Pawłowa [pˊa~] Anna, *12 II (31 I) 1881 Petersburg, †23 I 1931 Haga, rosyjska tancerka. W latach 1891–99 uczyła się w carskiej szkole baletowej i już w 1899 została zaangażowana do Teatru Maryjskiego, uzyskując w 1906 tytuł primabaleriny. M. Petipa powierzał jej najwybitniejsze role z tradycyjnego repertuaru i dla niej opracował nową wersję Giselle (muzyka A. Adam); tytułowa rola w tym balecie stała się jedną z najświetniejszych kreacji Pawłowej. Występowała też w baletach tworzonych dla niej przez M. Fokina: Umierający łabędź (do muzyki C. Saint-Saënsa, 1907), Le pavillon d’Armide (muzyka N. Czerepnin, rola Annunziaty), Noce egipskie (muzyka A. Areński, rola Berenice), Eunice (muzyka A.W. Szczerbaczew, rola tytułowa). W 1908 rozpoczęła gościnne występy zagraniczne (kraje skandynawskie, Lipsk, Praga, Wiedeń) odnosząc sukcesy, które wpłynęły na jej dalszą karierę artystyczną. W latach 1909–11 współpracowała z Ballets Russes S. Diagilewa, występując m.in. jako Giselle, Kolombina (Karnawał, do muzyki R. Schumanna), Pierwsza solistka (Sylfidy, do muzyki F. Chopina). W 1911 opuściła balet carski i wraz z mężem V. Dandré jako impresariem założyła własny zespół z siedzibą w Londynie; w zespole tym oprócz Rosjan było wielu Polaków oraz tancerki angielskie występujące pod rosyjskimi pseudonimami. Repertuar, kształtowany pod kątem wszechstronnego zaprezentowania osobowości Pawłowej, składał się z pozycji tradycyjnych oraz tworzonych specjalnie dla niej przez choreografów: I. Chlustina i L. Nowikowa. Balet Pawłowej występował w krajach europejskich, amerykańskich, a także w Afryce Południowej i Australii. Bliskie kontakty Pawłowej z baletem polskim rozpoczęły się od występów gościnnych w Teatrze Wielkim w Warszawie: w 1904 we fragmentach Giselle i Jeziora łabędziego (muzyka P. Czajkowski) oraz w 1909 w Paąuicie (muzyka E. Deldevez), Eunice i Chopinianie. Wśród polskich członków zespołu Pawłowej kobiety zajmowały pozycje koryfejek, natomiast solistami bywali okresowo: J. Zalewski, S. Idzikowski, J. Ciepliński, T. Sławiński, a przede wszystkim P. Zajlich, jako solista i choreograf (1912–14) oraz M. Pianowski, solista i drugi choreograf (1918–31); w repertuarze baletu znajdowało się również Wesele w Ojcowie (muzyka K. Kurpiński i J. Damse, wyst. Nowy Jork 1921 z Pawłową jako Panną Młodą).
Repertuar Pawłowej obejmował prawie wszystkie tradycyjne pozycje z baletami Czajkowskiego (Jezioro łabędzie, Śpiąca królewna) na czele. Już w 1915 jej kunszt taneczny został zarejestrowany w 90-minutowym, niemym filmie dokumentalnym (rola Frenelli w Niemej z Portici F. Aubera); W 1924 Pawłowa wystąpiła powtórnie w zrealizowanym w Hollywood filmie (fragmenty z różnych baletów).
Dzięki swemu talentowi Pawłowa doprowadziła do perfekcji solowy taniec klasyczny nie tylko pod względem technicznym, lecz także interpretacyjnym, nadając siłę wyrazu nawet szczegółom ruchowym, opracowanych z niezwykłą precyzją; przedstawienie konającego łabędzia w wykonaniu Pawłowej przeszło do historii baletu XX w. Jej smukła i delikatna sylwetka, lekkość i zwiewność tańca, urzekająca osobowość, umiejętność przekazania tańcem emocji i niuansów psychicznych odtwarzanych postaci sprawiły, że Pawłowa pozyskała rzesze zwolenników baletu klasycznego i przyczyniła się do rozpowszechnienia tej sztuki niemal na całym świecie.
Literatura: W. Swietłow Anna Pawłowa, Londyn 1931; V. Dandré Anna Pawłowa in Art and Life, Londyn 1932; C.W. Beaumont Anna Pawłowa, Londyn 1932; W. Krasowska Anna Pawłowa, Leningrad 1964; P. Kiereński Anna Pawłowa, Londyn 1973; K. Money Anna Pawłowa. Her Life and Art, Londyn 1982.
