logotypes-ue_ENG

Perz, Mirosław

Biogram i literatura

Perz Mirosław, *25 I 1933 Zielonagóra (k. Szamotuł), polski muzykolog. Studiował muzykologię w latach 1951–54 na uniwersytecie w Poznaniu (u A. Chybińskiego, M. Szczepańskiej i M. Sobieskiego) oraz 1954–56 w Warszawie (u H. Feichta, J.M. Chomińskiego i Z. Lissy). W latach 1952–54 odbywał ponadto studia w PWSM w Poznaniu (organy), które kontynuował 1954–64 w Warszawie (1954–59 organy, 1960–64 dyrygentura u B. Wodiczki i 1959–63 kompozycja u T. Szeligowskiego). W latach 1956–59 kierował chórem kameralnym Filharmonii Narodowej w Warszawie. W 1957 podjął pracę w Zakładzie Muzykologii (obecnie Instytut Muzykologii) Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie w 1966 uzyskał doktorat na podstawie dysertacji o M. Gomółce (napisanej pod kierunkiem H. Feichta). W latach 1963–69, 1971–77 dyrygował Chórem Akademickim Uniwersytetu Warszawskiego, specjalizującym się w wykonawstwie dawnej muzyki polskiej. W 1971 został docentem i kierownikiem Zakładu Historii Muzyki Polskiej w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego, prowadząc zajęcia z zakresu historii muzyki średniowiecza, renesansu i baroku. W latach 1973–76 był redaktorem naczelnym serii źródłowej «Antiquitates Musicae in Polonia». W latach 1977–93 był ponadto docentem w uniwersytecie w Poznaniu. W 1991 habilitował się na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim na podstawie zbioru studiów pt. W kręgu problemów i źródeł polifonii w Polsce do końca XV w. Wybór rozpraw opublikowanych w latach 1970–89 (nie wydano). W 1993 otrzymał tytuł naukowy profesora, 1996 – profesora zwyczajnego; w latach 1996–99 pełnił funkcję dyrektora Instytutu Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego. Prowadził cykle wykładów w uniwersytecie w Calgary (Kanada, 1986) i Lawrence (Kansas, Stany Zjednoczone, 1986–87), a także wykładał gościnnie w uniwersytetach w Bolonii, Kopenhadze, Utrechcie, Winnipeg i Toronto. Uczestniczył w licznych kongresach krajowych i zagranicznych (w Lublanie, Kopenhadze, Bolonii, Watykanie, Salamance, Cleveland, Ratyzbonie, Cremonie) oraz w konferencjach polsko-włoskich (Rzym, Bolonia, Certaldo i Como). W latach 1991–93 był przewodniczącym sekcji muzykologów ZKP. W 1967, 1977, 1989 otrzymał nagrodę Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego, a w 1990 nagrodę ZKP. Działalność naukową i dydaktyczną łączy z działalnością publicystyczną i popularyzatorską (m.in. cykl audycji Dwieście kantat J.S. Bacha dla Polskiego Radia, program II).

Badania naukowe Perza skupiają się wokół historii muzyki średniowiecza i renesansu w Polsce, rozpatrywanej z perspektywy dziejów europejskiej twórczości muzycznej, a ich charakter określony jest przede wszystkim przez wnikliwą analizę i wszechstronną interpretację rodzimych źródeł archiwalnych w szerokim kontekście obcych zasobów źródłowych. Rezultaty poszukiwań badawczych, opublikowane w postaci rozpraw interpretacyjnych, często skorelowanych ściśle z edycjami krytycznymi, faktograficznych artykułów szczegółowych i inwentarzy, stanowią trwały wkład w rozwój badań muzykologicznych i dokumentują odkrycia wielu ważnych zabytków muzycznych i archiwaliów z terenu Polski, w tym również rękopisów przekazujących repertuar komponowany w innych krajach Europy.

