Perz, Mirosław

Perz Mirosław, *25 I 1933 Zielonagóra (k. Szamotuł), polski muzykolog. Studiował muzykologię w latach 1951–54 na uniwersytecie w Poznaniu (u A. Chybińskiego, M. Szczepańskiej i M. Sobieskiego) oraz 1954–56 w Warszawie (u H. Feichta, J.M. Chomińskiego i Z. Lissy). W latach 1952–54 odbywał ponadto studia w PWSM w Poznaniu (organy), które kontynuował 1954–64 w Warszawie (1954–59 organy, 1960–64 dyrygentura u B. Wodiczki i 1959–63 kompozycja u T. Szeligowskiego). W latach 1956–59 kierował chórem kameralnym Filharmonii Narodowej w Warszawie. W 1957 podjął pracę w Zakładzie Muzykologii (obecnie Instytut Muzykologii) Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie w 1966 uzyskał doktorat na podstawie dysertacji o M. Gomółce (napisanej pod kierunkiem H. Feichta). W latach 1963–69, 1971–77 dyrygował Chórem Akademickim Uniwersytetu Warszawskiego, specjalizującym się w wykonawstwie dawnej muzyki polskiej. W 1971 został docentem i kierownikiem Zakładu Historii Muzyki Polskiej w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego, prowadząc zajęcia z zakresu historii muzyki średniowiecza, renesansu i baroku. W latach 1973–76 był redaktorem naczelnym serii źródłowej «Antiquitates Musicae in Polonia». W latach 1977–93 był ponadto docentem w uniwersytecie w Poznaniu. W 1991 habilitował się na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim na podstawie zbioru studiów pt. W kręgu problemów i źródeł polifonii w Polsce do końca XV w. Wybór rozpraw opublikowanych w latach 1970–89 (nie wydano). W 1993 otrzymał tytuł naukowy profesora, 1996 – profesora zwyczajnego; w latach 1996–99 pełnił funkcję dyrektora Instytutu Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego. Prowadził cykle wykładów w uniwersytecie w Calgary (Kanada, 1986) i Lawrence (Kansas, Stany Zjednoczone, 1986–87), a także wykładał gościnnie w uniwersytetach w Bolonii, Kopenhadze, Utrechcie, Winnipeg i Toronto. Uczestniczył w licznych kongresach krajowych i zagranicznych (w Lublanie, Kopenhadze, Bolonii, Watykanie, Salamance, Cleveland, Ratyzbonie, Cremonie) oraz w konferencjach polsko-włoskich (Rzym, Bolonia, Certaldo i Como). W latach 1991–93 był przewodniczącym sekcji muzykologów ZKP. W 1967, 1977, 1989 otrzymał nagrodę Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego, a w 1990 nagrodę ZKP. Działalność naukową i dydaktyczną łączy z działalnością publicystyczną i popularyzatorską (m.in. cykl audycji Dwieście kantat J.S. Bacha dla Polskiego Radia, program II).

Badania naukowe Perza skupiają się wokół historii muzyki średniowiecza i renesansu w Polsce, rozpatrywanej z perspektywy dziejów europejskiej twórczości muzycznej, a ich charakter określony jest przede wszystkim przez wnikliwą analizę i wszechstronną interpretację rodzimych źródeł archiwalnych w szerokim kontekście obcych zasobów źródłowych. Rezultaty poszukiwań badawczych, opublikowane w postaci rozpraw interpretacyjnych, często skorelowanych ściśle z edycjami krytycznymi, faktograficznych artykułów szczegółowych i inwentarzy, stanowią trwały wkład w rozwój badań muzykologicznych i dokumentują odkrycia wielu ważnych zabytków muzycznych i archiwaliów z terenu Polski, w tym również rękopisów przekazujących repertuar komponowany w innych krajach Europy.

