Ohana, Maurice

Ohana [oa’na] Maurice, *12 VI 1913 (wg niektórych źródeł 1914) Casablanca (Maroko), †13 XI 1992 Paryż, francuski kompozytor hiszpańskiego pochodzenia. Po ojcu z rodziny andaluzyjskiej osiadłej w Gibraltarze był obywatelem brytyjskim, w 1976 otrzymał obywatelstwo francuskie. Gry na fortepianie uczył się w Casablance, następnie w konserwatorium w Bayonne, od 1932 studiował architekturę w Paryżu, studia pianistyczne kontynuował tamże u L. Lévy’ego i w Barcelonie u F. Marshalla. W 1936 porzucił studia architektoniczne i recitalem w sali Pleyela rozpoczął karierę koncertującego pianisty; występował w kilku krajach europejskich, odbył także tournée w trio z gitarzystą Ramónem Montoya i słynną tancerką-śpiewaczką flamenco La Argentiną, dla której napisał kilka swych pierwszych (później zniszczonych) utworów. W latach 1937–40 studiował kontrapunkt u Daniel-Lesura w Schola Cantorum w Paryżu. Podczas II wojny światowej służył w armii brytyjskiej i brał udział w kampanii w Afryce i we Włoszech, gdzie w latach 1944–45 studiował jeszcze w klasie fortepianu A. Caselli w Accademia di S. Cecilia w Rzymie. Po demobilizacji osiadł w 1946 na stałe w Paryżu i poświęcił się głównie kompozycji. W 1947 utworzył grupę Zodiaque, działającą do 1950, do której należał także S. Skrowaczewski. Celem grupy było przeciwstawienie się doktrynom estetycznym krępującym swobodę kompozytora i narastającej wówczas fali serializmu. W rezultacie utwory Ohany nie były wykonywane na koncertach Domaine Musical i P. Boulez ignorował je także w swej późniejszej działalności dyrygenckiej. Od 1989 Ohana był prezesem Academie Internationale Maurice Ravel w St Jean de Luz. Otrzymał liczne nagrody, m.in. w 1961 nagroda RAI, w 1969 Prix Italia, w 1975 Prix National de Musique, w 1982 Prix Honegger, w 1983 Prix Musical de la Ville de Paris, w 1985 Prix Maurice Ravel, w 1986 Premio Lorenzo il Magnifico (Florencja), w 1991 Grand Prix Guerlain de l’Academie des Beaux-Arts, w 1992 nagrodę SACEM; kilkakrotnie nagradzane były nagrania jego utworów, m.in. w 1974 Prix du Président de la République (24 préludes), 1982 Prix de l’Academie Ch. Cros (Lys de Madrigaux, Messe); w 1984 otrzymał tytuł Commandeur de l’Ordre des Arts et des Lettres, w 1986 Złoty Medal Real Academie de Bellas Artes de San Fernando (Madryt).

Osobowość Ohany ukształtowała się na podłożu wielokulturowym, co wpłynęło decydująco na odrębność jego twórczości. Od dzieciństwa mówił trzema językami, lata gimnazjalne spędził we francuskim rejonie kraju Basków, poznał z autopsji muzykę Berberów i północno-afrykańską, a canto jondo towarzyszyło mu od kolebki, gdyż jego matka także pochodziła z Andaluzji. W ogólnych koncepcjach formy i kształtowania materii dźwiękowej wzorował się na Debussym, trwały ślad pozostawiła w jego kompozycjach znajomość chorału gregoriańskiego i muzyki renesansowej, wyniesiona ze studiów w Schola Cantorum; tradycja niemiecko-austriacka nie miała dla Ohany żadnego znaczenia. Styl i charakter jego twórczości determinowały wpływy kultury hiszpańskiej, zwłaszcza we wcześniejszym okresie (Llanto por Ignacio Sánchez Mejías – lament na śmierć słynnego torreadora, Cantigas, oparte na tekstach starohiszpańskich i monodiach z kolekcji Alfonsa X Mądrego z XIII w.), ale znaczące także w późniejszych kompozycjach: inspiracje malarstwem F. Goi (3 graphiques) i poezją F. Garcíi Lorki (Anneau du Tamarit), tematyka hiszpańska (opera La Célestine, Autodafé i inne). Język dźwiękowy Ohany cechuje oryginalna, często bardzo skomplikowana rytmika, wywiedziona z muzyki afrykańskiej obszaru subsaharyjskiego i afro-kubańskiej (Etudes chorégraphiques, Avoaha), wykorzystanie mikrotonowości tworzącej specyficzny koloryt brzmieniowy, aleatoryzm, głównie w postaci nakładania kilku lub wielu linii bez wertykalnej koordynacji, zastosowany po raz pierwszy w 5 séquences (wyprzedzających o rok Kwartet smyczkowy W. Lutosławskiego).

W dorobku Ohany szczególną pozycję zajmuje twórczość wokalna, wykazująca wiele cech nowatorskich: zróżnicowanie technik wokalnych, niezwykle elastyczne operowanie tekstem, traktowanym niekiedy jako materiał czysto fonetyczny, podział na mniejsze grupy rozdzielone przestrzennie lub przemieszczające się w trakcie wykonania (np. w Lys de Madrigaux). Ohana wzbogacił paletę swych środków elementami jazzu (Koncert fortepianowy) i dał interesujące propozycje w dziedzinie teatru muzycznego, np. w 3 contes de l’Honorable Fleur, nawiązującym do japońskiego teatru nō. W swej całej twórczości pozostał wierny zasadzie pełnej niezależności kompozytora, sformułowanej w młodości w programie grupy Zodiaque.

Literatura: C. Rae The Music of M. Ohana, Londyn 2000; nry specjalne: M. Ohana. Essais, études et documents, red. J. Roy, „La Revue Musicale” nr 351–52, 1982; M. Ohana. Miroirs de l’oeuvre, red. C. Prost, „La Revue Musicale” nr 391–93, 1986; M. Ohana. La Célestine, „L’Avant-Scène Opéra” nr 3A (poza serią), 1991; M. Ohana. Le musicien du soleil, „Le Monde de la Musique” nr 2, 1994; C. Paquelet La percussion dans la musique d’Ohana, „Analyse musicale” nr 8, 1987; C. Rae Le symbolisme et l’archétype du mythe européen dans l’oeuvre de M. Ohana, „Cahiers du CIREM” (Centre International de Recherches en Esthétique Musicale) nr 24–25, 1993; C. Rae H. Dutilleux and M. Ohana. Victims of an Exclusion Zone?, „Tempo” nr 212, 2000.