert fortepianowy Banan Humberto 2000, w którym kompozytor połączył nawiązania do tradycji koncertu romantycznego (4-częściowa forma, taneczny finał) z brzmieniami elektronicznymi, elementami jazzu, bluesa i muzyki latynoamerykańskiej. Do najbardziej oryginalnych dzieł z tego okresu należy kompozycja Sun Rings, w której wykorzystane zostały fale plazmowe zarejestrowane przez sondę NASA w przestrzeni kosmicznej, przetworzone na słyszalne dla ucha ludzkiego dźwięki, zintegrowane z brzmieniem kwartetu smyczkowego i chóru. Skomponowany w 2022 roku utwór Ki na klarnet został zainspirowany pejzażem dźwiękowym i krajobrazami prefektury Yamanashi w Japonii. W powstałych w ostatnich dekadach utworach: The Cusp of Magic i SwarAmant Riley powrócił do stosowanej już we wcześniejszych dziełach techniki łączenia brzmienia instrumentów wschodnich z instrumentami europejskimi.

Literatura: A Channel for Some Higher Energy, wywiad Ch. Amirkhaniana z Rileyem, „MusikTexte” 1984 nr 7; W. Duckworth Talking Music. Conversations with J. Cage, Ph. Glass, L. Anderson, and Five Generations of American Experimental Composers, Nowy Jork 1999 (zawiera wywiad z Rileyem); K. Knox The Parametric Music of Terry Riley, „Jazz Monthly” XIII, 1967; W. Mertens De amerikaanse repetitieve muziek, Bierbeek 1980, wyd. ang. American Minimal Music. L.M. Young, T. Riley, S. Reich, Ph. Glass, tłum. J. Hautekiet, Londyn 1983; J. Aikin, J. Rothstein Terry Riley. The Composer of „In C” Explores Indian Sources and Synthesizer Soloing, „Keyboard” VIII, 1982; E. Strickland Minimalism. Origins, Bloomington (Indiana) 1993; Z. Skowron Nowa muzyka amerykańska, Kraków 1995; K.R. Schwarz Minimalists, Londyn 1996; K. Potter Four Musical Minimalists. L.M. Young, T. Riley, S. Reich, Ph. Glass, Cambridge 2000; R. Carl T. Riley’s „In C”. Studies in Musical Genesis, Structure, and Interpretation, Oksford 2009; S.A. Reed „In C” on its Own Terms. A Statistical and Historical View, „Perspectives of New Music” XLIX, 2011. I. Lindstedt W poszukiwaniu duchowego stanu jedności, w: Kraków 11/0917/09/2011. 9. Festiwal Sacrum Profanum, książka programowa, red. F. Berkowicz i D. Cichy, Kraków 2011 (także wersja ang. pt. In Search of a Spiritual Sense of Oneness, w: Kraków 11/0917/09/2011. 9. Festiwal Sacrum Profanum, ang. wersja książki programowej, red. F. Berkowicz i D. Cichy, Kraków 2011).

Kompozycje

Instrumentalne:

Kwartet smyczkowy, 1960

Keyboard Studies, cykl na keyboard, 1963

Dorian Reeds na saksofon sopranowy i system opóźniający, 1964

In C, 1964

Tread on the Trail dla muzyków jazzowych, 1965

Poppy Nogood and the Phantom Band na saksofon sopranowy, keyboard i system opóźniający, 1967

A Rainbow in Curved Air na elektroniczne instrumenty klawiszowe, tamburyn i dumbak, 1968

Persian Surgery Dervishes na keyboard, 1971

Happy Ending na fortepian, keyboardy, saksofon sopranowy i system opóźniający, 1972 (z wykorzystaniem muz. do filmu Les yeux fermés)

Descending Moonshine Dervishes na keyboard, ok. 1975

Shri Camel na organy elektryczne i system opóźniający, 1976

G-Song na kwartet smyczkowy (pierwotnie na keyboard i saksofon sopranowy), 1980

Sunrise of the Planetary Dream Collector na kwartet smyczkowy (pierwotna wersja na keyboard, 1973), 1981

Cadenza on the Night Plain na kwartet smyczkowy, 1984

The Harp of New Albion (w stroju naturalnym) na fortepian, 1986

Salome Dances for Peace na kwartet smyczkowy, 1987

Jade Palace na orkiestrę i syntezatory, 1990 (pierwotny tytuł: Jade Palace Orchestral Dances)