W swych badaniach nad muzyką średniowiecza w Polsce Perz skoncentrował się na problematyce polifonii XIII–XV w. i jej źródeł, a wielogłosowe zabytki muzyczne tego czasu opublikował w «Antiquitates Musicae in Polonia», obejmujących faksymile i transkrypcje wraz z komentarzami źródłowymi. Odnalazł nowe zabytki polifonii europejskiej, świadczące o znajomości na terenie Polski m.in. motetów, organa i conductus szkoły Notre Dame (1973), Missa Ave Regina coelorum Dufaya i wczesnych mszy Josquina (1986, 1989), oraz rękopisy muzyczne odzwierciedlające kultywowanie retrospektywnej praktyki organalnej, charakterystycznej dla muzycznej kultury europejskiej późnego średniowiecza (1970, 1971). Przeprowadził kompletną inwentaryzację znajdujących się w Polsce źródeł polifonii europejskiej, wraz z ich opisem, krytyką heurystyczną i systematyką, oraz dokonał rekonstrukcji utworów zachowanych fragmentarycznie i analizy porównawczej, interpretacji, typologii i kwalifikacji stylistycznej repertuaru (zwłaszcza w Sources of Polyphony up to c. 1500). Określił jego pochodzenie i filiacje, rozszerzając zasób znanych dotąd konkordancji z przekazami włoskimi, niemieckimi, angielskimi i polskimi, a źródła z terenów Polski potraktował jako świadectwa współtworzenia europejskiej kultury muzycznej na tym obszarze, a więc nie tylko związków z ówczesną muzyką europejską (w ostatniej ćwierci XIII w. z twórczością szkoły Notre Dame, a na przełomie XIV i XV w. – Ciconii, Zachariasza i in.), ale też recepcji i specyficznych adaptacji ówczesnych technik kompozytorskich w rodzimej polifonii (zwłaszcza wzorów północnowłoskich w 1. połowie XV w. m.in. w twórczości Mikołaja z Radomia, 1970, 1987). Istotne znaczenie mają studia nad zagadnieniem kontrafaktury i korelacji muzyki ze słowem w kompozycjach Mikołaja z Radomia i utworach anonimowych zawartych w rękopisach z początku XV w. (Zur Textunterlegungspraxis…, 1984, Kontrafaktury ballad…, 1992).

Spośród prac poświęconych muzyce renesansu najważniejsze znaczenie ma monografia Mikołaja Gomółki, obejmująca problematykę biograficzną, krytyczne omówienie podstawy źródłowej i syntetyczną charakterystykę Melodii na Psałterz polski. Biografię kompozytora odtwarza Perz na podstawie wszelkich dokumentów archiwalnych, postać Gomółki przedstawia z perspektywy specyficznej sytuacji społeczno-ekonomicznej i kulturowej muzyków w XVI-wiecznej Polsce, a genezę dzieła ukazuje w świetle uwarunkowań mecenatu artystycznego (krąg dworu P. Myszkowskiego). Przeprowadzając heurystyczną analizę pierwodruku Melodii na Psałterz polski szczegółowo określa jego cechy bibliograficzne, graficzno-morfologiczne i paleograficzno-muzyczne wraz z kwalifikacją typologiczną, które stają się m.in. podstawą wniosków na temat okoliczności powstawania i technologii druku. Właściwości Melodii interpretuje w aspekcie wyznaczników stylistycznych i formalnych, istotnych w procesie komponowania, zdeterminowanym przez normy i konwencje techniczne epoki oraz uwarunkowanym konkretnym zamówieniem protektorów. Stąd bada muzyczne odwzorowanie formy, walorów prozodycznych i semantycznych tekstu poetyckiego (zwłaszcza relację akcentu i intonacji wiersza w języku polskim do struktury rytmicznej opracowania muzycznego), określa związki melodyki dzieła Gomółki z XVI-wiecznym repertuarem, ustala hipotetycznie cytowane w nim wzory melodyczne i ich proweniencję, definiuje zasady kształtowania materiału dźwiękowego oraz cechy techniki kontrapunktycznej i faktury. Ważne dopełnienie monografii stanowi wydanie źródłowe Melodii wraz z faksymile pierwodruku oraz Melodie na Psałterz polski M. Gomółki. Interpretacje i komentarze, zawierające analizę pojedynczych kompozycji z sugestiami interpretacji wykonawczych, a także studia szczegółowe poświęcone roli Gomółki w kształtowaniu polskiej deklamacji muzycznej (Czterysta lat gomółkowych „Melodii”…, 1980) i akcydencjom w Melodiach, interpretowanym w świetle teorii „sekretnej chromatyki” E. Lowinsky’ego i diatonica ficta M. Bent (Sztuka sekretnej chromatyki…, 1988). Za istotny wkład do historii muzyki polskiej XVI w. uznać ponadto należy monograficzne opracowanie motetowej twórczości Marcina Leopolity (Motety Marcina Leopolity, 1967), a także ustalenia dotyczące genezy stylu niderlandzkiego w Polsce (1970).

Literatura: Complexus effectuum musicologicae. Studia Miroslao Perz septuagenario dedicata, red. T. Jeż, Kraków 2003 (zawiera pełny wykaz prac Perza).