logotypes-ue_ENG

Pariati, Pietro

Biogram i literatura

Pariati Pietro, *26 lub 27 III 1665 Reggio Emilia, †1733 Wiedeń, włoski poeta i librecista. Studiował nauki humanistyczne i literaturę, uzyskując w 1687 dyplom. Zatrudniony przez księcia Modeny Rinalda na stanowisku sekretarza (1695), towarzyszył mu w 1696 w podróży dyplomatycznej do Madrytu. Po powrocie do Włoch popadł w niełaskę i został uwięziony. W 1699 zamieszkał w Wenecji, gdzie poznał A. Zena. Pariati ujawnił talent librecisty, układając wierszem i opracowując libretta Zena oraz tworząc własne drammi per musica. Pisał także utwory prozą dla scen Mediolanu i Bolonii, tragikomedie oraz intermezzi, szczególnie dla teatru San Cassiano, zyskał uznanie w kręgach teatralnych Wenecji. W 1714 został nadwornym poetą cesarza Karola VI; w Wiedniu pisał teksty oratoriów i zróżnicowanych gatunkowo utworów scenicznych na uroczyste jubileusze rodziny cesarskiej. W 1718 podjął współpracę z A. Zeno, którą kontynuował aż do 1729.

Pariati miał udział w reformie dramatu muzycznego, rozpoczętej przez Zena. Dla obydwu wspólna była koncepcja nadrzędnej roli tekstu poetyckiego, ścisłe przestrzeganie zasad spójnej konstrukcji libretta, uwzględniającej zgodność poszczególnych epizodów i ich prawdopodobieństwo, wyraźne zarysowanie charakterów postaci, prostota naturalność przebiegu akcji dramatycznej. Pariati częściej i chętniej niż Zeno wprowadzał do dramatów elementy komiczne, używane w celu prowokacji, szyderstwa, demaskowania, a nawet krytyki społecznej (np. Don Chisciotte in Sierra Morena). Połączenie dramatu z parodią zapoczątkowało jego przemianę w tragikomedię. Wartki przebieg akcji i żywe dialogi operujące grą słów stanowią cechy charakterystyczne stylu komicznego Pariatiego. Jego libretta cechuje swoboda w zakresie wersyfikacji, potoczystość narracji oraz siła ekspresji.

Literatura: N. Campanini Un precursore di Pietro Metastasio, Reggio Emilia 1883, Florencja 2. wyd. 1904; M. Fehr Apostolo Zeno und seine Reform des Operntextes, Zurych 1912; R. Giazotto Apostolo Zeno, Pietro Metastasio e la critica del ‘700, „Rivista Musicale Italiana” XLIX, 1947; A. Liess Johann Joseph Fux, Wiedeń 1947; O. Wessely Pietro Pariatis Libretto zu Johann Joseph Fuxens „Costanza e fortezza”, Graz 1969; G. Gronda Per una ricognizione dei libretti di Pietro Pariati, w: Civiltà teatrale e settecento emiliano, red. S. Davoli, Bolonia 1986; La camera di un librettista: Pietro Pariati da Reggio di Lombardia, red. G. Gronda, Bolonia 1990.

Opracowania muzyczne librett Pariatiego

Drammi per musica:

Sidonio — A. Lotti 1706

La Svanvita — A.S. Fiorè 1707, G.C. Schürmann 1715 pt. Regnero

La casta Penelope — A.S. Fiorè 1707

Ciro — T. Albinoni 1710, F.B. Conti 1715, A. Lotti 1716 pt. Ciro in Babilonia

Sesostri, rè d’Egitto — F. Gasparini 1710, A.M. Bononcini 1716, F.B. Conti 171, J.A. Hasse 1726 pt. Il Sesostrate, L. Leo 1738, D.M.B. Terradelias 1751, F.G. Bertoni 1754, G. Sarti 1755, B. Galuppi 1757, P.A. Guglielmi 1766 i in.

Ercole in cielo — A.S. Fiorè 1710

Il Giustino (wg N. Beregana) — T. Albinoni 1711, A. Vivaldi 1724, G.F. Händel 1737

Teseo in Creta — F.B. Conti 1715, pt. Arianna e Teseo: L. Leo 1721 i N. Porpora 1728, G.F. Händel 1734 pt. Arianna in Creta, pt. Arianna e Teseo: G.B. Lampugnani 1737, P. Chiarini 1739, G.E deMajo 1747, G. Sard 1756, B. Galuppi 1763, G. Insanguine 1773 oraz D. Fischietd 1777 i in., P. Winter 1792 pt. I sacrifizi di Creta

Cajo Marzio Coriolano — A. Caldara 1717, A. Ariosti 1723

z A. Zeno:

Antioco — F. Gasparini 1705, J.A. Hasse 1721 i in.

Artaserse (wg G. Agostiego) — A. Giannettini 1705, G.M. Orlandini 1706, A. Ariosti 1724 i in.