Havana Man na fortepian, ok. 1985–1990

Cactus Rosary na zespół instrumentalny akustyczny i elektroniczny, 1990

The Sands na kwartet smyczkowy i orkiestrę, 1991

Ebony Horns na fortepian, 1991

4 Woelfli Portraits na skrzypce, wiolonczelę, klarnet, flet, saksofon, 2 fortepiany i 2 perkusje, 1992

El Hombre na kwartet smyczkowy i fortepian, 1993

The Book of Abbeyozzud, zbiór utworów na gitarę solo, na zespół gitarowy oraz na gitarę i różne instrumenty, 1993–

Ritmos and Melos na skrzypce, fortepian i perkusję, 1993

The Heaven Ladder Book 7 na fortepian, 1994

Zamorra na 2 gitary, 1995

The Heaven Ladder Book 5 na fortepian na 4 ręce, 1996

Night Music, zbiór na fortepian, 1996

Cantos desiertos na flet i gitarę, 1996

Cinco de mayo na fortepian na 4 ręce, 1997

3 Requiem Quartets na kwartet smyczkowy, 1997

DeepChandi na orkiestrę smyczkową, tancerza i taśmę, 1998

Uncle Jard na kwartet saksofonowy i fortepian, 1998

Banana Humberto 2000, koncert na fortepian i zespół elektroakustyczny, 2000

Archangels na 8 wiolonczel, 2003

Taboo Danzas na klarnet basowy i gitarę, 2003

The Cusp of Magic na kwartet smyczkowy, pipę i taśmę, 2004

SolTierraLuna na skrzypce, 2 gitary i orkiestrę kameralną, 2007

Be Kind To One Another na fortepian, 2008

Zephir na skrzypce i orkiestrę, 2009

The Palmian Chord Ryddle na skrzypce elektryczne i orkiestrę, 2011

SwarAmant na skrzypce, gitarę i tablę, 2012

At the Royal Majestic, koncert na organy i orkiestrę, 2013

The Serquent Risadome na kwartet smyczkowy, 2014

Dark Queen Mantra na gitarę lub gitarę elektryczną i kwartet smyczkowy, 2015

utwory na kwartet saksofonowy

utwory na gitarę solo

Wokalne:

Chorus 193 na 2 soprany, alt, tenor i 2 basy, sł. J. Kerouac, 1993

Madrigal na chór mieszany, sł. kompozytor, 2015

Wokalno-instrumentalne:

Olson III na głosy i zespół instrumentalny, 1967

Chorale of the Blessed Day na głos i 2 syntezatory lub na głos, fortepian i sitar, sł. tradycyjne bengalskie, 1980

Song from the Old Country na głos, fortepian, sitar, tablę, kwartet smyczkowy i syntezator, sł. kompozytor, 1980

The Ethereal Time Shadow na głos i 2 syntezatory, sł. Ramprasad Sen w tłum. ang., 1982

Song of the Emerald Runner na głos, fortepian, kwartet smyczkowy, sitar, tablę i syntezator, sł. kompozytor, 1983

Do you Know how it Sounds na głos, fortepian i tablę, sł. kompozytor, 1983

Cactus Rosary dla wokalisty grającego na klarnecie i klarnecie basowym, na trąbkę, 3 perkusje, fortepian, syntezator, kontrabas i media elektroniczne, 1990

June Buddhas na chór i orkiestrę, sł. J. Kerouac, 1991

Sun Rings na kwartet smyczkowy, chór i dżwięki nagrane w kosmosie, 2002

Another Secret eQuation na chór mieszany i kwartet smyczkowy, sł. kompozytor, 2010

Children of Gaza na chór dziecięcy, harfę i akordeon, 2014

Bell Station III na chór chłopięcy i zespół instrumentalny, sł. kompozytor, 2015

Sceniczne:

The Saint Adolf Ring, kameralna opera multimedialna, libretto wg A. Wölfliego, 1992

muz. do sztuk teatralnych:

The Gift, 1963

Josephine the Mouse Singer M. McClure’a, 2000

muz. do filmów:

Les yeux fermés, 1972

No Man’s Land, 1984

Elektroakustyczne:

I Cant Stop, collage na taśmę, 1962–63

She Moves collage na taśmę, 1962–63

Mescalin Mix collage na taśmę, 1962–63

Shoe Shine, collage na taśmę, 1964

Bird of Paradise, collage na taśmę, 1964

Autodreamographical Tales, elektroakustyczna opera radiowa, 1996; także wersja z instrumentami akustycznymi