Petrucci [pɛtr'uczczi] Ottaviano, *18 VI 1466 Fossombrone, †7 V 1539 Wenecja, włoski wydawca i drukarz muzyczny. Pochodził z ubogiej rodziny szlacheckiej, wypędzonej z Fano w XIV w. Wykształcenie humanistyczne otrzymał prawdopodobnie na dworze ks. Guidobaldo I w Urbino, tamże od drukarzy niemieckich nauczył się sztuki drukarskiej. Ok. 1490 przeniósł się do Wenecji i wspólnie z księgarzami A. Scotto i Niccolo di Raphael uruchomił drukarnię, udoskonalił system stosowany do drukowania przykładów nutowych w księgach liturgicznych i zastosował potrójną czcionkę do druku wielogłosowej muzyki wokalnej i instrumentalnej. 25 V 1498 otrzymał od senatu weneckiego 20-letni przywilej wyłączności drukowania własnym systemem, a także sprzedaży swoich wydawnictw w Republice weneckiej. 15 V 1501 wydał pierwszy druk muzyczny Harmonice Musices Odhecaton A (kilkakrotnie wznawiany), zawierający 96 utworów, głównie 3- i 4-głosowe chansons wszystkich kompozytorów szkoły flamandzkiej. Dzieło to dedykował swoim protektorom: Girolamo Donato i Bartolomeo Budrio. Pod względem przejrzystości i elegancji druku jest ono wzorowym osiągnięciem w historii edytorstwa muzycznego, a kolejne druki muzyczne potwierdziły sukces jego metody.
W latach 1501–09 Petrucci wydał ponad 40 druków z muzyką wokalną, religijną i świecką oraz 4 tomy tabulatury lutniowej. W 1510 odstąpił drukarnię wspólnikom i z powodów politycznych i finansowych powrócił do Fossombrone, gdzie od 1504 należał do rady starszych i sprawował kilka urzędów. W 1511 wspólnie ze sztycharzem Francesco da Bologna założył nową drukarnię. Druki z Fossombrone nie były tak eleganckie i starannie wydane jak w okresie weneckim, co wynikało z chęci obniżenia kosztów i upowszechnienia produkcji wydawniczej. Zmalała również wydajność oficyny; w latach 1511–20 Petrucci wydał tylko 14 druków muzycznych i kilka dzieł literackich, m.in. Paula von Middelburga (biskupa Fossombrone) i Baldassara Castiglione. Spadek produkcji wydawniczej był wynikiem nieuczciwej konkurencji, która dokonywała przedruków jego edycji, ale także piastowania przez Petrucciego różnych urzędów i jego przynależności do rady starszych. Jako poseł kilkakrotnie jeździł do Rzymu, popadł w konflikt z papieżem Leonem X, co mogło być powodem utraty przywileju na druk tabulatur organowych otrzymanego w 1513 (z którego nie korzystał). W 1516 przywilej utracił na rzecz drukarza rzymskiego A. Antico de Montana, najsłynniejszego naśladowcy Petrucciego, który wkrótce przeniósł się do Wenecji i już ok. 1520 na podstawie zawartej umowy wykorzystał jego czcionki muzyczne Antico; najdoskonalszy w dziejach drzeworytnik muzyczny, był także kompozytorem, a jego frottole drukował również Petrucci. Od 1520 Petrucci zmienił charakter działalności: przestał drukować, zakupił ziemię w Acqua Santa pod Fossombrone i zbudował papiernię, która przez wiele lat przynosiła mu znaczne zyski i była głównym źródłem dochodu. W 1536 na zaproszenie senatu powrócił do Wenecji, ale nie wydawał już druków muzycznych, lecz wysoko oceniane druki literackie łacińskich i włoskich klasyków.
Działalność Petrucciego zapoczątkowała nową erę edytorstwa muzycznego i ugruntowała znaczenie Wenecji w tej dziedzinie. Jego wynalazek, określany jako potrójny druk czcionką ruchomą, odznaczał się doskonałą precyzją w koordynacji tekstu słownego, linii i nut. Petrucci drukował najpierw tekst i inicjały, potem pięciolinię, następnie zestawiał pojedyncze czcionki z nutami, które były odlewane w takim położeniu, jakie nuta miała zająć na pięciolinii. Każdy głos drukował w osobnym woluminie (zawsze w poprzecznym quarto), co pozostało na długo powszechnie stosowaną praktyką. W latach 1501–20 wydał msze: Josquina des Prés (5 wydań 1502–16), J. Obrechta (1503), A. Brumela (1503), J. Ghiselina i P. de La Rue (1503), A. Agricoli (1504), M. de Orto (1505), H. Isaaca (1506), Gaspara van Weerbeke (1507), J. Moutona i A. Fevina (1515), ponadto 45 tomów (w tym wznowienia) dzieł zbiorowych różnych kompozytorów, zawierających m.in.: msze (4 tomy, 1505–15), motety (10 tomów, 1502–19), hymny (1507), lamentacje (2 tomy, 1506), magnificat (1507), laudes (2 tomy, 1508) oraz 4 tomy Intabolatura de lauto, w tym 2 tomy z utworami oryginalnymi i transkrypcjami Francesca Spinacino (1507–08) i 2 tomy Tenori et contrabassi intabulati... Franciscusa Bossinensis (1509–11). Wśród wydań muzyki świeckiej na szczeg. uwagę zasługuje 11 tomów frottoli (1504–14).
System Petrucciego utrzymał się długo w powszechnym użyciu. Czcionkę ruchomą w druku muzycznym zastosował też w 1536 Francesco Marcolini, prawdopodobnie z aprobatą Petrucciego, potem Antonio Gardano, ale ich edycje nie dorównywały jakością i elegancją drukom Petrucciego, który był również znakomitym redaktorem swoich wydawnictw, a więc pierwszym nowoczesnym wydawcą muzycznym. Dziś druki Petrucciego są rzadko spotykane, niektóre nie zachowały się w ogóle (np. hymny, magnificat, 10. tom frottoli, 3. tom tabulatury lutniczej). Wykaz 61 druków muzycznych Petrucci przedstawił w swych pracach C. Sartori.
Literatura: A. Schmid Ottaviano dei Petrucci da Fossombrone, der erste Erfinder des Musiknotendruckes mit beweglichen Metalltypen, Wiedeń 1845, przedr. Amsterdam 1968; A. Vernarecci Ottaviano de’ Petrucci da Fossombrone, Bolonia 1882; C. Sartori Bibliografia delle opere musicali stampate da Ottaviano Petrucci, Florencja 1948, Nuove conclusive aggiunte alla Bibliografia del Petrucci, «Collectanea Historiae Musicae» I, Florencja 1953 oraz Commemorazione di Ottaviano de’ Petrucci, Fossombrone 1968.