Ambleto (wg Saxo Grammaticusa) — F. Gasparini 1705, D. Scarlatti 1715, G. Carcani 1742 i in.

Statira — F. Gasparini 1706, T. Albinoni 1726

Flavio Anicio Olibrio — F. Gasparini 1708, N. Porpora 1711, G. Porta 1726 pt. Il trionfo di Flavio Olibrio, L. Vinci 1728, E.R. Duni 1736 pt. La tirannide debellata, A. Bernasconi 1737, pt. Ricimero rè dei Goti-. N. Jommelli 1740, B. Galuppi 1753 oraz G.F. de Majo 1759

Astarto — T. Albinoni 1708, G. Bononcini 1715, F.B. Conti 1718, A. Caldara 1725, J.A. Hasse 1726, B. Galuppi 1736 pt. Elisa regina di Tiro i in.

L’Engelberta o sia La forza dell’innocenza — A.S. Fiorè 1704, C.F. Pollarolo 1711, A. Bioni 1729 pt. L’innocenza rinosciuta in Engelberta i in.

Il falso Tiberino — C.F. Pollarolo 1709

Zenobia in Palmira — F. Chelleri 1709, L. Leo 1725 i in.

Costantino — F. Gasparini 1711, A. Lotti 1716, G.M. Orlandini 1731 pt. Massimiano

Tragicommedie:

Anfitrione — F. Gasparini 1707, A.S. Fiorè 1707

Il finto Policare — F.B. Conti 1716, A. Caldara 1724

Archelao rè di Cappadocia — F.B. Conti 1722

Creso — F.B. Conti 1723

Penelope — F.B. Conti 1724

z A. Zeno:

Don Chisciotte in Sierra Morena — F.B. Conti 1719

Alessandro in Sidone — F.B. Conti 1721, G. Bononcini 1737

Intermezzi:

Don Chilone — F. Gasparini 1707

Pollastrella e Parpagnacco — F. Gasparini 1709

Vespetta e Pimpinone — T. Albinoni 1708, F.B. Conti 1717 pt. Grilletta e Pimpinone

do muzyki F.B. Contiego:

Dorimena e Tuberone 1714

Licenza 1714

Galantina e Pampalugo 1715

Bagatella, Mamalucca e Pattatocco 1715

Farfalletta, Lirone e Terremoto 1718

Componimenti da camera:

Il più bel nome — A. Caldara 1708

Il nome pili glorioso — A. Caldara 1709

Dafne in lauro — J.J. Fux 1714

Orfeo ed Euridice — J.J. Fux 1715

Il maggior grande — A. Caldara 1716

Amore in Tessaglia — F.B. Conti 1718

L’oracolo del fato — F. Gasparini 1709

Apollo in cielo — A. Caldara 1720

La via del saggio — F.B. Conti 1721

Il giorno felice — G. Porsile 1723

Festi teatrali:

La più bella — J.G. Reinhardt 1715

Angelica vincitrice di Alcina — J.J. Fux 1716

Diana placata —J.J. Fux 1717

L’eroe immortale—J.G. Reinhardt 1717

Alceste — G. Porsile 1718

Galatea vendicata — F.B. Conti 1719

Il Giudizio di Enone — J.G. Reinhardt 1721

Le nozze di Aurora—J.J. Fux 1722

Costanza e Fortezza — J.J. Fux 1723

Meleagro — F.B. Conti 1724

La corona d’Arianna — J.J. Fux 1726

Il sacrifizio in Aulide— G. Reutter 1735

Inne utwory sceniczne:

serenata Da la virtude ha la bellezza onore — C.F. Pollarolo (?) 1704

favola pastorale Isattiri in Arcadia — F.B. Conti 1714

componimento teatrale Elisa — J J. Fux 1719

schaferspiel Cloris und Thirsis — F.B. Conti 1719

componimento poetico II trionfo d’amore — T. Albinoni 1722

componimento teatrale La concordia de’ pianeti — A. Caldara 1723

Oratoria:

Il voto crudele— K. Lotti 1712

L’Umiltà coronata in Esther—A. Lotti 1714

La Fede sacrilega nella morte del Precursor S. Giovanni Battista — J.J. Fux 1714

La donna forte nella madre dei sette Maccabei — J.J. Fux 1715

Gesù Cristo condannato — A. Caldara 1717

Cristo nell’orto — J.J. Fux 1718

La colpa originale — F.B. Conti 1718

Il rè del do lore in Gesu Cristo Signor nostro coronato di spine — A. Caldara 1722

Componimenti sacri:

Il fonte della salute aperto dalia grazia nel Calvario — J.J. Fux 1716

Gesù Cristo negato da Pietro—JJ. Fux 1719

La cena di Signore—J.J. Fux 1720

Ismaele— J.J. Fux 1721

Il Testamento di nostro Signor Gesù Cristo sul Calvario — J.J. Fux 1726

Kantata:

Cantata allegorica — F.B. Conti 1720