W swych badaniach nad muzyką średniowiecza w Polsce Perz skoncentrował się na problematyce polifonii XIII–XV w. i jej źródeł, a wielogłosowe zabytki muzyczne tego czasu opublikował w «Antiquitates Musicae in Polonia», obejmujących faksymile i transkrypcje wraz z komentarzami źródłowymi. Odnalazł nowe zabytki polifonii europejskiej, świadczące o znajomości na terenie Polski m.in. motetów, organa i conductus szkoły Notre Dame (1973), Missa Ave Regina coelorum Dufaya i wczesnych mszy Josquina (1986, 1989), oraz rękopisy muzyczne odzwierciedlające kultywowanie retrospektywnej praktyki organalnej, charakterystycznej dla muzycznej kultury europejskiej późnego średniowiecza (1970, 1971). Przeprowadził kompletną inwentaryzację znajdujących się w Polsce źródeł polifonii europejskiej, wraz z ich opisem, krytyką heurystyczną i systematyką, oraz dokonał rekonstrukcji utworów zachowanych fragmentarycznie i analizy porównawczej, interpretacji, typologii i kwalifikacji stylistycznej repertuaru (zwłaszcza w Sources of Polyphony up to c. 1500). Określił jego pochodzenie i filiacje, rozszerzając zasób znanych dotąd konkordancji z przekazami włoskimi, niemieckimi, angielskimi i polskimi, a źródła z terenów Polski potraktował jako świadectwa współtworzenia europejskiej kultury muzycznej na tym obszarze, a więc nie tylko związków z ówczesną muzyką europejską (w ostatniej ćwierci XIII w. z twórczością szkoły Notre Dame, a na przełomie XIV i XV w. – Ciconii, Zachariasza i in.), ale też recepcji i specyficznych adaptacji ówczesnych technik kompozytorskich w rodzimej polifonii (zwłaszcza wzorów północnowłoskich w 1. połowie XV w. m.in. w twórczości Mikołaja z Radomia, 1970, 1987). Istotne znaczenie mają studia nad zagadnieniem kontrafaktury i korelacji muzyki ze słowem w kompozycjach Mikołaja z Radomia i utworach anonimowych zawartych w rękopisach z początku XV w. (Zur Textunterlegungspraxis..., 1984, Kontrafaktury ballad..., 1992).

Spośród prac poświęconych muzyce renesansu najważniejsze znaczenie ma monografia Mikołaja Gomółki, obejmująca problematykę biograficzną, krytyczne omówienie podstawy źródłowej i syntetyczną charakterystykę Melodii na Psałterz polski. Biografię kompozytora odtwarza Perz na podstawie wszelkich dokumentów archiwalnych, postać Gomółki przedstawia z perspektywy specyficznej sytuacji społeczno-ekonomicznej i kulturowej muzyków w XVI-wiecznej Polsce, a genezę dzieła ukazuje w świetle uwarunkowań mecenatu artystycznego (krąg dworu P. Myszkowskiego). Przeprowadzając heurystyczną analizę pierwodruku Melodii na Psałterz polski szczegółowo określa jego cechy bibliograficzne, graficzno-morfologiczne i paleograficzno-muzyczne wraz z kwalifikacją typologiczną, które stają się m.in. podstawą wniosków na temat okoliczności powstawania i technologii druku. Właściwości Melodii interpretuje w aspekcie wyznaczników stylistycznych i formalnych, istotnych w procesie komponowania, zdeterminowanym przez normy i konwencje techniczne epoki oraz uwarunkowanym konkretnym zamówieniem protektorów. Stąd bada muzyczne odwzorowanie formy, walorów prozodycznych i semantycznych tekstu poetyckiego (zwłaszcza relację akcentu i intonacji wiersza w języku polskim do struktury rytmicznej opracowania muzycznego), określa związki melodyki dzieła Gomółki z XVI-wiecznym repertuarem, ustala hipotetycznie cytowane w nim wzory melodyczne i ich proweniencję, definiuje zasady kształtowania materiału dźwiękowego oraz cechy techniki kontrapunktycznej i faktury. Ważne dopełnienie monografii stanowi wydanie źródłowe Melodii wraz z faksymile pierwodruku oraz Melodie na Psałterz polski M. Gomółki. Interpretacje i komentarze, zawierające analizę pojedynczych kompozycji z sugestiami interpretacji wykonawczych, a także studia szczegółowe poświęcone roli Gomółki w kształtowaniu polskiej deklamacji muzycznej (Czterysta lat gomółkowych „Melodii”..., 1980) i akcydencjom w Melodiach, interpretowanym w świetle teorii „sekretnej chromatyki” E. Lowinsky’ego i diatonica ficta M. Bent (Sztuka sekretnej chromatyki..., 1988). Za istotny wkład do historii muzyki polskiej XVI w. uznać ponadto należy monograficzne opracowanie motetowej twórczości Marcina Leopolity (Motety Marcina Leopolity, 1967), a także ustalenia dotyczące genezy stylu niderlandzkiego w Polsce (1970).

Literatura: Complexus effectuum musicologicae. Studia Miroslao Perz septuagenario dedicata, red. T. Jeż, Kraków 2003 (zawiera pełny wykaz prac Perza).

Prace

M. Gomółka. Monografia, Warszawa 1969, 2. wyd. Kraków 1981 (praca doktorska)

Melodie na Psałterz polski M. Gomółki. Interpretacje i komentarze, Kraków 1988

„Colas Breugnon” T. Bairda, „Muzyka” 1956 nr 1

Handschrift Nr. 1361 der Öffentlichen Städtischen Raczyński-Bibliothek in Poznań als neue Quelle zur Geschichte der polnischen Musik in der II. Hälfte des XV. Jahrhunderts, w: The Book of the First International Musicological Congress, devoted to the Works of F. Chopin 16th–22nd February 1960, red. Z. Lissa, Warszawa 1963

Die Vor- und Frühgeschichte der Partitur in Polen, w: Festschrift aus Anlass der Erhebung des Steirmärkischen Landeskonservatoriums zur Akademie für Musik und darstellende Kunst in Graz, Graz 1963

Kapela Zamoyskich i kolegiacka w Pilicy, «Z Dziejów Muzyki Polskiej» VII, Bydgoszcz 1964

Opracowanie muzyczne pieśni-legendy o św. Stanisławie, w: Średniowiecze. Studia o kulturze, t. 2, red. J. Lewański, Wrocław 1965

Motety Marcina Leopolity, w: Studia Hieronymo Feicht septuagenario dedicata, red. Z. Lissa, Kraków 1967

Nieznany polski traktat chorałowy Marka z Płocka (1518), „Muzyka” 1968 nr 4

Szesnastowieczne księgi głosowe z Olkusza i Sandomierza, „Muzyka” 1968 nr 4

Cechy socjologiczne polskiej kultury muzycznej XVI stulecia, Musica Antiqua Europae Orientalis. Acta scientifica II, Bydgoszcz 1969

Rękopiśmienne partesy olkuskie, „Muzyka” 1969 nr 2

Der niederländische Stil in Polen, w ks. X kongresu Międzynarodowego Towarzystwa Muzycznego 1967 w Lublanie, red. D. Cvetko, Kassel 1970

Die Einflüsse der ausgehenden italienischen Ars Nova in Polen, w: L’Ars Nova italiana del Trecento, t. 3, ks. kongresu 1969 w Certaldo i Florencji, red. A. Gallo, Certaldo 1970

Organalne Sanctus-Agnus z zaginionego rękopisu Lat. Q.I.201, „Muzyka” 1970 nr 3

Strzępki nieznanej mszy B. Pękiela, „Muzyka” 1970 nr 1

Ze studiów w bibliotekach i archiwach włoskich, „Muzyka” 1970 nr 2

A jednak Notre Dame, „Ruch Muzyczny” 1971 nr 17

Quattro esempi sconosciuti del „cantus planus binatim” in Polonia, „Quadrivium” XII, 1971

Starosądecki urywek motetów średniowiecznych w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu, „Muzyka” 1971 nr 1, tłum. angielskie The Oldest Source of Polyphonic Music in Poland. Fragments from Stary Sącz, „Polish Musicological Studies” t. 1, red. Z. Chechlińska i J. Stęszewski, Kraków 1977

Uwagi o treści pojęcia „muzyka polska”, „Muzyka” 1971 nr 3

Uzupełnienie inwentarza zawartości muzycznej rękopisu Kj 24, „Muzyka” 1972 nr 1

Organum, Conductus und mittelalterliche Motette in Polen. Quellen und Probleme, w ks. XI kongresu Międzynarodowego Towarzystwa Muzycznego 1972 w Kopenhadze, red. H. Glahn i in., Kopenhaga 1973, w jęz. pol. Organum, conductus i średniowieczny motet w Polsce. Źródła i problemy, „Muzyka” 1973 nr 4

Inwentarz przemyski (1677), „Muzyka” 1974 nr 4

Trasformazioni dello Stile e della pratica dell’organo dei secoli XVI e XVII in Polonia, w: Musica strumentale e vocale strumentale dal Rinascimento al Barocco, «Miscellanee, Saggi e Congressi» VIII, Bolonia 1974

Wyznaczniki początków renesansu muzycznego w Polsce, Missarum quattuor vocibus liber primus M. Scacchi Romani, «Pagine» II, 1974

Kilka uwag o źródłach i repertuarze polifonii retrospektywnej we Włoszech i w Polsce, «Pagine» II, 1974

Poglądy na muzykę w Polsce XVI stulecia, w: Renesans. Sztuka i ideologia, red. T.S. Jaroszewski, Warszawa 1976

Die Publikationen älterer Musik in Polen, «Musica Slavica» I, Wiesbaden 1977

Na marginesie polskich inwentarzy muzycznych II połowy XVII wieku oraz traktatu M.H. Schachta „Musicus Danicus”, „Muzyka” 1977 nr 3

Koncepcja historii muzyki polskiej jako dyscypliny naukowej, w: Z zagadnień muzykologii współczesnej, red. A. Neuer, Warszawa 1978

Staropolskie opracowania polifoniczne tekstów o św. Stanisławie Biskupie, „Summarium” t. VII, Lublin 1978

Znajomość i recepcja laudy włoskiej w Polsce XV i XVI wieku, «Pagine» III, 1979

Czterysta lat Gomółkowych „Melodii” 1580–1980, czyli o początkach polskiej deklamacji muzycznej, „Muzyka” 1980 nr 3

La chiesa e la musica in Polonia e nei paesi limitrofi (966–1600), w: The Common Christian Roots of the European Nations, t. 2, Watykan-Florencja 1982

Zur Textunterlegungspraxis in der Mehrstimmigkeit des 14. und 15. Jahrhunderts und über einige in Polen neu- und wiedergefundene Quellen dieser Zeit, «Göttinger Musikwissenschaftliche Arbeiten» X, Kassel 1984

The Lvov Fragments. A Source for Works by Dufay, Josquin, Petrus de Domarto and Petrus de Grudencz in 15th-Century Poland, „Tijdschrift van de Verniging voor Nederlandse Muziekgeschiedenis” XXXVI, 1986, w jęz. pol. Fragmenty lwowskie..., „Muzyka” 1989 nr 3

Il carattere internazionale delle opere di Mikołaj Radomski, „Musica Disciplina” XLI, 1987

Sztuka sekretnej chromatyki w „Melodiach” M. Gomółki, „Muzyka” 1988 nr 4

Le polifonie primitive nell’Europa Orientale, w: Le polifonie primitive in Friuli e in Europa, red. C. Corsi, P. Petrobelli, «Miscellanea Musicologica» IV, Rzym 1989

Na tropie śpiewnika krakowskiego c. 1470. Rzecz o fragmencie z Biblioteki Jagiellońskiej nr 8a, „Muzyka” 1989 nr 1, tłum. włoskie Sulle tracce del „canzoniere di Cracovia” c. 1470. Il frammento n. 8a della Biblioteca Jagellonica a Cracovia (=PL-Kj8a), w ks. pam. G. Vecchiego, red. I. Cavallini, Modena 1989

Polish Contributions to the Problem of Polyphonic Repertories in the 14th and 15th Centuries, w ks. XIV kongresu Międzynarodowego Towarzystwa Muzycznego 1987 w Bolonii, red. L. Bianconi i in., Turyn 1990

Wawelska przeszłość muzyczna – mity i domniemana rzeczywistość, „Muzyka” 1990 nr 4

Kontrafaktury ballad w rękopisie Krasińskich (PL-Wn 8054), „Muzyka” 1992 nr 4

Le canzone di Cesare Borgo, w: Seicento inesplorato, red. A. Colzani i in., Como 1993

The Structure of the Lost Manuscript from the National Library in Warsaw, no. 378 (WarN 378), w: From Ciconia to Sweelinck, ks. pam. W. Eldersa, red. A. Clement i E. Jas, Amsterdam 1994

Śladem Adama z Wągrowca (zm. 1629), „Muzyka” 1996 nr 3

On the Systematics and Programme of Musicological Cognition, w: Context of Musicology, t. 2, red. M. Jabłoński, D. Jasińska, B. Muszkalska i R. Wieczorek, Poznań 1998

liczne hasła w Die Musik in Geschichte und Gegenwart, The New Grove Dictionary of Music and Musicians, Polskim Słowniku Biograficznym oraz Encyklopedii Katolickiej

wydania:

M. Gomółka. Melodie na Psałterz polski, 3 zeszyty, «Wydawnictwo Dawnej Muzyki Polskiej» XLVII–XLIX, 1963–66

Sources of Polyphony up to c. 1500, «Antiquitates Musicae in Polonia» XIII–XIV, 1973–76

M. Gomółka. Melodie na Psałterz polski. Facsimile pierwodruku, Kraków 1981

M. Gomółka. Melodie na Psałterz polki. Transkrypcja, z J. Woronczakiem, Kraków 1983

Mikołaj Radomski. Magnificat i inne utwory, Kraków 1987

Adam z Wągrowca (†l629). Utwory organowe z intawolatury żmudzkiej (Ms LT-Vn 105–67). Edycja synoptyczna, z I. Pieńkowską, Warszawa 1999